Asyria – imperium okrucieństwa

Nazwa tego państwa budziła w starożytnych blady strach. Widmo nadchodzącej armii kruszyło najtwardszy opór. Lęk przed śmiercią w męczarniach podczas niewyobrażalnie bolesnych tortur był wystarczający, by miasta i państwa na drodze Asyryjczyków poddawały się, licząc na ich łaskę. Często daremnie… Okrucieństwo było dla asyryjskich władców źródłem splendoru, a najważniejszym bogiem dla nich był bóg wojny.

Asyryjczycy wkroczyli na arenę dziejów, podbijając jedną z najstarszych cywilizacji na świecie, której ludzkość zawdzięcza m.in. pismo. Mowa o Sumeryjczykach. Pod koniec III tysiąclecia p.n.e. sumeryjskie peryferie uniezależniały się od centrum. Tak właśnie postąpił namiestnik miasta Aszur w północnej Mezopotamii nad Tygrysem. Wypowiedział posłuszeństwo metropolii i zaczął rządzić własnym miastem-państwem. To był początek Asyrii. Z czasem, wraz z rozkładem Sumeru i podbojem go przez Amorytów, Asyria urosła w siłę.

Mistrzowie wojny

Szczyt potęgi Asyrii przypada na czasy imperium nowoasyryjskiego od X do VII wieku p.n.e. Wówczas Asyryjczycy podbili królestwo Babilonu na południu, opanowali całą Mezopotamię, a także Lewant – obszar dzisiejszej północno- zachodniej Syrii, Palestyny, Libanu, Izraela. Ich podbojom nie oparł się również Egipt faraonów i Cypr.

Asyryjczycy okazali się mistrzami wojennego rzemiosła. Mieli zresztą ku temu metafizyczne powody. Najważniejszym ich bogiem był Aszur (Assur) – bóg wojny. To on kierował oddziałami asyryjskimi w trakcie podbojów i chronił je przed klęską. Był symbolem potęgi militarnej i patronował całemu imperium. Szczególne upodobanie do wojny mogło wynikać również z położenia królestwa. Nie mając żadnych naturalnych barier geograficznych, które oddzielałyby ich od wrogów, Asyryjczycy musieli opierać się tylko na własnej armii. I istotnie – mogli na niej polegać.

fot.domena publiczna

Asyryjczycy okazali się mistrzami wojennego rzemiosła.

Byli innowatorami sztuki wojennej. Szybko zaczęli wykorzystywać do produkcji broni żelazo, które wyparło brąz. Używali unowocześnionych, lekkich rydwanów bojowych o metalowym podłożu i zaawansowanych technologicznie jak na tamte czasy machin oblężniczych. Państwo asyryjskie wprowadziło obowiązkowy pobór do wojska w miejsce pospolitego ruszenia. Zamiast odrywać chłopów od pracy w polu, do dostarczania rekrutów typowano tylko niektóre ośrodki. Trzonem stałej armii była najlepiej wyszkolona gwardia królewska, do której mogli przystąpić obcokrajowcy.

Czytaj też: Falanga. Ta wojskowa formacja zapewniała wielokrotne zwycięstwa na polach starożytnych bitew

Militarna potęga Asyrii

O sile armii asyryjskiej stanowiła też kawaleria. Asyryjczycy nie używali strzemion ani siodeł. Strzał z łuku podczas jazdy w takich warunkach był bardzo trudny. Dlatego też kawalerzyści jeździli parami. Jeden prowadził oba konie, a drugi raził wrogów z łuku. W czasach najwyższej potęgi armia asyryjska była w stanie wystawić nawet 700 tysięcy żołnierzy i była niekwestionowaną największą siłą militarną ówczesnego świata. Gdy w W 722 r. p.n.e. Sargon II wkroczył do Judy, prorok Izajasz tak opisywał wojsko asyryjskie:

Nie ma w nim słabego ani zmęczonego, / nikt nie drzemie ani nie śpi / nikt nie odpina pasa ze swych bioder / ani nie ma rozerwanego rzemyka u trzewików. / Strzały jego ostre / i każdy łuk napięty; / kopyta jego koni są jako krzemień, / koła jego rydwanów pędzą jak huragan.

fot.Albert Kretschmer,/domena publiczna

Nie tylko sprawność bojowa Asyryjczyków dawała im przewagę nad wrogiem.

Nie tylko sprawność bojowa Asyryjczyków dawała im przewagę nad wrogiem. Umiejętnie potrafili wykorzystać czynnik psychologiczny – zastraszyć przeciwnika. Mieli zresztą czym. Lud ten nie znał litości dla pokonanych. Opowieści o asyryjskim okrucieństwie niosły się daleko po kolejnych królestwach Bliskiego Wschodu. Aszurnaspial II, twórca potęgi państwa asyryjskiego, chełpił się swoją bezwzględnością. Buntowników lub wrogów karał śmiercią. Pokazowe egzekucje były połączone z torturami – m.in. wbijaniem na pal i obdzieraniem żywcem ze skóry. Te bestialskie „czyny” wysławiały pieśni pochwalne.

