Znaczenie Triduum Paschalnego

Obchody Wielkanocy zostały ustanowione po zwołanym przez Konstantyna Wielkiego soborze nicejskim w 325 roku. Jeszcze do III wieku sformułowanie Pascha dotyczyło samego przejścia Chrystusa z życia doczesnego do nieśmiertelnego. Dopiero później rozszerzono jego rozumienie o obchody drogi do tego przejścia – od postu i nocnego czuwania aż po Eucharystię.

Nie zawsze Paschalne. I nie zawsze od Wielkiego Czwartku

Nie zawsze mówiono też o Triduum Paschalnym. Wcześniej używano określenia Święte Triduum, czyli Triduum Sacrum – np. św. Augustyn wspominał o Świętym Triduum Chrystusa Ukrzyżowanego, Pogrzebanego i Zmartwychwstałego. Nazwa Triduum Paschalne pojawiła się dopiero w roku 1929. Do jej upowszechnienia doszło po reformach z czasów papieża Piusa XII.

Co ciekawe, sformułowanie Triduum nie dotyczy wyłącznie liczby dni (pomimo, że w języku łacińskim rzeczywiście oznacza trzy dni), ale również faz, przez które przechodzą wierni, wspominając śmierć i zmartwychwstanie Jezusa.

fot.Andrea Mantegna /domena publiczna

Dawniej częścią Triduum Paschalnego była Niedziela Zmartwychwstania.

Dawniej Triduum Paschalne obchodzono w innej formule niż obecnie – a nawet w inne dni! Nie zawsze w jego skład wchodził chociażby… Wielki Czwartek. Jeszcze pod koniec IV wieku były to Wielki Piątek, Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania. Brak jest też wcześniejszych wzmianek o odprawianiu w czwartek Eucharystii na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy – pojawiła się ona właśnie w IV stuleciu. Wówczas ustanowiono również Oficjum Wielkiego Czwartku, ale do włączenia go do Triduum było jeszcze daleko. Stało się to dopiero w wieku IX, kiedy Amalariusz z Metzu – zapewne pod wpływem podobieństw oficjów Wielkich Czwartku, Piątku i Soboty – zdecydował się na ogłoszenie nowej formuły, w której Triduum zostało oddzielone od Niedzieli Zmartwychwstania.

Wielki Czwartek – ku upamiętnieniu

Triduum Paschalne rozpoczyna się w Wielki Czwartek. W tym dniu odwołujemy się do żydowskiej paschy, która była uroczystością upamiętniającą wyjście narodu wybranego z egipskiej niewoli. Obchodzili ją wszyscy Żydzi. Mieli przeżywać ją tak, jakby to oni sami wyzwalali się spod jarzma faraonów. Szczególnie uroczyście pascha świętowana była w Jerozolimie. Każdorazowo obchodzenie tego święta wiązało się z rytualnym zabiciem baranka. A to dlatego, że pamiętnego dnia jego krwią skropione zostały drzwi domów izraelskich w Egipcie. W trakcie obchodów paschy najstarsza z osób wygłaszała haggadę, czyli opowieść omawiającą historię zbawienia.

fot.Antoon van Dyck /domena publiczna

W Wielki Czwartek odwołujemy się do żydowskiej paschy, która była uroczystością upamiętniającą wyjście narodu wybranego z egipskiej niewoli.

Czym jest ten dzień dla chrześcijan? Wspominają podczas niego ustanowienie Eucharystii oraz kapłaństwa. Msza święta w Wielki Czwartek stanowi swoistą bramę dla zrozumienia sensu męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Jest celebrowana wieczorem. Zanim prowadzący ją kapłani przejdą do liturgii, odśpiewany zostaje hymn Chwała na wysokości Bogu, po którym organy oraz dzwonki kościelne tymczasowo milkną aż do Wigilii Paschalnej. Niezwykle charakterystycznym zwyczajem w Wielki Czwartek jest opisane m.in. w Liście św. Pawła do Tymoteusza obmycie nóg – na pamiątkę gestu Chrystusa, który uczynił to wobec swoich uczniów.

