Ciekawostki Historyczne
Druga wojna światowa

Ravensbrück. W żadnym miejscu naziści tak nie upadlali kobiet, jak tu

Dla nazistów był to prawdziwy poligon doświadczalny. Szkoliły się tu esesmańskie zbrodniarki, lekarze dokonywali zbrodniczych eksperymentów, a więźniarki ginęły z wycieńczenia, zmuszane do katorżniczej pracy. Co o życiu w Ravensbrück miały do powiedzenia te, które zdołały przetrwać?

„Atmosfera obozu była koszmarna” – opowiadała niedługo po wyjściu na wolność Zofia Czajkowska, więźniarka Ravensbrück od sierpnia 1940 roku do kwietnia 1945 roku. „Wpływała na zanik pamięci, powodowała ataki szału i częste samobójstwa przez trucie, wieszanie, przecinanie żył, rzucanie się na druty naelektryzowane albo rzucanie się do jeziora”.

Kobiety były zmuszane do ciężkiej, przekraczającej ich siły pracy.fot.Bundesarchiv / CC-BY-SA 3.0

Kobiety były zmuszane do ciężkiej, przekraczającej ich siły pracy.

Czajkowska była jedną z ponad 130 tysięcy kobiet 27 różnych narodowości, które trafiły do Ravensbrück. Pierwsze – głównie Niemki uznane za wrogo nastawione do hitleryzmu lub „asocjalne” i niemieckie Żydówki – dotarły tam jeszcze przed wybuchem wojny, w maju 1939 roku. Niedługo później dołączyły do nich Romki i Sinti.

W miarę upływu czasu obóz, przewidziany początkowo na około 6 tysięcy osób, rozrastał się. Kierowano tam kobiety ze wszystkich krajów okupowanych przez Hitlera, także Polki, których największy transport – około 12 tysięcy więźniarek – dotarł po ewakuacji Warszawy w czasie powstania warszawskiego. Był to moment największego przeludnienia – pod koniec 1944 roku w Ravensbrück przebywało jednocześnie 36 (według niektórych szacunków nawet 50) tysięcy osadzonych.

 „Dla nas szkoda kulki”

Od samego początku istnienia zbrodniczej placówki narzucony kobietom rygor był niemal nie do zniesienia. „Pierwsze mieszkanki obozu cierpiały na skutek dyscypliny, doprowadzonej do perfekcji, oraz nadmiernie ciężkiej, nie na siły kobiece pracy” – opowiada o życiu więźniarek badaczka Wanda Kiedrzyńska. „W tym czasie dodatkową udręką były funkcyjne, z reguły wówczas «czarne» lub «zielone łaty», typy o sadystycznych skłonnościach, przed którymi nie było żadnej obrony”.

Obóz początkowo przewidziany był na 6 tysięcy więźniarek, ale stopniowo się rozrastał.fot.Dr. Karl-Heinz Hochhaus/CC BY 3.0

Obóz początkowo przewidziany był na 6 tysięcy więźniarek, ale stopniowo się rozrastał.

Dzień w Ravensbrück zaczynał się o godzinie 4. Po „śniadaniu”, na które składał się kubek kawy, odbywał się apel, a następnie ustawione w kolumny więźniarki maszerowały do pracy. „Robota trwała od 6 do 12; o 12 kolumny wracały na obiad do obozu, przy czym niektóre kolumny musiały iść do obozu i 4 km” – opowiada Czajkowska. Te ostatnie miały dosłownie kilka minut na zjedzenie obiadu, bo już o 13 syreny wzywały na kolejny apel roboczy. Kobiety pracowały do 17 (później nawet do 18), po czym spędzały często po parę godzin na wieczornym apelu.

Zajęcia, które im zlecano, często przerastały ich możliwości. Osadzone własnymi siłami rozbudowywały obóz, by pomieścić nowe lokatorki. „Tysiące, tysiące cegieł, łańcuchem od jeziora trzeba było podawać na teren budowy” – relacjonuje Władysława Betlińska – „jak przez ręce przeszło 200, 300 cegieł (…) to pościerane były skóra i krew”. Kobiety wysyłano też do pracy w pobliskich gospodarstwach rolnych, zakładach zbrojeniowych i fabrykach – z ich usług korzystał między innymi zakład Siemensa. Jak opowiada Czajkowska:

Praca w zimie była ogromnie ciężka, bo byłyśmy lekko ubrane, nie miałyśmy rękawiczek, pękały nam ręce i twarze na mrozie, na skutek tego były liczne wypadki odmrożenia trzeciego stopnia; sama miałam nogi odmrożone do ran. W lecie znów pracowałyśmy w skwarze w grubych sukienkach, w ciężkich i niewygodnych butach, bez odrobiny wody. Władze dążyły do tego, aby tymi ciężkimi warunkami nas zniszczyć, było to zupełnie celowe, same dozorczynie mówiły, że dla nas szkoda kulki, same warunki nas zniszczą.

