Anioł rozkazujący zabić Zygmunta III Wazę

Była niedziela, 15 listopada 1620 roku, około godziny dziewiątej rano. Król zmierzał w kierunku kolegiaty św. Jana na mszę. Za nim podążali Jan Wężyk (biskup przemyski), Andrzej Próchnicki (arcybiskup lwowski) oraz dworzanie. Trasa była niezmienna – z zamku do kolegiaty prowadził kryty ganek nad ulicą Dziekanią, który łączył oba budynki. Na końcu ganku, tuż za drzwiami, ukrywał się człowiek mający zamiar zamordować króla…

Pan na Bieńkowicach i Wodnikach

Michał Piekarski, współdziedzic wsi Bieńkowice i Wodniki, jako mały chłopiec uległ wypadkowi. Przez ten incydent zaczął chorować psychicznie. Stał się na zmianę porywczy albo melancholijny. Podczas pobytu u szwagra, wielkorządcy krakowskiego Jana Płazy, podobno zamordował kucharza i zranił parę innych osób. W związku z chorobą zostaje umieszczony w odosobnieniu, a król Zygmunt III Waza (poprzez zaapelowanie Jana Płazy i podkoniuszego Erazma Domaszewskiego, także szwagra) postanowił uznać obu krewnych za opiekuna Michała.

Zygmunt III Waza nie był świadomy istnienia swojego zaciekłego wroga. Obraz autorstwa Pietera Soutmana.

W Pamiętnikach Samuela Maskiewicza czytamy:

(…) szwagrowie uczyniwszy go szalonym, wyprawili kuratelę u Króla, majętności mu zabrawszy, samego i nędznie i ladajako chowali.

Tym sposobem Piekarski znienawidził króla Zygmunta, który odebrał mu cały majątek. Kiedy tylko usłyszał o zamordowaniu króla Henryka IV Burbona (1610 r.), wiedział już co chce zrobić. Plan królewskiego mordu powstawał przez dekadę w umyśle Michała, w tym czasie stawał się człowiekiem mocno religijnym, wręcz dewocyjnym. W ramach swoich intencji odbył nawet pielgrzymkę do Częstochowy, by mieć pewność, że plan się powiedzie. W 1620 roku król Zygmunt wyznaczył choremu Piekarskiemu kolejnych opiekunów, łącznie było ich już pięciu. To przelało czarę goryczy.

Strach przed Tatarami i próba zamachu

Na wieść o rozpoczęciu przygotowań wojennych przez Osmanów, król Zygmunt III Waza postanowił zwołać pospolite ruszenie w połowie marca 1620 roku. Tymczasem Tatarzy krymscy przygotowywali się do wojny i w sierpniu wyruszyli w kierunku Rzeczpospolitej. Głównym punktem zbornym miała być Cecora. Bitwa rozegrała się na przełomie września i października i niestety została przegrana. Trwoga jaka zapanowała w Warszawie była niewyobrażalna.

Piekarski schował się za wielkimi drzwiami prowadzącymi do kolegiaty i czekał na zmierzającego w jego kierunku króla. W ręce trzymał czekan. Gdy tylko król zatrzymał się przed drzwiami, Michał Piekarski zamachnął się czekanem na Zygmunta. W związku z tym, że przejście było wąskie, Piekarski nie mógł wykorzystać pełnego impetu dobytej broni. Trafił króla w plecy i głowę (raniąc nad prawym uchem, prawy policzek i brodę). Król upadł, zamachowiec chciał wykorzystać okazję i ciąć Zygmunta raz jeszcze, lecz udaremnił ten zamiar Łukasz Opaliński, marszałek nadworny koronny. Wykorzystując swoją laskę, wytrącił Piekarskiemu czekan z dłoni. Na ratunek ojcu ruszył także królewicz Władysław, lecz ranił tylko nieszkodliwie niedoszłego królobójcę.

„Czekany” (nadziaki, obuszki) ze zbiorów Antoniego Strzałeckiego

W wąskim przejściu powstał tumult. W kościele ludzie zaczęli krzyczeć i mówić, że król został zamordowany. Powstała nawet plotka, jakoby do Warszawy dotarli Tatarzy i to oni z zimną krwią dopuścili się mordu na władcy. Czas ten to także okres sporych napięć na linii Polska – Szwecja (nieudane starania Zygmunta III o utrzymanie korony szwedzkiej), dlatego też podejrzewano, że człowiek próbujący króla zgładzić był opłacony.