Zdartą z wrogów skórę Asyryjczycy rozpinali na murach miast. Ludność podbitych terenów była albo wyrzynana w pień, albo przesiedlana na gigantyczną skalę. Dziś szacuje się, że w czasie największej potęgi Asyryjczycy mogli przesiedlić nawet 4,5 mln ludzi. Burzyli miasta, gwałcili i torturowali – wyłupywali oczy, odcinali nosy, języki, kończyny, palili żywcem.

Czytaj też: Latające trupy, pociski w kale i garnki z wężami, czyli broń biologiczna starożytności i średniowiecza

Bez litości

Gdy wojska asyryjskie zdobyły zbuntowane miasto Halizilua, „pan czterech stron świata” (bo tak tytułował się Aszurnaspial II) chwalił się swym okrucieństwem: „600 ich wojowników zgładziłem mieczem, a 3000 jeńców w ogniu spaliłem, nie zostawiłem ani jednego przy życiu, aby mógł zostać zakładnikiem. Ich ciała ułożyłem w stosy, spaliłem ich młodzież męską i dziewczęta, ich wodza, którym był Hulai, obdarłem ze skóry i zawiesiłem ją na murze miasta Damdamusa”. Innym razem chełpił się:

Przed bramą miasta ustawiłem słup, obdarłem ze skóry wszystkich przywódców buntu, a skóry ułożyłem na słupie. Niektórych zamurowałem w słupie, innych wbiłem na pale ustawione na słupie (…). Wielu jeńców spaliłem. Wielu żołnierzy pojmałem żywcem. Niektórym obciąłem ręce lub dłonie; innym nosy, uszy i kończyny. Wielu wojownikom wyłupiłem oczy. Ułożyłem stos z żywych, a drugi z głów. Rozwiesiłem je na drzewach wokół miasta. Spaliłem ich młodzież, chłopców i dziewczęta. Od mego miecza zginęło 6500 wojowników, a resztę pochłonął Eufrat, gdyż na pustyni cierpieli pragnienie.

fot.domena publiczna

Aszurnaspial II

Okrucieństwo oprócz sadystycznej przyjemności, którą zdawali się odczuwać ich władcy i dowódcy oddziałów, którzy wydawali rozkazy mordowania i torturowania, zbrodnie miały „praktyczny” wymiar. Lęk przed straszliwą karą ze strony Asyryjczyków często paraliżował obrońców, którzy oddawali miasta bez walki, ewentualnie wykupywali życie swoje i mieszkańców potężnymi daninami złota.

Czytaj też: Starożytne wojny podwodne

Miasto przepychu i rozpusty

Asyryjczycy byli mistrzami wojny, jednak nie można im odmówić i innych osiągnięć – umiejętnie rozwijali handel, byli utalentowanymi budowniczymi. Kolejni władcy Asyrii pozostawiali po sobie wspaniałe, potężne pałace i inne obiekty, które budziły zachwyt. Jedną z największych metropolii starożytności była asyryjska stolica – Niniwa (dzisiejsze przedmieścia irackiego Mosulu). Miasto rozciągało się na 8 kilometrach kwadratowych. Długość wysokich na 4,5 metra kamiennych murów wynosiła 12 kilometrów. Wewnętrzny mur z suszonej cegły miał 25 metrów wysokości, a jego grubość wynosiła aż 15 metrów. Mury miejskie dodatkowo otaczała fosa.

Do wnętrza prowadziło aż 15 bram. W czasach świetności w Niniwie żyło 120 tysięcy ludzi. Dzięki kanałom i akweduktom do miasta była dostarczana woda z Tygrysu. Asyryjska stolica słynęła z oszałamiających budowli – nie tylko pałacu królewskiego, ale i brukowanych alei oraz placów. To tu miał znajdować się jeden z cudów świata – wiszące ogrody Semiramidy. (Według innej teorii ogrody – dar babilońskiego króla Nabuchnodozora II dla żony – znajdowały się w Babilonie).

fot.Austen Henry Layard – British Museum/domena publiczna

Jedną z największych metropolii starożytności była asyryjska stolica – Niniwa

W Niniwie mieściło się centrum intelektualne i kulturalne starożytności. Z inicjatywy króla Aszurbanipala powstała potężna biblioteka, w której zgromadzono 30 tysięcy tekstów na glinianych tabliczkach. Miasto słynęło również z rozpasanych obrzędów religijno-seksualnych ku czci popularnej na całym Bliskim Wschodzie bogini miłości i wojny – Isztar.

Oprócz orgii z udziałem kapłanów i dziewcząt poświęconych służbie świątynnej, wyznawczynie Isztar miały obowiązek choć raz udać się do jej świątyni, by tam oddać się cudzoziemcowi. Rytualna prostytucja miała charakter „świętej posługi”. Nie wpływała na moralną ocenę „prowadzenia się” mężatki. Niczym szczególnym nie były też pałacowe orgie z udziałem państwowych dostojników i ich żon, które na polecenie musiały oddawać się władcy.

