Ciekawostki Historyczne
Starożytność

Jak to możliwe, że kamienne „niedźwiadki” przewędrowały Europę i osiedliły się na Ślęży?

Na obszarze przedrzymskiej Iberii odnaleziono ich już ponad 400. Kamienne posągi, sięgające niekiedy 2,75 metra długości, przedstawiające zwierzęta m.in. byki, świnie.  Charakterystyczne dla społeczeństw celtyckich Półwyspu Iberyjskiego. Jak to możliwe, że dwa z nich zawędrowały aż na masyw Ślęży?

Nazywane w fachowej literaturze verracos – kamienne posągi byków, dzików i świń – to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów kultury wettońskiej. Wettonowie stanowili przedrzymski lud centralnej Iberii i łączeni są z Celtami. To właśnie przede wszystkim na obszarze przez nich zamieszkanym odnaleziono ogromnych rozmiarów posągi zwierząt.

Rzeźba kultowa na szczycie Ślężyfot.Merlin/CC BY 2.5

Rzeźba kultowa na szczycie Ślęży

Do tej pory odkryto ponad 400 sztuk verracos. Osiągały one niezwykłe rozmiary, bo od 1 do aż 2,75 metra długości. Pojedynczy posąg ważył zazwyczaj od 3 do 8 ton. Wykonane z granitu monumentalne zwierzęta do dziś stanowią zagadkę dla badaczy, ponieważ odnajdywane są zazwyczaj w kontekście archeologicznym, który nie pozwala z całą pewnością określić ich funkcji. Nie powstrzymuje to jednak naukowców od podejmowania prób interpretacji tych niezwykłych figur.

Czytaj też: Najkrótsza noc w roku, czyli noc świętojańska. Jak chrześcijaństwo zawłaszczyło słowiańskie tradycje?

Tajemnicze zwierzęta

Czym zatem mogły być? Najwięcej kamiennych zwierząt odnaleziono na otwartych przestrzeniach. Ustawione na polach, w pobliżu cieków wodnych i w sporym oddaleniu od osiedli ludzkich. Takie umiejscowienie skłania badaczy do wyciągnięcia dwóch wniosków. Po pierwsze posągi zwierząt mogły pełnić funkcję magiczną. Być może miały ochraniać trzodę, która w czasach celtyckich stanowiła ogromną wartość dla społeczności.

Najwięcej kamiennych zwierząt odnaleziono na otwartych przestrzeniach. Ustawione na polach, w pobliżu cieków wodnych i w sporym oddaleniu od osiedli ludzkich.fot.C3PO/CC BY-SA 4.0

Najwięcej kamiennych zwierząt odnaleziono na otwartych przestrzeniach. Ustawione na polach, w pobliżu cieków wodnych i w sporym oddaleniu od osiedli ludzkich.

Inna, bardziej przyziemna interpretacja sugeruje, że monumentalne niedźwiedzie, knury i świnie były rodzajem znaczników. Miały za zadanie odgradzać pastwiska i ustanawiać kontrolę nad dostępem do zasobów naturalnych. Taka rola współgra dodatkowo ze strukturą zhierarchizowanego społeczeństwa.

Część z verracos odnaleziono w bezpośrednim sąsiedztwie ufortyfikowanych osiedli, które po podbiciu przez Rzym zostały opuszczone. Ich usytuowanie w miejscach o doskonałej widoczności może potwierdzać obie z wcześniej przytoczonych teorii. Mogły one zatem pełnić funkcję ochronną miejsc, w których zostały ustawione, jak i organizacyjną, dzieląc tym samym tereny na mniejsze obszary należące do określonej ludności.

Czytaj też: Czy pradawni Słowianie składali ofiary z ludzi?

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Wielkie nagrobki

Ale „niedźwiadki” znajdowano także w zupełnie innym kontekście. Na cmentarzach mogły być wykorzystywane jako stele nagrobne. Jednak większość z nich stanowi przykład ponownego użycia tych monumentalnych posągów.

Ze względu na charakter miejsc, w których verracos odnajdujemy, niezwykle trudno jest określić ich dokładną chronologię. Jednak w przybliżeniu możemy stwierdzić, że tworzono je pomiędzy IV a I w. p.n.e. Z pewnością miały one duże znaczenie z przedrzymskim społeczeństwie. Wskazuje na to fakt, że funkcjonowały one jeszcze w czasach rzymskich. Na niektórych z nich odnaleziono nawet łacińskie inskrypcje.

Celtowie w Polsce

Jak to jest zatem możliwe, że tak unikatowe i ogromne monumenty znalazły swój odpowiednik po drugiej stronie Europy? Skąd na naszej polskiej Ślęży wzięła się para takich właśnie „niedźwiadków”?

Masyw Ślęży to widok niezwykły w polskim krajobrazie. Wzniesienie sięga wysokości 717,5 m n.p.m. i od dawna wzbudza w ludziach niezwykłe uczucia. Ślęża niezwykle często chowa się za chmurami, tutaj także „rodzą się burze” – obszar ten niezwykle często podlega wyładowaniom elektrycznym. Tego typu niesamowite zjawiska zawsze przyciągały uwagę człowieka. Nie inaczej było i w tym przypadku.

