Upadek Ptolemeusza XII, walka o tron i narastające wpływy Rzymu stworzyły tło dla narodzin legendy Kleopatry VII. Z chaosu i zdrad wyłoniła się najsłynniejsza królowa starożytności.
Fletnista na tronie – początek końca niezależnego Egiptu
Ptolemeusz XII był znanym kobieciarzem, a zwano go Auletesem, czyli Fletnistą. Poślubił swą siostrę Tryfainę, która przyjęła imię Kleopatra V. Ponieważ jej imię jest wzmiankowane w nielicznych papirusach i zostało wyryte tylko na kilku murach, można przypuszczać, że była córką jednej z kochanek Ptolemeusza IX, zapewne Egipcjanki. Rodzeństwo miało co najmniej jedno dziecko, Berenikę IV, chociaż Ptolemeusz XII spłodził jeszcze z nieznanymi bliżej kobietami czworo dzieci: Arsinoe, Ptolemeusza XIII, Ptolemeusza XIV i dziewczynkę, która stanie się najsłynniejszą ze wszystkich Kleopatr.
Wybory w Rzymie w 59 roku p.n.e. stały pod znakiem zaciętej rywalizacji i korupcji. To wówczas zabłysła gwiazda Gajusza Juliusza Cezara, czterdziestojednoletniego dowódcy wojskowego. Człowiek ten, rozczytujący się w biografiach Aleksandra Wielkiego, żywił wielkie ambicje i miał o sobie bardzo wysokie mniemanie. Jako dwudziestoparoletni młodzieniec porwany przez piratów kilkaset mil morskich od brzegów Aleksandrii zachowywał się bardzo wyniośle i ku rozbawieniu porywaczy utyskiwał, że żądają za niego zbyt małego okupu. Po wyborze na konsula uznał, że ponieważ Ptolemeusz XII jest nieślubnym dzieckiem, Rzym może wystąpić z roszczeniami do Egiptu.
fot.Autor nieznany / domena publiczna Ptolemeusz XII, popiersie z Muzeum w Luwrze
Rzymianie rozpoczęli od inwazji na Cypr, którego królem był Ptolemeusz Cypryjski, brat Ptolemeusza XII. Władca wyspy, zagrożony pojmaniem, postanowił odebrać sobie życie. Przerażony Ptolemeusz XII nawiązał rozmowy z rzymskimi politykami, między innymi z Cezarem. W zamian za poparcie zaproponował im sowite gratyfikacje. Udało mu się pozyskać zwłaszcza Pompejusza, jednego z najważniejszych wodzów rzymskich, któremu posłał złotą koronę i osiem tysięcy jazdy; w następnych dziesięcioleciach wódz ten zaważy na losach Aleksandrii.
Czytaj także: Gnejusz Pompejusz
Aleksandria w ogniu buntów
Łapówki Ptolemeusza XII stanowiły wielki wydatek dla miasta, a to oznaczało, że Rzym stał się jeszcze potężniejszy. Zabawne jest to, że aby przekupywać polityków rzymskich, Ptolemeusz pożyczał pieniądze od rzymskich kredytodawców. Koszty jednak ponosili zwykli obywatele. W papirusie z tego okresu czytamy, że żołnierzom aleksandryjskim kazano walczyć za Rzym, rolnicy na ziemiach królewskich strajkowali, a co najgorsze – podatki osiągnęły nienotowaną dotąd wysokość.
Ponadto aleksandryjczyków oburzało, że faraon wyrzekł się ziem tradycyjnie ptolemejskich, płaszczy się przed ludźmi odpowiedzialnymi za śmierć brata i podporządkowuje kraj Rzymowi. Przed pięcioma laty Syria stała się rzymską prowincją i powszechna była obawa, że za chwilę to samo czeka Egipt. Przez kilka tygodni w Aleksandrii trwały zamieszki i władza Ptolemeusza XII wisiała na włosku. Atmosfera nigdy nie była tak napięta i antyrzymska; w końcu tłum opanował ulice i chełpił się, że ma więcej władzy niż rząd.