W wykończeniu więźniarek miały „pomóc” również głodowe racje żywnościowe. Na początku funkcjonowania obozu było to ¾ litra zupy dwa razy dziennie, do tego czasem 3–4 ziemniaki, często zgniłe, i 250 gramów chleba. Później – im bardziej zaludniony stawał się obóz – porcje stopniowo zmniejszano. W najgorszym momencie mieszkanki obozu otrzymywały niecałe 900 kalorii dziennie. Na tym etapie kawałek chleba, który dostawały, ważył już zaledwie 100 gramów…

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

„To były wszystko ładne dziewczyny”

Nad sprawnym funkcjonowaniem obozu i przebiegiem pracy czuwała załoga SS pod kierownictwem komendanta obozu, Maxa Koegla. Jako centralny obóz kobiecy III Rzeszy, Ravensbrück był też ośrodkiem szkoleniowym dla SS Aufseherinen, czyli – jak mówiły więźniarki – „aufzejerek”, esesmanek-nadzorczyń. Zaczynały tam między innymi takie zbrodniarki, jak Irma Grese, zwana „hieną z Auschwitz” czy Hermine Braunsteiner – „kobyła z Majdanka”.

„To były wszystko bardzo ładne dziewczyny, bardzo zgrabne, te uniformy pięknie na nich leżały” – wspomina jedna z byłych mieszkanek obozu. Wiele osadzonych szokował fakt, że okrutną władzę nad nimi sprawują inne kobiety. Przekonały się jednak na własnej skórze, że nie mogą oczekiwać żadnego współczucia. Wiele strażniczek było prawdziwymi sadystkami, zdawały się czerpać przyjemność z zastraszania podopiecznych, okładania ich pejczem i szczucia na nie wilczurów, które – nauczone, by gryźć na rozkaz – pomagały w utrzymaniu porządku.

Aufzejerki wraz z funkcyjnymi zrekrutowanymi z grona więźniarek za najmniejsze przewinienie nakładały na podopieczne surowe kary. Do najczęściej stosowanych należało polewanie kubłami zimnej wody, bicie, szorowanie do krwi ryżową szczotką czy tłuczenie głową o ścianę.

Za większe „przestępstwa” można było trafić do bunkra – murowanego budynku, w którym znajdowało się obozowe więzienie. Tam osadzone często poddawano torturom: stosowano przebijające ciało „wilcze łapy”, kozła do bicia, kajdany, a nawet „rodzaj trumny z małymi otworami dla dopuszczenia powietrza”.

Przez Ravensbrück przeszło ponad 130 tysięcy więźniarek, w tym około 30-40 tysięcy Polek. Na zdjęciu jedna z polskich osadzonych.fot.Bundesarchiv / CC-BY-SA 3.0

Przez Ravensbrück przeszło ponad 130 tysięcy więźniarek, w tym około 30–40 tysięcy Polek. Na zdjęciu jedna z polskich osadzonych.

„Wszystkie niemowlęta umierały”

Mimo wszystko zdolne do pracy kobiety i tak mogły mówić o szczęściu. W najgorszym położeniu znajdowały się te z zesłanych, które ze względu na kondycję skreślono z listy potencjalnie „dochodowych” robotnic. Tak było w przypadku obłąkanych, trafiających do obozu w związku z planem „oczyszczania” III Rzeszy. Jak opowiada była więźniarka, Gertruda Maron:

Blok 10 był postrachem całego obozu. Znajdował się tam oddział dla umysłowo chorych. Chore te były traktowane jak zwierzęta. Prawie bez odzieży, bite do krwi – wyły z głodu i pragnienia dniami i nocami. Auto selekcyjne najczęściej zatrzymywało się przez dziesiątką. Wtedy dopiero widziało się całą zgrozę traktowania chorych.

Te biedne ofiary nawet na drogę do „kominka” nie mogły zabrać swych łachmanów, zdzierano je z nich przed autem i zwykłym kopnięciem ładowano w głąb. Wtedy nawet jedna z bardzo surowych Aufseherek zapłakała. Widziałam to.

