Diabeł w skórze Piasta. Kim był Bolesław Rogatka?

Nie zachowała się dokładna data narodzin Bolesława. Przyszedł na świat między 1220 a 1225 rokiem w rodzinie, którą z powodzeniem można nazywać świętą. I to nie tylko z powodu babki Jadwigi, faktycznie wyniesionej na ołtarze. Jeśli żałowali na coś rodowego majątku, na pewno nie były to klasztory i inne obiekty sakralne. Szaty liturgiczne wyszywane przez niemal ostentacyjnie religijną Annę Przemyślidkę ceniono nawet w Watykanie, a jej mąż – poległy pod Legnicą z rąk Mongołów – zyskał po latach przydomek Pobożnego.

Zdecydowanie nie można tak samo określić ich najstarszego syna, choć matka i babka dokładały wszelkich starań, by zaszczepić w nim pragnienie ascezy. Być może obrane przez nie metody wychowawcze wpłynęły na późniejszy stosunek Bolesława do Kościoła. Pomimo lat modlitw i nauki pokory poprzez mycie twarzy w wodzie, w której wcześniej stopy moczyły zakonnice, Rogatka ani myślał się umartwiać.

Diabeł w skórze Piasta. Kim był Bolesław Rogatka?

Pokazał to tuż po śmierci ojca, gdy przejmując jego ziemie, jeszcze podczas trwania żałoby, postanowił zorganizować pierwszy na ziemiach polskich turniej rycerski (choć w zależności od źródeł, można też znaleźć informację, że odbył się on dwa lata później).

Czytaj też: Podbój, terror i budowa – czyli piastowski przewrót przed Mieszkiem I

Niespokojna dusza

Preferował zgoła inną politykę niż jego ojciec. Od pokojowych pertraktacji wolał podboje i najazdy, choć trzeba przyznać, że w skali Europy nie stanowił pod tym względem jakiegoś wielkiego wyjątku. Daleko nie szukając, trakty za zachodnią granicą roiły się od raubritterów – rycerzy, którzy podczas wielkiego bezkrólewia niemieckiego zostawali rozbójnikami.

Doświadczonych politycznie, krytykujących jego poczynania doradców Rogatka zastąpił własnymi przyjaciółmi, którzy przyklaskiwali nawet najgłupszym pomysłom. Nie miał za grosz zmysłu ekonomicznego – opustoszył skarbiec uszczuplony już przez wojny z Mongołami i wydatki na klasztory finansowane przez Jadwigę i Annę. Koszty związane z najazdami na sąsiednie dzielnice i utrzymaniem niemieckich najemników szybko wpędziły księcia w długi.

fot.domena publiczna

Św. Jadwiga obmywa swego wnuka Bolesława Rogatkę

Rogatka prędko i niewyraźnie mówił, sądy wydawał bez zastanowienia. Jego decyzje wywoływały powszechne zgorszenie. Szlachta polska krzywo patrzyła na bliską współpracę z Niemcami. Po nieudanej próbie podbicia Wielkopolski, aby ułaskawić Przemysła I i zawrzeć z nim sojusz, wydał za niego własną siostrę. Co nie byłoby niczym nadzwyczaj bulwersującym, gdyby nie fakt, że Elżbieta przebywała wówczas w zakonie w Trzebnicy.

Własne ziemie tracił i rozdrabniał w zatrważającym tempie, a wynajmowanej przez siebie armii nawet nie próbował trzymać w ryzach. Gdy postanowił odbić własnemu bratu, Henrykowi III Białemu, Wrocław, jego wojsko w Środzie Śląskiej spaliło około 500 osób. Książę już wtedy nie miał grosza przy duszy, a wyprawa tylko bardziej go pogrążyła. Najemnikom oczywiście nie miał z czego zapłacić, więc ci sami wzięli sobie należny żołd, ograbiając ziemie Bolesława.

Poddani mieli Rogatki tak dosyć, że pojmali go i uwięzili. Został wypuszczony dopiero po obietnicy poprawy. Nie był to jednak najbardziej słowny z Piastów, gdyż tuż po tym wydarzeniu sprzedał magdeburskiemu biskupowi gród lubuski z zamiarem wynajęcia kolejnych oddziałów. Tym razem – by wziąć odwet na własnym dworze.

Pogłębiające się długi zmusiły księcia do sprzedaży dosłownie wszystkiego. Bolesław chodził po kraju pieszo w towarzystwie swojego grajka Suriana. Henryk Biały, by uniknąć kompromitacji, pojmał brata, przegonił plądrujących jego ziemie najemników i osadził Rogatkę z powrotem w Legnicy. Mimo to Bolesław kontynuował spór i nie odpuścił aż do przejęcia Wrocławia przez innego z braci, Konrada głogowskiego.

Czytaj też: Czeska hekatomba Piastów

Widmo krucjaty

Po nieudanych podbojach i znacznym uszczupleniu zawartości skarbca Rogatka zwrócił się w stronę Kościoła. Bynajmniej nie oznaczało to nawrócenia. Książę, aby odbić sobie straty, postanowił porwać wrocławskiego biskupa Tomasza, który wcześniej służył jako negocjator pomiędzy skłóconymi braćmi. Bolesław zajął jego majątek, a samego duchownego posadził na lichej szkapie w samej koszuli nocnej i uwięził w ciemnicy.