Diodor opisuje, jak pospólstwo ścigało rzymskiego żołnierza, który zabił kota, i otoczyło dom mężczyzny. Żadne prośby i zaklęcia urzędników królewskich nie uchroniły Rzymianina przed samosądem. W związku z tym Diodor miał dla czytelników dobrą radę: jeśli podczas bytności w Aleksandrii zdarzy wam się przechodzić obok kociego truchła, nie zapomnijcie zawołać: „Ten kot już nie żył!”.
fot.Cristiano64 / CC BY-SA 3.0Zasięg imperium rzymskiego za panowania Augusta. Żółty kolor oznacza tereny imperium w roku 31 p.n.e. Poszczególne kolory zielone pokazują zdobyte tereny przez Augusta, kolor różowy to tereny zależne, przyłączone w późniejszych latach.
Wobec krwawych rozruchów w Aleksandrii Ptolemeusz XII pojechał do Rzymu prosić o pomoc wojskową. W czasie podróży statkiem władcy towarzyszyła jedenastoletnia córka. Przygotowywał ją do objęcia obowiązków królowej, chociaż na pewno się nie spodziewał, że pewnego dnia to właśnie ona zyska największą sławę ze wszystkich Ptolemeuszy. Tymczasem aleksandryjczycy nie próżnowali. Pod nieobecność króla ogłosili złożenie go z tronu i osadzili na nim jego córkę – Berenikę IV. Jako Kleopatra Berenika IV rządziła ona wraz z matką – po raz pierwszy władzę sprawowały dwie królowe, dwie Kleopatry.
Zaledwie po kilku miesiącach, w 57 roku p.n.e., Kleopatra V zmarła i jej córka Kleopatra Berenika objęła samodzielne rządy. Szukała męża, by rządzić wraz z nim, lecz nie zamierzała zadowolić się pierwszym lepszym kandydatem. Do Aleksandrii przyjechał syryjski książę, ale nie zrobił na królowej wrażenia. Kazała ona go udusić, a potem poślubiła anatolijskiego księcia.
Czytaj także: Top 5 wpływowych kobiet starożytnego Egiptu
Tymczasem w Rzymie Ptolemeusza XII podejmował jego sprzymierzeniec Pompejusz, który nie tak dawno wszedł w sojusz z Cezarem i Markiem Krassusem, najbogatszym człowiekiem w Rzymie. Wygnany faraon nadal starał się nakłonić Rzymian do ułatwienia mu powrotu do Aleksandrii. Pod rosnącym naciskiem wierzycieli, którzy chcieli odzyskania władzy przez Ptolemeusza, bo bez tego nie mogliby liczyć na zwrot pożyczek, senat postanowił pomóc egipskiemu władcy. Wciąż jednak nie uważano, że zyski z inwazji byłyby warte poniesionych kosztów.
fot.Abdelrhman 1990 / CC BY 2.5Kolumna Pompejusza Wielkiego w Aleksandrii
Kiedy wiadomość o stanowisku Rzymu dotarła do Aleksandrii, mieszkańcy podjęli środki zaradcze. Według Kasjusza Diona, rzymskiego historyka, do Rzymu wyjechało poselstwo złożone ze stu aleksandryjczyków, na którego czele stanął Dion z Aleksandrii, szanowany filozof. Celem poselstwa było wyjaśnienie senatorom, że Egipt nie życzy sobie powrotu Ptolemeusza XII. Ptolemeusz, uprzedzony o tym, zorganizował otrucie Diona i wysłał uzbrojonych ludzi, którzy mieli wymordować całe poselstwo na przedmieściach Rzymu.
