Ciekawostki Historyczne
Średniowiecze

Bożonarodzeniowe jarmarki

Bożonarodzeniowe jarmarki to nowa moda? Bynajmniej! Pojawiły się już w średniowieczu! Co ciekawe, początkowo miały zgoła inny charakter niż obecnie...

Jednym z pierwszych dobrze udokumentowanych, typowo świątecznych jarmarków był drezdeński Striezelmarkt. Odbywał się od 1434 roku, a jego nazwa powstała kilka dekad później, od podłużnego, drożdżowego ciasta. Wcześniej organizowano podobne targowiska, nieco słabiej opisane. Budziszyński jarmark, wspominany w kronikach, prawdopodobnie był o ok. 50 lat starszy. Wiedeńskie targi mogły natomiast odbywać się nawet w XIII wieku. Przez lata zmieniały swoje lokalizacje, w przeciwieństwie do jarmarku w Dreźnie, stającego od samego początku w Starym Mieście.

Pierwotnie Striezelmarkt niewiele miał wspólnego ze słodkimi wypiekami. Zgodnie z przywilejem wystawionym radzie miejskiej w Dreźnie przez księcia Fryderyka II Cichego i jego brata w październiku 1434 roku miasto mogło zorganizować targi… mięsne. Ponieważ początkowo impreza była jednodniowa, nie opłacało się nic specjalnego z tej okazji budować. Nie było więc znanych nam dziś straganów. Mieszkańcy miasta mogli kupić przede wszystkim mięsne pieczenie na święta. Handlarze najpierw rozkładali je na deskach, a w późniejszych „edycjach” – również na wystawianych w tym celu wozach.

Jednym z pierwszych typowo świątecznych jarmarków był drezdeński Striezelmarkt.fot.Brück & Sohn/CC BY-SA 4.0

Jednym z pierwszych typowo świątecznych jarmarków był drezdeński Striezelmarkt.

Pomysł okazał się sukcesem. W kolejnych latach na długich ladach złożonych z wypożyczonych desek pojawiły się kolejne produkty – w tym wspomniane już drożdżowe ciasto. Dzisiejszy Striezel lub Stollen ma podłużny kształt, często jest obsypany cukrem pudrem i zawiera bardzo dużo masła. W środku można znaleźć rodzynki, inne suszone owoce, marcepan albo np. mak. Zachowane dokumenty nie zawierają przepisów z XIV wieku. Prawdopodobnie były one nieco uboższe.

Okazja czy konkurencja?

Z biegiem czasu na drezdeński jarmark przyjeżdżało coraz więcej rzemieślników – głównie z Czech i Górnych Łużyc. Bynajmniej nie zachwycało to miejscowych wytwórców i handlarzy. Powód? Niższe ceny przyjezdnych. Skargi do rady miejskiej wpływały już od 1649 roku. Wszystkie składane wnioski sprowadzały się do zakazania obcym sprzedaży na drezdeńskim jarmarku. Początkowo pozostawały one bez echa. W 1704 roku obecność handlarzy spoza Drezna była jednak stopniowo ograniczana – podobnie jak ilość towaru, który mogli sprzedać.

Kontrole i ograniczenia nieco złagodziły konflikt, jednak nie rozwiązały go całkowicie. Zdarzało się, że przyjezdni rzemieślnicy byli wypędzani z miasta. Mimo to jarmark rozwijał się coraz bardziej. W pierwszej połowie XVIII wieku trwał już 8 dni, a w kolejnych dekadach nawet dwa tygodnie. Handlarze mogli wykupić stałe, dożywotnie stoiska. Oprócz mięsa i wypieków na straganach było coraz więcej ceramiki, rzeźb i zabawek, zwłaszcza lalek.

Bożonarodzeniowy jarmark stał się wydarzeniem rozrywkowym.fot.Leopold Till/domena publiczna

Bożonarodzeniowy jarmark stał się wydarzeniem rozrywkowym.

Drobny towar, jak np. papierowe lampiony albo jadalne figurki ze śliwek, można było kupić u dzieci. Uliczki Starego Miasta z każdą dekadą stawały się coraz głośniejsze, a jarmark zmieniał swój charakter. Był już nie tylko okazją do zakupów, często w promocyjnej cenie. Zaczynały go uświetniać uliczne występy aktorów, śpiewaków i innych artystów. Bożonarodzeniowy jarmark stał się wydarzeniem rozrywkowym.

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Kolorowe jarmarki po polsku

A kiedy Polacy zaczęli organizować swoje jarmarki? Schyłek monarchii Habsburgów przyniósł gwałtowny spadek popularności świątecznych jarmarków we Wschodniej i Środkowej Europie. Zwyczaj w Polsce odżył dopiero na początku XXI wieku, najprawdopodobniej w Krakowie.

