Mur Hadriana

Cesarz Hadrian był innym władcą niż poprzednicy. Krótko mówiąc, dobrym. Rządy w Rzymie rozpoczął w 117 r n.e., mając 41 lat. Często podróżował po rozległych prowincjach Imperium Rzymskiego, zakładając  nowe osady lub nadając prawa miejskie istniejącym już ośrodkom. Wspierał handel, rzemiosło, zreformował system podatkowy. Dał się też poznać jako budowniczy. Z jego inicjatywy wzniesiono m.in. Zamek św. Anioła, czy świątynię Wenery i Romy przy Forum Romanum. Był człowiekiem wykształconym, otwartym i empatycznym – to on nieco łaskawszym okiem spojrzał na niewolników.

Największą jednak zmianę cesarz Hadrian wprowadził w polityce zagranicznej. Wcześniej Rzymianie i ich władcy, chcąc poszerzyć wpływy Imperium, uciekali się do wojen i podbojów. Choćby Trajan, jego poprzednik, który prowadził szereg wojen, mających na celu nie tylko poszerzenie terytorium, ale i zwiększenie zasobów państwa. Zasobów, które można było wykorzystać w handlu – stąd przykładowo wojna o tereny Dacji, bogate w rudy żelaza. Hadrian zaś dążył do pokoju i stabilizacji. Zdawał sobie sprawę, że im większy terytorialnie będzie kraj, tym cięższe będzie utrzymanie jego granic.

Za jego panowania rzymskie wojska rzadko opuszczały koszary. Przykładowo raz zrobiły to, by stłumić powstanie w Judei. Krótko mówiąc, cesarz wolał bronić niż atakować. Taka ostra zmiana kursu politycznego w porównaniu do poprzedników, choć wydaje się mądra i słuszna, przysporzyła mu krytyków, głównie w Senacie. Ale i to nie zatrzymało władcy w dążeniu do realizacji własnej wizji państwa.

Czytaj też: Heliogabal – cesarz, który przebierał się za prostytutkę, a swoim następcą chciał mianować kochanka

Dlaczego zbudowano Mur Hadriana?

Odpowiedź na powyższe pytanie wcale nie jest prosta. Pomysł na jego budowę zakiełkował w głowie cesarza już w 117 r. n.e., po buntach w Egipcie, Palestynie, Libii czy Mauretanii. Naukowcy są podzieleni w kwestii przyczyn powstania muru i jego późniejszego wykorzystania. Część z nich twierdzi, że budowla tylko wyznaczała granicę pomiędzy Imperium Rzymskim a „dzikimi” plemionami Kaledonów i miała na celu kontrolowanie migracji z północnej części Brytanii na południe, do Imperium. Mur Hadriana mógł mieć też znaczenie ekonomiczne. Uważa się, że bramy wjazdowe służyły za punkty celne i umożliwiały opodatkowanie towarów. Niemało jest opinii, że budowla miała dla Hadriana znaczenie symboliczne i oddawała jego potęgę i wielkość, ale i pierwszy raz tak wyraźnie wyznaczała granicę Cesarstwa.

fot.domena publiczna

Przy budowie Wału Hadriana

Inni badacze twierdzą, że Mur Hadriana miał zadania stricte obronne, mające utrudnić barbarzyńcom ataki. Mogą o tym świadczyć przedsionek i głęboka fosa, odcinki uzbrojone w rzędy spiczastych tyczek czy drogi wojskowe. Dość powiedzieć, że graniczny Wał stał się też miejscem zamieszkania dla prawie 10 tys. żołnierzy.

Wcześniej, w latach 117-119 n.e., Rzymianie mocno odczuli też bunt mieszkańców tych terenów. Cesarz Hadrian szukał więc rozwiązania na zgaszenie buntowniczej iskry już u zarodka. Nauczony doświadczeniem i zafascynowany starożytną Grecją cesarz wiedział, że z Aten wychodziły przecież rozkazy tworzenia tego rodzaju umocnień – chociażby w bitwie pod Termopilami, gdzie Grecy wykorzystali stary, wzmocniony później, kamienny mur. Może więc faktycznie Mur Hadriana miał znaczenie wojskowe? Dyskusje pomiędzy naukowcami trwają.

Czytaj też: 300 Spartan zatrzymało Persów pod Termopilami

Imponujące tempo, imponująca budowla

Prace przy murze rozpoczęto w 122 r. n. e. po tym, jak cesarz, po wcześniejszej wizycie w Germanii, odwiedził Brytanię. Budowa została rozpoczęta przez ówczesnego gubernatora tych ziem, Aulusa Platorio Nepote i została ukończona w ciągu sześciu lat. Z perspektywy czasu należy przyznać, że tempo prac było imponujące. Odpowiadali za nie żołnierze z trzech legionów, wsparci oddziałami pomocniczymi i… osobą Hadriana. Tak, tak! W pierwszych tygodniach tworzenia konstrukcji cesarz bardzo chętnie przechadzał się wśród zwykłych żołnierzy, dodając im w ten sposób otuchy i motywując do działania.

Czytaj też: Dumna królowa, która chciała podporządkować sobie Rzym. Kim była „Kleopatra” z Palmyry?