Wreszcie w 55 roku p.n.e. Ptolemeusz XII zdołał namówić rzymskiego wodza Aulusa Gabiniusa do zdobycia dla niego Aleksandrii. Podobno zapłacił mu za to dziesięć tysięcy talentów (dziś byłoby to ponad dwieście pięćdziesiąt milionów dolarów). Dla porównania: skarbiec Ptolemeusza I na początku jego panowania zawierał około ośmiu tysięcy talentów, a latarnia morska, obwołana cudem świata, kosztowała dziesięć razy mniej. Pożyczenie Ptolemeuszowi XII tej ogromnej kwoty było początkiem końca ptolemejskiej Aleksandrii. W ciągu stulecia od swego założenia Aleksandria wyprzedziła Kartaginę i stała się największym konkurentem Rzymu. Teraz, w dwa i pół stulecia po powstaniu miasta, nie było już cienia wątpliwości, że górą jest Rzym.
Czytaj także: Oblężenie Aleksandrii. Cezar, Kleopatra i upadek Biblioteki
Powrót Ptolemeusza XII i zapowiedź nowej ery
Armia rzymska przełamała linie obronne Aleksandrii i pomaszerowała prosto do pałacu królewskiego. Ptolemeusz XII natychmiast nakazał egzekucję swej córki, Kleopatry Bereniki IV i wszystkich, którzy ją popierali. Starał się utrzymać władzę, ale prowadził katastrofalną politykę, która zapowiadała niechybne przejęcie bezpośrednich rządów przez Rzymian. Po pierwsze, żołnierze rzymscy i najemnicy germańskiego i galijskiego pochodzenia – zwani gabinianami – patrolowali ulice Aleksandrii, by w zarodku stłumić wszelkie próby obalenia rządu. Dwa tysiące żołnierzy piechoty i pięciuset konnych utrzymywało z początku ścisły porządek, ale po paru miesiącach nikt już nie miał wątpliwości, że stoją oni ponad prawem, bo bezkarnie zastraszali i represjonowali ludność. W następnych kilku latach widok gabinian na ulicach stał się nieodłączną częścią miejskiego pejzażu.
fot.domena publiczna Frank B. Dicksee – Kleopatra
Najemnicy osiedli w mieście na stałe i pozakładali rodziny. Po drugie, aby spłacić wierzycieli, Ptolemeusz XII musiał podnieść podatki. Wiedział, że wywoła to powszechne niezadowolenie, a mimo to mianował kanclerzem (dioiketes) Rabiriusa, swego głównego rzymskiego wierzyciela, by w oczach mieszkańców to on ponosił winę za podwyżkę podatków. Rabirius miał wolną rękę w sprawach finansowych Egiptu i przywłaszczył sobie rozległe włości. Po trzecie, żeby szybko spłacić dług, Ptolemeusz zdeprecjonował monety aleksandryjskie przez dodanie metali nieszlachetnych do złota i srebra.
Monety zachowywały tę samą wagę, lecz ich wartość była tylko pozornie taka sama. Jazdą rzymską, która w 55 roku p.n.e. zdobyła Aleksandrię, dowodził dwudziestoośmioletni plebejusz Marek Antoniusz. W czasie tej kampanii ujrzał on po raz pierwszy córkę Ptolemeusza XII, królewnę Kleopatrę, która miała wtedy czternaście lat. W maju 52 roku p.n.e., gdy już czuł się coraz gorzej, Ptolemeusz XII ogłosił córkę – siedemnastoletnią wówczas – współwładczynią, a rok później umarł. Rozpoczęło się panowanie najbardziej znanego przedstawiciela dynastii Ptolemeuszy, najsłynniejszej królowej w historii. Kleopatra VII wstąpiła na tron.
Czytaj także: Wyuzdana uwodzicielka, psychopatka czy wytwór wyobraźni? Co tak naprawdę wiemy o życiu Kleopatry?
KOMENTARZE
W tym momencie nie ma komentrzy.