Gmach urzędu droższy niż opera paryska? Budowa Poczty Głównej w Gdyni

Wszystko zaczęło się dosyć niewinnie. Oto w 1927 roku rozrastająca się w szybkim tempie Gdynia zaczęła odczuwać dotkliwy brak Poczty Głównej. Zapadła zatem decyzja o jej budowie. Wzniesienie gmachu leżało w gestii Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Na jego czele stał w tym czasie Bogusław Miedziński – jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego!

Inżynier Ruszczewski wkracza do akcji

Niestety Miedziński za nic miał hasła sanacji moralnej głoszone przez Marszałka. Zamiast sięgnąć po sprawdzonego fachowca, na szefa budowy poczty wybrał… swojego kolegę ze studiów, inżyniera Edwarda Ruszczewskiego, którego już wcześniej zatrudnił w podległym sobie resorcie. Sprawie pikanterii dodawał fakt opisany przez Monikę Piątkowską w książce „Życie przestępcze w przedwojennej Polsce”. Mianowicie minister znał:

Przejmując władzę w 1926 r. Józef Piłsudski głosił sanację moralną, niestety nawet jego najbliżsi współpracownicy nie potrafili oprzeć się pokusie.

wówczas papiery Ruszczewskiego i wiedział, że jest w nich adnotacja, iż Ministerstwo Spraw Wojskowych ma go za szantażystę i że wciągnięto go na „czarną listę” dostawców, którzy oszukali wojsko.

Taka miażdżąca opinia w żadnym wypadku nie zniechęciła prominentnego piłsudczyka, który w sierpniu 1927 r. przeforsował kandydaturę starego przyjaciela. Miało się to dla obu źle skończyć.

Na razie jednak Ruszczewski otrzymał ciepłą posadkę z olbrzymią, jak na tamte czasy, pensją pięciu tysięcy złotych (w przybliżeniu 50 tysięcy współczesnych złotych!). Pierwszą rzeczą, którą zrobił nowo mianowany kierownik był zakup garnituru oraz samochodu sfinansowanego z… pieniędzy na budowę poczty. Niezły początek. Potem było już tylko lepiej.

Kolejny krok stanowiło powołanie do życia firmy budowlanej, w której głównymi udziałowcami byli kolega Ruszkowskiego J. Mikulski oraz poznany w pociągu inżynier M. Machajski. Chociaż firma nie miała żadnego kapitału, to dziwnym trafem wygrała przetarg na wzniesienie gmachu poczty!

Przeszkodą nie było nawet 30 tysięcy złotych, wymagane jako wadium. Panowie co prawda nie posiadali takiej gotówki, ale poradzili sobie z tym w bardzo prosty sposób… pobierając pieniądze z budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów.

Budynek Poczty Głównej w Gdyni. W trakcie budowy przekroczono kilkukrotnie zakładany kosztorys i w efekcie budowa kosztowała więcej niż wzniesienie opery paryskiej.

Po wygranym przetargu Ruszkowski znalazł się w niezwykle komfortowej sytuacji. Teoretycznie miał czuwać nad interesem Skarbu Państwa, w rzeczywistości napełniał sobie i wspólnikom kieszenie. Nic zatem dziwnego, że wkrótce z  placu budowy zaczęły znikać materiały budowlane, z których przyjaciele inżyniera i on sam stawiali sobie wille w Orłowie.

Artykuł powstał głównie w oparciu o książkę Moniki Piątkowskiej „Życie przestępcze w przedwojennej Polsce” (PWN 2012).

Jak pisze Monika Piątkowska: W ten sposób zniknęły dwa wagony cementu, 110 metrów sześciennych drewna oraz żelazo, a na rachunku bankowym inżyniera niespodziewanie pojawiło się 50 tysięcy złotych. Malwersant nabył też na podstawioną osobę plac w stolicy.

Edward Ruszczewski nie zapomniał również o innych kolegach i znajomych. Podczas spotkań w przytulnym wnętrzu warszawskiej „Nowej Ziemiańskiej” uzgadniał z nimi, że założą firmy, które zajmą się dostawami, robotami wykończeniowymi oraz innymi pomniejszymi pracami. A trzeba powiedzieć, że były to naprawdę intratne zlecenia.

Na przykład za urządzenie wnętrz poczty zapłacono majorowi Miszczewskiemu 30 tysięcy złotych. Drugie tyle otrzymał on za ozdobienie frontu budynku płaskorzeźbami. Taka rozrzutność była rzekomo niezbędna, gdyż fasada prezentowała się za skromnie.

W efekcie wydatki na budowę wielokrotnie przekroczyły zakładany kosztorys. Z początkowego 1 600 000 złotych zrobiło się w końcu 4 800 000 złotych. Jednak to wcale nie koniec przekrętów inżyniera-oszusta.

Bardzo drogi film instruktażowy

Ruszczewski, jako pracownik Ministerstwa Poczt i Telegrafów, zajmował się również przygotowaniem pawilonu tegoż resortu na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu. W ramach tychże przygotowań zamówił nakręcenie dwóch filmów.

Pierwszy miał ostrzegać klientów poczty przed wysyłaniem pieniędzy w kopertach. Celem drugiego było zaprezentowanie osiągnięć Ministerstwa. Zlecenie na oba filmy dostał rzecz jasna kolejny dobry kolega naszego inżyniera, reżyser Aleksander Reich.

Jak łatwo się domyślić, nie miał on zupełnie doświadczenia w tego typu produkcjach. Wcześniej kręcił jedynie krótkie materiały dla kroniki filmowej Polskiej Agencji Telegraficznej. No, ale przecież w życiu trzeba uczyć się nowych rzeczy! Tak więc Reich postanowił zabrać się za coś poważniejszego. A jak już się zabrał, to na całego.