Życie na Murze Hadriana

Wał powstał z 18 000 000 specjalnie ciosanych kamieni – o łącznej objętości 750.000 m3 – oraz ziemi. Jako materiał stosowano również darnie i drewno. Miał długość 117 km, wysokość około 6 m i szerokość 3 m, ale zdarzały się miejsca, w których rozmiary te były mniejsze. Przecinał północną Anglię od Morza Irlandzkiego do Morza Północnego – od Solway Firth do twierdzy Segedunum w Wallsend nad rzeką Tyne. Na całej długości w strategicznie ważnych punktach zbudowano 16 dużych fortów, gdzie stacjonowała większość garnizonu. Między nimi, co jedną milę rzymską, wznoszono mniejsze baszty, a w odstępach około 500 metrów – baszty ze schodami, które służyły jako schronienie przed niepogodą, miejsca obserwacji i sygnalizacji.

fot.Mediatus (H.J.)/Wikimedia Commons/CC-BY-SA-3.0

Między nimi, co jedną milę rzymską, wznoszono mniejsze baszty

Muru strzegli legioniści i jednostki pomocnicze armii rzymskiej. Ich liczebność wahała się, ale zwykle wynosiła około 10 tys. ludzi, w tym piechotę i kawalerię. W okolicach muru toczyło się normalne życie. Wielu wojskowych zintegrowało się z lokalną społecznością, budowało osady, sprowadzało na miejsce swoje rodziny. Żołnierzom nieobce były warsztaty, w których można było naprawić lub nabyć broń. Setki lat później w pobliżu Muru Hadriana archeolodzy odnaleźli przedmioty codziennego użytku: ubrania, biżuterię czy naczynia.

Czytaj też: Co robili rzymscy legioniści w czasie wolnym?

A gdy umarł Hadrian…

W lipcu 138 r. n.e. cesarz Hadrian zmarł. Jego śmierć była początkiem końca imponującej budowli. Następca,  Antoninus Pius, nakazał stworzenie „swojego” wału i przeniesienie wojsk w jego pobliże. Wał Antonina, bo tak nazwano konstrukcję, powstał na terenie Szkocji, pomiędzy zatoką Firth of Forth a zatoką Firth of Clyde. Niedługo spełniał swoje zadania, bowiem już w 162 r. n.e. legioniści wycofali się z niego i wrócili do Muru Hadriana. Takich przeprowadzek pomiędzy wałami było kilka.

Wraz z upadkiem Imperium mur został opuszczony i wyszedł z użycia. Wcześniej stał się dla Rzymian inspiracją do tworzenia podobnych umocnień na obszarze całego kraju.

Współcześnie pozostałości Muru Hadriana można oglądać m.in. w pobliżu Segedunum, w Housesteads i Great Chesters. Na podstawie kryteriów II (znacząca wymiana wartości), III (unikalne świadectwo tradycji, cywilizacji), IV (wybitny przykład budowli, zespołu architektonicznego) został wpisany na listę UNESCO. W uzasadnieniu przedstawiciele organizacji pisali:

”Limes rzymski” – (rzymskie umocnienia obronne na granicach) przedstawia linię graniczną Imperium Rzymskiego, w największym stopniu w II wieku naszej ery. Rzymskie umocnienia rozciągały się na ponad 5000 km od wybrzeża Atlantyku w północnej Brytanii, przez Europę, aż do Morza Czarnego, a stamtąd do Morza Czerwonego i przez Afrykę Północną do wybrzeża Atlantyku. Pozostałości dzisiejszych Limesów to pozostałości po zabudowanych murach, rowach, fortach, twierdzach, wieżach strażniczych i osadach cywilnych. Pewne elementy linii zostały wykopane, niektóre zrekonstruowane, a kilka zniszczonych. Mur Hadriana zbudowany na zamówienie cesarza Hadriana, to uderzający przykład organizacji strefy wojskowej i ilustruje techniki obronne i strategie geopolityczne starożytnego Rzymu.”

fot.domena publiczna

Mur Hadriana, fragment

Co ciekawe, budowla często wykorzystywana jest w popkulturze. Poczytny amerykański pisarz George R.R. Martin oświadczył, że do stworzenia Muru z książki „Pieśń lodu i ognia” zainspirowała go opisywana budowla. Pojawia się on też w filmach, chociażby w produkcji „Robin Hood: Książe złodziei” czy piosence zespołu Pink Floyd.

Bibliografia:

1. Beard, Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.
2. Olbrychski, Wał Hadriana – Mur, który chronił przed dzikimi [w:] https://histmag.org/Wal-Hadriana-Mur-ktory-chronil-przed-dzikimi-11312 (dostęp: 01.10.2022 r.)
3. Mur Hadriana – militarna architektura starożytnego Rzymu [w:] https://web.archive.org/web/20181206112319/https://budynkowo.pl/mur-hadriana-architektura-rzymu/
4. Mur Hadriana [w:] https://imperiumromanum.pl/kultura/architektura-rzymska/budowle-rzymskie/mury-obronne/mur-hadriana/ (dostęp: 01.10.2022 r.)
5. Czuma, Prawdziwy los cezarów? Słowo do cesarza Hadriana, Przekrój, nr 2071 (07/1985)