Bywa, że w Wielki Czwartek komunia udzielana jest pod dwiema postaciami. Następnie Najświętszy Sakrament przenosi się do kaplicy adoracji, do specjalnego tabernakulum, w którym pozostanie do liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek. Gestem kończącym wieczór jest obnażenie ołtarzy. Zdejmowane są ozdoby, gasi się lampkę przy tabernakulum i zostawia otwarte drzwiczki, żeby pokazać, że wiernym zabrany został Pan. Potem nastaje czas postu i smutku.

Czytaj też: Dwie Wielkanoce w jednym roku? To już się kiedyś zdarzyło

Wielki Piątek – dzień chwały

Wbrew pozorom Wielki Piątek nie jest dniem żałobnym, ale chwalebnym. Bo chociaż wspominamy w nim śmierć Chrystusa na krzyżu, to jednak skupiamy się na tym, że poprzez złożenie siebie w ofierze przezwyciężył on grzech. Zresztą sam Jezus napominał płaczące nad jego cierpieniem kobiety, by tego nie czyniły. W tym dniu w kościołach nie udziela się żadnych sakramentów. Jedynymi wyjątkami są tutaj namaszczenie chorych i pokuta. Nie jest też odprawiana msza święta.

fot.domena publiczna

W Wielki Piątek wspominamy śmierć Chrystusa na krzyżu.

Zgodnie z tradycją Kościoła tzw. Liturgia Męki Pańskiej ma następujący porządek: liturgia słowa (według św. Jana), adoracja krzyża, Komunia Święta i procesja do Grobu Pańskiego. Charakteryzuje ją prostota i pokora.

Czytaj też: Jak obchodzono Wielkanoc sto lat temu? [GALERIA]

Wielka Sobota – cisza przed celebracją

Wielka Sobota stanowi kontynuacją tego, co wydarzyło się w Wielki Piątek. Od wieków czyniono wszystko, aby nie zakłócić dostojności tego dnia. Nie spotykano się nawet na modlitwę wspólnotową, aby nie przerywać zadumy. Podobnie jak w Wielki Piątek nie udziela się wówczas sakramentów. Wielka Sobota jest dniem ciszy, oczekiwania. Zgodnie ze słowiańską tradycją święcimy wtedy pokarmy, które będziemy spożywać w Niedzielę Zmartwychwstania.

Jak wyjaśnia „Przewodnik po Wielkim Tygodniu”: „wspólnota Kościoła trwa na modlitwie, rozważając to, co wyznaje w Credo – że po ukrzyżowaniu Chrystus został pogrzebany i zstąpił do piekieł. Owo zejście Chrystusa do otchłani jest najistotniejszym wydarzeniem Wielkiej Soboty. Owiane jest ono tajemnicą tak wielką, iż milknie wobec niego całe stworzenie. Dlatego właśnie jest to czas zupełnej ciszy”. W języku hebrajskim miejsce, do którego trafił Jezus po zstąpieniu do piekieł, nazywano „szeol”, czyli otchłań. Jest to miejsce niebytu. Symbolikę tę wzmacniają również obnażony ołtarz oraz puste tabernakulum.

fot.Błażej Benisz – WSD Ołtarzew, www.wsdsac.pl/CC BY-SA 2.5

Zgodnie ze słowiańską tradycją w Wielką Sobotę święcimy pokarmy, które będziemy spożywać w Niedzielę Zmartwychwstania.

W Wielką Sobotę ma także miejsce niezwykła uroczystość: Wigilia Paschalna. Składa się ona z czterech części: liturgii światła, liturgii słowa, liturgii chrzcielnej oraz eucharystii. Co ciekawe, formalnie należy ona już do Niedzieli Zmartwychwstania, w którą dla chrześcijan nastaje nareszcie czas radości.

Bibliografia

1. T. Bać, S. Jeziorski, Święte Triduum Paschalne. Przeżywanie w rodzinie, Komisja Liturgiczna Diecezji Rzeszowskiej, Rzeszów 2021.
2. K. Baranowska, J. Inglot, Wielki Tydzień. Przewodnik, dostęp: 12.04.2025.
3. F. Małaczyński, Misterium Paschalne w Polsce. Polskie zwyczaje liturgiczne w Święte Triduum ukrzyżowania, pogrzebu i zmartwychwstania Chrystusa, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2014.
4. R. Tyrała, Muzyka liturgiczna w przeżyciu Misterium Paschalnego, „Pro Musica Sacra”, nr 12/2014.

Il. otwierająca tekst: Rafael Santi/domena publiczna