Wyrok

Piekarskiego szybko osądzono, wyrok zapadł już 11 dni po zamachu. Choć wiadomym było, że niedoszłego królobójcę czeka kara śmierci, to czyn jakiego się dopuścił, musiał zostać potępiony. Wszak ucierpiał stan szlachecki i cała Rzeczpospolita.

Choroba psychiczna Michała Piekarskiego nie była brana pod uwagę jako element łagodzący. Po dokonaniu takiego przestępstwa, Piekarski automatycznie pozbawił się godności szlacheckiej, dlatego też mógł być torturowany. Sąd dokonał także podziału osobowości przestępcy na: społeczną (która po fakcie została i tak pozbawiona godności), prawną (pozbawiając go jakichkolwiek praw) i ludzką (brak człowieczeństwa).

Sędziowie robili wszystko, by zniszczyć pamięć o ataku na króla oraz o samym przestępcy. Potępiono potomków Piekarskiego; nie mogli sprawować jakichkolwiek urzędów (choć o nich nic nie wiadomo). Chciano także zniszczyć wsie należące do Piekarskiego, ale tego nie dokonano; ziemie oddano Janowi Kalińskiemu, który jako pierwszy pomógł królowi wstać z posadzki po ataku.

Rozerwane końmi ciało Piekarskiego spalono na stosie, a cztery armaty wystrzeliły jego popioły na cztery strony świata. Fot. Domena publiczna/Wikipedia

Michał Wolski – marszałek koronny o wyroku napisał:

(…) najprzód z miejsca więzienia, z którego zostanie wyprowadzony, przez kata i jego oprawców wsadzony będzie na wózek do tego sporządzony, mając skrępowane ręce i nogi, przywiązany do wozu tak zostanie, aby postać siedzącego zachował. Zasiądzie przy nim swe miejsce kat z oprawcami, mający swe narzędzia: ogień siarczysty i rozżarzone węgle, obwożony będzie przez Rynek i ulice miasta. W miejscach wyznaczonych obnażonego czterema rozpalonymi szczypcami oprawcy ciało szarpać będą. Gdy na miejscu kary stanie, z wozu na rusztowanie, umyślnie wystawione, na osiem łokci od ziemi wyniesione, przeprowadzony zostanie. Tam mu kat ów czekan żelazny, którym na Najjaśniejszego Króla Jegomości targnął się, do ręki prawej włoży i z nim rękę bezbożną i świętokradzką nad płomieniem ognia siarczystego palić będzie. Dopiero gdy wpół dobrze przepalona będzie, mieczem odetnie, toż i z lewą ręką, bez przepalenia jednak uczyni. Po czym czterema końmi ciało na cztery części roztargane, a obrzydłe trupa ćwierci na proch na stosie drew spalone zostaną. Na koniec proch w działo nabity, wystrzał po powietrzu rozproszy.

Podobno to anioł kazał zamordować Zygmunta III Wazę. Fot. Domena publiczna/Wikipedia

Choć sędziowie robili wszystko, by o Piekarskim nie wspominano, to do dzisiejszych czasów przetrwał frazeologizm „pleść jak Piekarski na mękach”. Skazaniec przed skonaniem nieprzerwanie mówił, bredził bez ładu. We wspomnieniach Albrychta Radziwiłła możemy przeczytać, że Piekarski cytował Biblię oraz tłumaczył, że na początku listopada ukazał mu się anioł, który kazał zamordować króla.

Bibliografia:

1. Lewandowski P., Zabić króla! Zamach Michała Piekarskiego na Zygmunta III Wazę, Warszawa 2012.
2. Pamiętniki Albrychta Stanisława X. Radziwiłła. Kanclerza W. Litewskiego (wydanie z rękopisu), Poznań 1839.
3. Pamiętniki Samuela Maskiewicza początek swój biorą od roku 1594 w lata po sobie idące; wydane z rękopisów
4. Biblioteki Szczorsowskiej hrabiego Chreptowicza przez Jana Zakrzewskiego, Wilno 1838.
5. Wójcicki K. W., Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza, Warszawa 1846.