Ślęża była miejscem, w którym odbywało się wiele przedchrześcijańskich obrzędów kultowych.fot.Adam Dziura/CC BY-SA 3.0

Ślęża była miejscem, w którym odbywało się wiele przedchrześcijańskich obrzędów kultowych.

Dzięki materiałom archeologicznym i źródłom pisanym możemy wyciągnąć wniosek, że Ślęża była miejscem, w którym odbywało się wiele przedchrześcijańskich obrzędów kultowych. Co więcej, góra ta gościła przedstawicieli nie tylko jednej kultury!

Podczas badań na masywie Ślęży odnaleziono dwa posągi podobne do tych, opisanych wcześniej. Badacze dla rozróżnienia nazwali je „dzikiem” i „niedźwiadkiem”. Oba łączone są obecnie z kulturą lateńską, która związana jest ze społecznościami celtyckimi.

Pozostałości związane z kulturą lateńską na obszarze Polski skupione są w enklawach południowej części kraju. W okolicy masywu Ślęży odnaleziono zarówno pozostałości celtyckich osad, jak i grobów. Nie powinno zatem dziwić, że także na szczycie góry odkryto  zabytki związane z odbywającymi się tutaj czynnościami kultowymi.

Czytaj też: Kim byli starożytni Wenedowie, którzy żyli nad Wisłą? Czy chodzi o Słowian? 

Ślężańskie „niedźwiadki”

Rzeźby, choć odnalezione w oddaleniu od siebie, uważane są za parę. Ich wymiary osiągają około 1 metra wysokości i 1,47 oraz 1,7 metra długości. Ustawiony obecnie na szczycie masywu „niedźwiedź” przetransportowany został na swoje obecne miejsce w roku 1903. Drugi posąg podziwiać można w drodze na szczyt obok innego, znanego jako „Panna z rybą”.

Nie możemy oczywiście bezpośrednio łączyć kamiennych posągów centralnej Iberii z parą odnalezioną na Ślęży. Z całą pewnością jednak nasze ślężańskie monumenty dają do myślenia.

Nie bez znaczenia ma także fakt, że w czasach funkcjonowania kultury lateńskiej Półwysep Iberyjski łączyły obustronne kontakty z Nadrenią. Bywa, że na dwóch skrajnych peryferiach jednego obszaru kulturowego ujście znajdują podobne idee. Jednak nie możemy kategorycznie stwierdzić, czy nasze polskie „niedźwiadki” pochodzą z tego samego kulturowego źródła co rzeźby iberyjskie.

Literatura:

  1. E. Àlvarez-Sanchiz, Oppina and Celtic society in western Spain, e-Keltoi, vol. 6, s. 255–285.
  2. J. Lorrio, G. R. Zapatero, The Celts in the Iberian Peninsula, e-Keltoi, vol. 6, s. 167–254.
  3. Woźniak, Problem istnienia celtyckiego “nemetonu” na Ślęży, Przegląd Archeologiczny, vol. 52, 2004, s. 131–183.

Zobacz również

Historia najnowsza

Historyczne atrakcje Jeleniej Góry

Wizyta w Jeleniej Górze i okolicach może być świetną okazją do zgłębienia historii regionu. Oto 5 niezwykłych atrakcji, które warto zobaczyć!

20 lipca 2024 | Autorzy: Gabriela Bortacka

Starożytność

Polska przed Słowianami

Słowianie byli tu od zawsze. Ale czy na pewno? Niekoniecznie. Kto zatem mieszkał na polskich ziemiach wieki przez Mieszkiem I? Odpowiedź może zaskakiwać.

22 października 2023 | Autorzy: Herbert Gnaś

Starożytność

Słowianie, czyli właściwie kto?

„Słowiańskość” przeżywa renesans. Wielu kojarzy ją z ludowością, inni budują wokół niej tożsamość. Bywa używana w celach politycznych. Ale co właściwie oznacza?

19 stycznia 2023 | Autorzy: Gabriela Bortacka

Starożytność

Słowiańscy bogowie

Niektórzy badacze zakładają, że słowiańskie ludy w ogóle nie miały spójnej mitologii, a ważniejsza od niej była demonologia. Inni – wręcz przeciwnie.

23 grudnia 2022 | Autorzy: Gabriela Bortacka

Starożytność

Drzewa w medycynie ludowej

Chrystianizacja Słowian wiązała się z niszczeniem świętych gajów, ale drzewa nie straciły na znaczeniu. Jaką rolę odgrywały w życiu naszych przodków?

12 listopada 2022 | Autorzy: Gabriela Bortacka

Starożytność

Samhain – „prawdziwe” Halloween

Nazwa „Halloween” wzięła się od wigilii Wszystkich Świętych (All Hallows’ Eve). Samo święto jest jednak starsze. Wywodzi się od celtyckiego powitania zimy.

31 października 2022 | Autorzy: Maria Procner

KOMENTARZE

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

W tym momencie nie ma komentrzy.

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.