Na sprzeciw arcybiskupa gnieźnieńskiego Pełki i klątwę, jaką papież Aleksander IV obłożył Rogatkę, książę nie zareagował w żaden sposób. Zagroził Tomaszowi przewiezieniem do cięższego więzienia, a ten, widząc, że nie może się spodziewać żadnej skutecznej pomocy, zaczął w końcu negocjować.

Rogatka wymusił na biskupie zmianę obowiązujących dziesięcin snopowych na pieniężne, i to niemałe – dwa tysiące grzywien srebra z majątku kościelnego. Dwaj duchowni porwani przy okazji, żeby się uwolnić, musieli oddać Piastowi pieniądze i czerwone sukna. Bolesław, aby trochę oczyścić swoje imię, rozpuszczał plotki, iż za porwaniem stoją wszyscy bracia. Nie było to zresztą takie niewiarygodne, biorąc pod uwagę, że zmiana podatków miała obowiązywać na całym Dolnym Śląsku, nie tylko w dzielnicach Rogatki.

Niezbyt długo cieszył się uzyskaną sumą. Wkrótce po uwolnieniu biskupa Tomasza Bolesław zaprosił do siebie Konrada. Planował podstępem uwięzić brata, jednak ten okazał się sprytniejszy – i to Rogatka ostatecznie skończył w niewoli. Konrad odebrał mu wszystkie wyłudzone od duchownego pieniądze. Bynajmniej nie miał zamiaru ich oddawać.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Bolesław Łysy Rogatka, książę legnicki, z Zofią de Doren i swym ulubionym lutnistą, drzeworyt na podstawie rysunku Jana Matejki, 1879.

Tymczasem papież z obawy, że inni pójdą w ślady niepokornego księcia i wyciągną ręce po kościelny majątek, nawoływał do krucjaty przeciwko Bolesławowi. Ten pozostał jednak nieugięty. Prawdopodobnie dopiero za sprawą matki, która wysyła do niego znanego ze zdolności krasomówczych franciszkanina, Bertolda z Regensburga, Rogatka zdecydował się załagodzić konflikt i wydać dokument, w którym wyznał swoje grzechy.

Henryk, negocjujący w tym czasie z ograbionym biskupem, obiecał zwrot pieniędzy, nietykalność dostojników kościelnych z wyłączeniem sądów książęcych i brak podatku, wyjąwszy te zbierane w wypadku najazdu. Dopiero wtedy papież zdjął klątwę z Bolesława. Mimo to Tomasz ostatecznie dostał jedynie ćwierć należnej sumy – Rogatka nie miał bowiem pieniędzy na zwrot, Konrad nie poczuwał się do odpowiedzialności, a Henryk umarł w 1266 roku.

Czytaj też: Klatka dla Brzuchatego – najokrutniejsza tortura z czasów Piastów

Rogatka prywatnie

Najbliższe otoczenie Bolesława nie miało lżej niż jego poddani. Książę nie pożegnał się z umierającą matką, nie brał też udziału w uroczystościach wyniesienia babki na ołtarze, mimo że przyjechał nawet Przemysł Ottokar II. Rogatkę oskarżano o otrucie własnych braci, choć tu należałoby zaznaczyć, że wszystkie informacje na ten temat pojawiają się w źródłach kościelnych. Gdy jego bratanek, Henryk Probus, nie chciał uznać go za zwierzchnika, uwięził krewniaka tak skutecznie, że pomogła dopiero interwencja Ottokara.

Poczucie humoru księcia można nazwać co najmniej specyficznym. Benedykt z Poznania opisał w swojej kronice, jak Rogatka kupił raz na wrocławskim targu mleko od kilku kobiet, po czym kazał je przelać do przygotowanej wcześniej kadzi. Gdy jednak przyszło do zapłaty, stwierdził, iż przyniesione mleko jest niewystarczająco białe i nie zamierza go zatrzymać. Zszokowane kobiety zaczęły się tłoczyć przy kadzi i wybierać z niej swoje mleko. Szybko doszło między nimi do przepychanek i bójki. Ubawiony Bolesław wypłacił w końcu należność, mówiąc, że ich krzyki, ciągnięcie się za włosy i zniszczenie naczyń dostarczyły mu rozrywki.

Niestety nie każdy żart księcia miał szczęśliwe zakończenie. Zdarzało mu się dla zabawy ścinać na trakcie przypadkowych przechodniów. Nadworny błazen, który zbyt dotkliwie śmiał się z Rogatki, został przez niego skazany na śmierć. Kat położył na pniu głowę nieszczęśnika i, ku uciesze tłumu, opuścił mu na kark… pęto kiełbasy. Trefniś nie docenił jednak żartu. Właściwie w ogóle się nie poruszył, a gdy ktoś w końcu mu się przyjrzał, okazało się, że nieszczęśnik umarł ze strachu. Książę skwitował to stwierdzeniem, iż zabrakło mu poczucia humoru.

Związki księcia też nie układały się najlepiej. Pierwsza żona, księżna Anhaltu, zmarła po 17 latach nieudanego małżeństwa, kolejnej Rogatka uprzykrzył życie tak bardzo, że uciekła od niego z powrotem na Pomorze. I to pieszo, w jednej sukni. Podejrzewa się jednak, że Eufemia wróciła na Śląsk – wiadomo o jej udziale w czynnościach prawnych na rzecz klasztoru klarysek tuż po śmierci męża.

Źródła:

1. Jasienica P., Polska Piastów, Warszawa 1979.
2. Kienzler I., Dziwactwa i sekrety władców Polski, Warszawa 2013.
3. Poczet władców Polski i Rzeczypospolitej [w:] poczet.com, [dostęp: 20.08.2021].