Najpierw zainkasował z góry za swoją „ciężką” pracę bagatela 24 tysiące złotych (ok. 240 tysięcy obecnych złotych). Gdy już to zrobił, zdecydował, że musi jechać do Wiednia, w celu połowienia gwiazd filmowych. Wycieczka ta kosztowała polski budżet kolejne 50 tysięcy złotych. Co prawda nie udało się „złowić” żadnej gwiazdy, za to Reich kupił trzy scenariusze filmów erotycznych po pięć i pół tysiąca złotych za sztukę.

Gmach paryskiej opery. Całkiem okazały, no ale budowa Poczty Głównej w Gdyni była znacznie droższa. Cóż, widać Francuzi nie mieli swojego inż. Ruszczewskiego.

Ze stolicy Austrii ekipa filmowa ruszyła do Poznania, bo tam lepsze atelier. Gdy już Wielkopolska znudziła się filmowcom udali się oni do Paryża dla studiów kinematograficznych. Dziwnym zbiegiem okoliczności nad Sekwanę pojechała również… żona inżyniera Ruszczewskiego. Ostatecznie niesforni filmowcy osiedli na dłużej w Krynicy.  Jak pisze w swojej książce Monika Piątkowska:

Plakat z 1929 r. reklamujący „Tajemnicę skrzynki pocztowej”. Filmu który kosztował fortunę.

na skutek owych podróży i tajemniczych wydatków, spisywanych na rachunkach z restauracji, budżet filmu został przekroczony o 230 tysięcy zł, a po pierwszym pokazie fabuły noszącej tytuł Tajemnica pocztowej skrzynki, która nie była już instrukcją dla klientów poczty, lecz naiwną historią miłosną, podniosły się głosy, by film zniszczyć.

Koniec sielanki. NIK bierze się za porządki

Dobra passa grupki wzajemnego wsparcia w końcu dobiegła końca. Okazało się mianowicie, że skaptowany w pociągu inżynier M. Machajski jest uczciwym człowiekiem. Sam został nieświadomie wplątany w cała tę aferę i nie mógł pogodzić się z przekrętami, których był mimowolnym świadkiem. Postanowił zatem coś z tym zrobić.

Początkowo w swej naiwności udał się do inżyniera Ruszczewskiego. Sądził bowiem, że kierownik budowy o niczym nie wie. Szybko zmienił zdanie, gdy przyłapał go na piciu wódki z głównym defraudantem.

Po tym incydencie skierował swoje kroki do Warszawy. Tam jednakże dyrektor departamentu Ministerstwa Poczt i Telegrafów po prostu go zbył. To nie zniechęciło Machajskiego, który wysłał list do samego ministra Miedzińskiego. Ten przyjął inżyniera i zapewnił, że przyjrzy się sprawie.

No i faktycznie, po kilku dniach przybyła jednoosobowa komisja, w której składzie był tylko inżynier Ruszczewski. Tego było już za wiele. Zdesperowany Machajski zdecydował się jesienią 1928 r. napisać do Najwyższej Izby Kontroli oraz Prokuratorii Generalnej.

Inżynier Edward Ruszczewski na ławie oskarżonych podczas procesu, w wyniku którego został skazany na sześć lat więzienia.

Kontrolerzy NIK po dotarciu na miejsce zastali nieopisany wręcz chaos. Brakowało dokumentacji, zaś planowany budżet przekroczono o trzy miliony złotych. Zdaniem rzeczoznawców budynek gdyńskiej poczty został przepłacony dziesięciokrotnie i kosztował więcej niż paryska opera! Teraz już nic nie mogło uratować malwersantów. Machina sprawiedliwości w końcu ruszyła.

Ruszczewski i jego wspólnicy zostali zatrzymani, zaś skompromitowany Bogusław Miedziński musiał 13 kwietnia 1929 r. zrezygnować ze swojego stanowiska. Nigdy już nie odzyskał zaufania Józefa Piłsudskiego.

Za malwersację sześć latek

Przed sądami toczyło się od 1929 r. kilka różnych spraw. Jednak główny bohater afery musiał poczekać na swoją kolej aż do 21 marca 1933 r. Właśnie wtedy w warszawskim sądzie okręgowym rozpoczęła się rozprawa, którą śledziły wszystkie polskie gazety. W jej trakcie przysłuchano kilkudziesięciu świadków, w tym Bogusława Miedzińskiego i byłego premiera Kazimierza Bartla.

Wśród świadków podczas procesu inż. Ruszczewskiego znalazł się nawet były premier Kazimierz Bartel. Na zdjęciu w trakcie składania zeznań.

Sam oskarżony odmówił składania zeznań. W niczym mu to jednakże nie pomogło, bo ogłoszony 30 maja wyrok był jednoznaczny. Sąd uznał, oskarżonego za winnego i skazał go na sześć lat więzienia, z których darowano mu rok na mocy akurat ogłoszonej amnestii.

Ruszczewskiego pozbawiono ponadto na sześć lat praw obywatelskich. Dodatkowo, z powództwa cywilnego, zasądzono od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1 344 963 złotych oraz tytułem kosztów sądowych i obrończych 8505 złotych.

Niespełna rok później – 9 kwietnia 1934 r. – sąd apelacyjny złagodził wyrok do pięciu lat, jak poprzednio darując rok na mocy amnestii. Czy udało się ściągnąć całą zasądzoną kwotę, tego już prasa niestety nie podała.

Źródła:

Podstawowe:

1. Monika Piątkowska, Życie przestępcze w przedwojennej Polsce. Grandesy, kasiarze, brylanty, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Uzupełniające:

1. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1933.
2. „Goniec Częstochowski” 1933, 1934.