Ofiarą bestialskich warunków masowo padały też dzieci. W okresie największego zapełnienia obozu rodziło się ich dziennie nawet 4–5. Zofia Czajkowska wspomina:

W 1940 r. kobiety w ciąży w 8 miesiącu zwalniano. W 1941 r. matki rodziły w rewirze [obozowym szpitalu – przyp. A.W.], ale dzieci zabijano, a sam Dr Rosenthal odnosił trupy noworodków do kotłowni. Był okres, kiedy wszystkie przybyłe były badane ginekologicznie i u ciężarnych wywoływano zarazem sztuczne poronienie. W 1944 r. noworodków nie zabijano po narodzeniu, lecz wymierały niemal wszystkie, nie mogąc przejść ciężkich warunków obozowych.

Eksperymentom przewodził doktor Karl Gebhardt.fot.Bundesarchiv / CC-BY-SA 3.0

Eksperymentom przewodził doktor Karl Gebhardt.

Tę straszną relację potwierdza Gertruda Maron, która pracowała w przeznaczonym dla matek i niemowląt bloku 11. Opowiada, że było tam dużo dzieci kobiet przewiezionych do obozu z okupowanej Warszawy. Miały minimalne szanse na przeżycie. Nie kąpano ich, więc szybko nabywały chorób skórnych. Nabawiały się też zapalenia płuc, gdy przez zimny korytarz noszono je do karmiących matek. Jak podkreśla Maron, było to planowe działanie załogi obozu:

Wszystkie niemowlęta umierały w ciągu 1–2 tygodni po urodzeniu. (…) siostry niemieckie otrzymały instrukcje, by nie przeszkadzały w chorowaniu i umieraniu niemowląt. Toteż nie troszczono się o nie absolutnie – były skazane na wymarcie. Przez noc niemowlęta pozostawione były bez opieki. Rano znajdowało się je pogryzione niemiłosiernie przez robaki i szczury.

„Króle”

Z uwagi na fakt, że wiele kobiet trafiało do Ravensbrück z wyrokami śmierci, załoga obozu, poczynając od lata 1942 roku, postanowiła przeprowadzać na nich eksperymenty medyczne. Przewodził im doktor Karl Gebhardt, któremu asystowali pozostali lekarze z rewiru. Doświadczalnym operacjom poddano co najmniej kilkadziesiąt osób. Wybierano więźniarki zdrowe, głównie Polki.

Testowano przede wszystkim sposoby leczenia ran „frontowych”, na które narażeni byli niemieccy żołnierze. Operowanym łamano kości, wyjmowano ścięgna, pozostawiano im w ciele kawałki metalu. Wstrzykiwano im też zarazki tężca, zgorzeli gazowej, obrzęku złośliwego i inne. Warunki przeprowadzania tych zabiegów były nieludzkie. Jak wspomina Zofia Mączka, lekarka, która trafiła do obozu już we wrześniu 1941 roku:

Opatrunki były wykonywane zależnie od ochoty lekarzy ordynujących w rewirze, brudnymi narzędziami, niesterylizowanymi kompresami, a jeśli dokonywał opatrunki dr Rosenthal, stosował metody nieludzkiego znęcania się nad ofiarami, rozrywał rany narzędziami, wyżywał się sadystycznie, pół lub całkiem pijany, flirtując jednocześnie z asystującą mu Gerdą Quernheim. Wyniki operacji nie były kontrolowane, stan chorych niebadany…

Polki były operowane nawet po kilka razy. Wszystko odbywało się wbrew ich woli. Wzywano je pozornie na przesłuchanie, po czym obezwładniano. Budziły się następnego dnia, z rozległymi ranami. W najgorszej kondycji były te, na których testowano infekcje. „W pokoju, gdzie leżały chore z ranami infekowanymi dla eksperymentu, lub zainfekowanymi przez niechlujstwo lekarzy – był odór równający się tylko z odorem rozkładających się trupów” – opowiada więźniarka Zofia Sokulska.

„Ich bin doch kein Kanninchen!” („Nie jestem królikiem!”) – powiedziała jednemu z obozowych lekarzy Wanda Półtawska po takiej operacji. Załoga rewiru podchwyciła to określenie i zaczęła określać kobiety mianem „królików”. One same – te, które przeżyły – do dzisiaj mówią o sobie: „króle”.

Bilans krzywd

Liczbę ofiar Ravensbrück szacuje się na około 50 tysięcy. Wiele kobiet zmarło z powodu głodu i chorób, inne zabijano, początkowo strzałem w głowę, a od listopada 1944 roku – kierując do wybudowanej w pobliżu obozu komory gazowej. Część wysyłano na śmierć dalej, do Auschwitz i innych obozów.

Pod koniec kwietnia 1945 roku kilkaset więźniarek przekazano Czerwonemu Krzyżowi.fot.domena publiczna

Pod koniec kwietnia 1945 roku kilkaset więźniarek przekazano Czerwonemu Krzyżowi.