Czytaj też: Gwałcone, bite, poniżane. Koszmarny żywot rzymskich prostytutek [18+]

Biblijne proroctwo

W 612 roku p.n.e. potężna Niniwa, a wraz z nią cała Asyria, upadła w wyniku najazdu sojuszniczych ludów ciemiężonych wcześniej przez drapieżne mocarstwo. Mowa o wojskach Babilonu, Medach i Persach. Miasto nigdy już nie odzyskało dawnej świetności. Co ciekawe, upadek Niniwy przewidzieli biblijni prorocy. W księdze Nahuma wspominającej zniszczenie przez Asyryjczyków egipskich Teb (w 663 r. p.n.e.) autor wspomina o tym, że wkrótce taki sam los spotka asyryjską stolicę.

Według biblijnego proroctwa na upadek Niniwy miało wpłynąć pijaństwo. Wody Tygrysu miały wyjść z koryta i wedrzeć się do pałaców, wywołując popłoch. Dodatkowo ogień miał strawić złote bogactwa. Miasto miało zostać doszczętnie zniszczone, a mieszkańcy wymordowani.

fot.Eugène Delacroix/domena publiczna

Rządzący Asyrią Sardanapal miał zignorować zagrożenie.

Przepowiednia wypełniła się co do joty, jeśli przyjąć za punkt odniesienia relację rzymskiego historyka Diodora Sycylijskiego. Rządzący Asyrią Sardanapal, który był władcą zdegenerowanym i zniewieściałym, uprawiającym rozpustę z przedstawicielami płci obojga, miał zignorować zagrożenie. By zaprezentować swoją arogancję, rozbił obóz przed miastem, przekonany, że poradzi sobie z przeciwnikami. W oczekiwaniu na wrogów w obozie miało strumieniami lać się wino.

Kiedy wieść o zupełnym rozprężeniu wroga dotarła do koalicji antyasyryjskiej, wówczas przypuścili oni nagły atak. Asyryjczycy dali się zaskoczyć. Sardanapal salwował się ucieczką za mury. Próbował jeszcze bronić miasta, przekonany o sile fortyfikacji. Pech chciał, że w wyniku ulewnych deszczy Tygrys wyszedł z brzegów, zalał okolicę i podmył mury miejskie, doprowadzając do zawalenia się jednej ze ścian.

Czytaj też: Siedem cudów starożytnego świata

Słodka zemsta na okrutnikach

To był początek końca okrutnej Asyrii. Rebelianci wdarli się do miasta, mordując bez litości. Przedstawiciele ludów torturowanych i prześladowanych przez Asyryjczyków posmakowali słodkiej zemsty. Sardanapal nie oddał się w ręce wroga. Kazał wzniecić pożar w pałacu. Wraz z grupą eunuchów i nałożnic spłonął na specjalnie w tym celu przygotowanym stosie, zamknięty w komnacie, w której ogień był najsilniejszy. Wcześniej kazał znieść do niej wszystkie kosztowności, m.in. piękne złote stroje. Mamy więc znów potwierdzenie biblijnego proroctwa. Ogień strawił bogactwa Niniwy.

Problem w tym, że historycy nie znajdują potwierdzenia, że ktoś taki jak Sardanapal w ogóle istniał. Poza Diodorem Sycylijskim i greckim historykiem Ktezjaszem żadne inne źródło nie wymienia takiego władcy. Jego imię nie widnieje na asyryjskiej liście królów. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy oraz zapisami Kroniki Babilońskiej ostatnim władcą imperium asyryjskiego i obrońcą Niniwy był Sin-szarra-iszkun.

Kronika nie wspomina też o pijaństwie w asyryjskiej armii ani o wylewie Tygrysu. Według relacji asyryjska stolica po trzech miesiącach zażartych walk na całej długości murów w końcu poddała się presji najeźdźców, którzy dokonali rzezi mieszkańców, a miasto złupili. Taki był kres jednej z najwspanialszych metropolii starożytności. Co prawda później Niniwa jeszcze przez jakiś czas funkcjonowała, ale była ośrodkiem drugorzędnym. Ostatecznie została opuszczona, a jej mury pochłonęła ziemia. Tak było aż do połowy XIX wieku, gdy angielski archeolog Austen Henry Layard rozpoczął prace wykopaliskowe, które ujawniły potęgę dawnej asyryjskiej metropolii.

Bibliografia:

1. Francis Joannes: Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Wydawnictwo Poznańskie, 2007.
2. Jane McIntosh, Poszukiwacze skarbów, Wydawnictwo G+J RBA, 2001
3. Saggs H. W. F., Wielkość i upadek Babilonii, Państwowy Instytut Wydawniczy 1973.