Nie oznacza to, że przedświąteczny handel zamarł całkowicie. Mimo niesprzyjających okoliczności pojawiały się choćby targi organizowane przez Zjednoczone Koło Ziemianek. Powstało ono w 1905 roku, gdy na terenie Królestwa Polskiego wybuchło ponad 700 strajków rolnych. Koło już na samym początku działalności zrzeszało ponad setkę kobiet.

Drezdeński Striezelmarkt współcześniefot.Brück & Sohn/CC BY-SA 4.0

Drezdeński Striezelmarkt współcześnie

Jak opisuje Marta Strzelecka w książce „Ziemianki. Co panie z dworów łączyło z chłopkami”: Według pierwszych zapisów programu koła zrzeszone w nim ziemianki miały uczyć wiejskie kobiety higieny, opieki lekarskiej oraz zajmowania się noworodkami. Działały przeciw wiejskim przesądom na temat zdrowia i leczenia. Wśród postulatów ziemianek były też takie sprawy, jak ochrona przyrody, tworzenie teatrów ludowych czy walka z przemocą wobec zwierząt. Członkinie Koła dążyły do uzyskania praw obywatelskich i upowszechnienia edukacji wśród wiejskich kobiet. Sprzeciwiały się także uwodzeniu włościanek przez właścicieli ziemskich.

Czytaj też: Boże narodzenie w przedwojennej Polsce. Jak wtedy przygotowywano się do świąt?

Przedświąteczne targi

Główna siedziba, czyli Świetlica Ziemianek, mieściła się przy ulicy Kopernika w Warszawie. Tam też wydawano czasopisma Koła. Pod tym samym adresem znajdował się też Sklep Przemysłu Ludowego. A w nim: przedświąteczne targi. Z jednej strony – okazja do zakupów. Na ladach pojawiały się wówczas przetwory, suszone grzyby, miody czy wiejskie śmietany. A poza tym zioła, płótna i ubrania. Z drugiej – było to miejsce spotkań, poznawania innych kobiet, a czasem nawet organizowania wspólnych warsztatów. A handel na organizowanych tam targach pozwalał na powiększanie majątku niezależnie od mężczyzn. Koło natomiast mogło zyskać nowe, zaangażowane członkinie.

Bibliografia:

  1. Strzelecka M., Ziemianki. Co panie z dworów łączyło z chłopkami, Warszawa 2023
  2. Weihnachtsmärkte: Einst Versorgung, heute Vergnügen, ndr.de [dostęp: 16.12.2023]
  3. Zeit der Weihnachtsmärkte, trigema.de [dostęp: 16.12.2023]

Zobacz również

Starożytność

Szczodre Gody a Boże Narodzenie

Polskie obchody Bożego Narodzenia są wyjątkowe. Ogromny wpływ mają na nie Szczodre Gody, czyli święto zimowego przesilenia. W jaki sposób?

21 grudnia 2022 | Autorzy: Gabriela Bortacka

Starożytność

Krótka historia kolęd

Obok choinki są nieodłącznym elementem każdych Świąt Bożego Narodzenia. Wydaje nam się, iż kolędy są tak stare, że istniały od zawsze. Ale czy rzeczywiście?

23 grudnia 2021 | Autorzy: Joanna Wycisło

Starożytność

Bóg się rodzi… tylko kiedy? Kontrowersje wokół daty świąt Bożego Narodzenia

Początkowo chrześcijanie nie przywiązywali szczególnej wagi do chronologii życia Jezusa. Ważna była wiara w jego istnienie i w słowa przez niego głoszone. Zapewne dlatego przez...

25 grudnia 2020 | Autorzy: Piotr Dróżdż

Starożytność

Mędrcy, magowie, monarchowie? Kim byli Trzej Królowie? I czy istnieli naprawdę?

Mówiono, że byli władcami potężnych krain. Innym razem przedstawiano ich jako mędrców, którzy posiedli wiedzę niemal całego świata. Niekiedy przypisywano ich do profesji magicznej… kim...

6 stycznia 2020 | Autorzy: Marcin Waincetel

Zimna wojna

Najdziwniejsze tradycyjne potrawy wigilijne

Wielkimi krokami zbliża się najbardziej uroczysta kolacja w roku. Już niedługo połamiemy się opłatkiem i zasiądziemy do elegancko nakrytych stołów, a na nich będzie czekało...

23 grudnia 2018 | Autorzy: Aleksandra Zaprutko-Janicka

Dwudziestolecie międzywojenne

Od kiedy w Polsce jada się karpia na Wigilię?

W szczycie przedświątecznej gorączki zewsząd atakują nas reklamy z barszczem, choinką i karpiem, który urasta niemal do rangi symbolu Gwiazdki. Tymczasem, wbrew temu, co próbują...

18 grudnia 2018 | Autorzy: Aleksandra Zaprutko-Janicka

KOMENTARZE

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

W tym momencie nie ma komentrzy.

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.