Wężowi ludzie, mistrzowie oszustwa – Indianie na drodze Lewisa i Clarka

Zbadanie rzeki Missouri i jej głównego nurtu było podstawowym celem ekspedycji, której przewodzili Meriwether Lewis oraz William Clark. Jednak wyprawa ku zachodnim granicom amerykańskiego kontynentu okazała się być dużo bardziej wielowątkowa, nieoczywista, przez co też intrygująca. Podróżniczy wpis datowany na 4 lipca 1803 roku stanowił bowiem zaledwie wstęp do przepastnej księgi, w której Lewis – syn plantatorów ze stanu Wirginii – wcielił się w etnografa. Początkującego, a jednak obdarzonego szczególnym rodzajem intuicji i wrażliwości. To właśnie między innymi z jego kronik dowiadujemy o różnorodności indiańskich plemion.

Zrozumieć innych – dzikie piękno, egzotyczne cywilizacje

Wczytując się w zapiski z ekspedycji Lewisa i Clarka można zrozumieć, jak wielki był bagaż ich doświadczeń. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej – jako samodzielne państwo – funkcjonowało zaledwie od 27 lat. Gdy 4 lipca 1776 roku przedstawiciele wszystkich trzynastu kolonii spotkali się na kongresie w Filadelfii, aby oficjalnie ogłosić powstanie rodzącego się imperium, na mapie USA wciąż mogły znajdować się białe plamy. Tereny amerykańskiego kontynentu były już jednak zajęte od wielu wieków.

fot.domena publiczna

Lewis i Clark na rzece Kolumbia, obraz Charlesa Mariona Russella

Poznając historię utrwaloną na kartach monumentalnego opracowania „W poszukiwaniu granic Ameryki – wyprawa Lewisa i Clarka” Stephena E. Ambrose’a, możemy uzmysłowić sobie między innymi, jak wyglądały przygotowania do głównej wyprawy, na czym polegała rola prezydenckiego sekretarza, czy też jakim wyzwaniem było przetrwanie zimy w forcie Mandan. Lewis, który w karierze wojskowej osiągnął stopień kapitański, potrafił w sugestywny sposób naszkicować opis kultur nieznanego wówczas świata Indian. Opisać dzikie piękno egzotycznych cywilizacji.

Szoszoni – wężowi-ludzie, spokój i wojna

Szczególnie interesujące dla Lewisa, jak i współczesnych czytelników, jest plemię Szoszonów. Choćby z tego względu, że na początku XIX wieku członkowie wspólnoty należeli do najrzadziej kontaktujących się z białymi. Szoszoni, którzy pierwotnie zamieszkiwali obszary na terenie dzisiejszych stanów takich jak Idaho czy Oregon, największe skupisko tworzyli jednak w Wyoming. Przed odkryciem tych terenów przez Europejczyków stan w środkowo-zachodniej części USA, stanowił tez miejsce dla Indian z plemion Arapaho, Lakotów czy Wron.

Przedstawiciele Szoszonów byli „niscy wzrostem, mieli grube kostki, krzywe nogi, grube płaskie stopy i w skrócie byli marnej budowy, przynajmniej w porównaniu do każdego plemienia Indian, jakie widziałem”. Lewis przyznawał jednak, że każdy z męskich wojowników był właściwie nieustannie przygotowany do wojny – w nocy trzymano najlepsze konie przywiązane do palika blisko tipi. Choć w ocenie amerykańskiego odkrywcy ich sposoby przygotowania posiłków były prymitywne, to Szoszoni odznaczali się dobrą organizacją pracy.

fot.W. H. Jackson, domena publiczna

Tipi Szoszonów. Zdjęcie poglądowe z 1870 r.

Cechą, która była szczególnie pożądana, którą też szczególnie pielęgnowano wśród młodych mężczyzn, była odwaga. To od niej zależała pozycja w plemieniu. Z naturalną energią i siłą, a równocześnie obszarem mistyki, wiąże się zaś symboliczna figura węża. Szoszoni byli zresztą niekiedy określani mianem wężowej społeczności. Nazwa wzięła się z czasów pierwszej ekspedycji Lewisa i Clarka, którzy mieli przyuważyć, że część Indian kosztuje mięso tych niebezpiecznych gadów, choć równie prawdopodobne jest to, że określenie wzięło się skąd inąd. Część społeczności zamieszkiwała bowiem nad rzeką Snake w Idaho i Oregonie. Natura potrafi być przecież symboliczna.

Czinukowie – specjaliści od handlu, urodzeni… językoznawcy?

Na drodze Lewisa i Clarka pojawiło się też plemię, którego przedstawiciele w znaczący sposób różnili się od innych grup czerwonoskórych. Lewis wspominał zresztą o ich łagodnym usposobieniu, braku agresji, choć – co również istotne – pewnych skłonności rabunkowych. Czinukowie, bo o nich jest wszakże mowa, byli doskonale znani z uwagi na swoje zdolności w zakresie rybołówstwa oraz handlu.

Aby skutecznie porozumiewać się z przedstawicielami innych plemion, a przede wszystkim z reprezentantami białych – choćby handlarzy futer z faktorii Astoria w Oregonie – Czinukowie opracowali zupełnie nowy system językowy. Swoisty dialekt składał się z mieszaniny kilku języków indiańskich, angielskiego, francuskiego, a nawet rosyjskiego. Tak też zdziwienie wyrażane było jako „He-He”, bizonem nazywano „Moos-Moosa”, zegarek to „Hy-as Watch””, natomiast Boże Narodzenie funkcjonowało jako „Hy-as Sunday”.

fot.domena publiczna

Pomnik Lewisa i Clark nad Mississippi w St. Louis.

Ze wspomnień Lewisa wyłania się też określona perspektywa wyższości względem tubylców. „Lewis nazywał ich dzikimi, mimo że nigdy nawet nie grozili mu przemocą, niezależnie od swej przewagi liczebnej. Ich wygląd fizyczny był dlań obrzydliwy. Potępiał ich drobne kradzieże i moralność seksualną i ich bezwzględne praktyki handlowe”. Czinukowie ponadto rozsmakowali się w paleniu tytoniu, nie obcy był im również hazard.

Co jednak najważniejsze, praktycznie zawsze potrafili postawić na swoim – wykorzystując spryt, temperament, sztukę perswazji. Dowiadujemy się, że „Jeśli jednak kupujący zrezygnował z zakupu, Indianin nazajutrz żądał już znacznie niższej ceny”. Indianie znali wartość swoich towarów, wiedzieli, w jaki sposób efektywnie się targować. Swoją zdolność do handlowania zawdzięczali bliskości wodnych szlaków transportowych, dzięki czemu swoje towary mogli spieniężać wzdłuż całego wybrzeża.

Artykuł powstał w oparciu o książkę W poszukiwaniu granic Ameryki

Najciekawsze znajduje się na granicy

Relacja Meriwethera Lewisa oraz Williama Clarka stanowi źródło poznania, dzięki któremu możemy raz jeszcze – z nieco innej perspektywy – dokonać odkrycia amerykańskiego lądu. Obraz indiańskich wspólnot jest oczywiście ukazany przez pryzmat ekspedycji. Ludzi z określonym wykształceniem, takim a nie innym bagażem doświadczeń, inną od naszej wrażliwością społeczną. Próba lepszego zrozumienia i poznanie nowego kontekstu dla historii rdzennych ludów Ameryki Północnej to jednak olbrzymia wartość, jaką zapisano w dziennikach odkrywców. Choćby „W poszukiwaniu granic Ameryki – wyprawa Lewisa i Clarka”.