W ciągu sześciu lat istnienia obozu tylko nielicznym udało się uciec. Pierwszą próbę podjęła jeszcze w 1940 roku więźniarka o nazwisku Weiss, szybko jednak ją schwytano. W ramach kary oddano ją pod samosąd innym osadzonym, trzymanym na apelu tak długo, jak długo trwały jej poszukiwania. Strażniczki odczekały pół godziny… i zebrały jej ciało z placu. Więcej szczęścia miała Eugenia Kocwa, która zbiegła w maju 1944 roku – skorzystała z panującego w Ravensbrück chaosu, spowodowanego przeludnieniem.

Obóz ewakuowano w kwietniu 1945 roku, gdy zbliżała się do niego Armia Czerwona. Pod koniec tego miesiąca kilkaset więźniarek przekazano Czerwonemu Krzyżowi. 24,5 tysiąca kobiet rozpoczęło marsz śmierci. W momencie wyzwolenia – 30 kwietnia 1945 roku – w kobiecym piekle znajdowało się zaledwie 3,5 tysiąca przymusowych lokatorek.

Inspiracja:

Inspiracją do napisania artykułu stała się powieść Magdy Knedler Moje przyjaciółki z Ravensbrück, inspirowana świadectwami więźniarek opowieść o przyjaźni trwalszej od obozowych murów i silniejszej od brutalnych uderzeń strażników.

Bibliografia:

  1. Wanda Kiedrzyńska, Ravensbrück, Książka i Wiedza 1965.
  2. Mówią świadkowie Ravensbrück, oprac. Eugeniusz S. Kruszewski, Instytut Polsko-Skandynawski 2001.
  3. Eugenia Kocwa, Ucieczka z Ravensbrück, Znak 1969.
  4. Sarah Helm, Kobiety z Ravensbrück. Życie i śmierć w hitlerowskim obozie koncentracyjnym dla kobiet, Prószyński i S-ka 2017.
  5. W obozieKrólePod Zegarem, filmy dokumentalne z serii „Kobiety Ravensbrück”, realizacja Władysław Jurkow i in.

Sprawdź, gdzie kupić „Moje przyjaciółki z Ravensbrück”:

Zobacz również

Druga wojna światowa

Irma Grese. Najbardziej zdegenerowana zbrodniarka II wojny światowej

Była nadzorczynią bloków żeńskich w kilku obozach koncentracyjnych i perwersyjną sadystką. Jest odpowiedzialna za śmierć setek kobiet. Więźniowie nazywali ją Aniołem Śmierci, Piękną Bestią czy...

12 maja 2021 | Autorzy: Alberto Vazquez-Figueroa

Druga wojna światowa

Irma Grese – sadystyczna nadzorczyni z obozu Auschwitz-Birkenau

Irma Grese zapisała się na kartach historii jako piękna bestia z obozu Auschwitz-Birkenau. Swoimi sadystycznymi skłonnościami doprowadziła do śmierci w męczarniach niezliczone więźniarki, których cierpienie...

7 maja 2021 | Autorzy: Anna Baron-Jaworska

Druga wojna światowa

Pomagały więźniarkom, chorym i „królikom”. Harcerki z Ravensbrück

To był fenomen na skalę światową. W 1941 roku w obozie koncentracyjnym Ravensbrück powstała jedyna taka funkcjonująca w czasie II wojny światowej drużyna harcerska. Tworzyło...

13 lutego 2021 | Autorzy: ANNA MARIA KWIATKOWSKA-BIEDA

Zimna wojna

Operacja „Spinacz”. Ilu nazistowskich naukowców trafiło po wojnie do Stanów Zjednoczonych?

Wygrana wojna oznacza zwykle pokaźne łupy dla zwycięzców. Nie inaczej było, gdy w 1945 roku alianci pokonali państwa Osi. Niemal natychmiast przystąpili do podziału terytoriów...

9 sierpnia 2019 | Autorzy: Maciej Zborek

XIX wiek

Róża Luksemburg. Pierwsza Polka z doktoratem z ekonomii

W Polsce ta wybitna, znana na całym świecie intelektualistka nie ma najlepszej prasy. Choć zginęła, zanim jeszcze bolszewicy okrzepli u władzy, w ubiegłym roku padła...

24 czerwca 2019 | Autorzy: Anna Winkler

Druga wojna światowa

Dirlewangerowcy. To oni dopuścili się najpotworniejszych zbrodni w czasie powstania warszawskiego

Siali postrach i wzbudzali grozę, gdziekolwiek się pojawili. Ich zbrodnie wypełniają najczarniejsze karty historii II wojny światowej. Ci bezwzględni zabójcy mają na sumieniu tysiące ludzkich...

21 czerwca 2019 | Autorzy: Arkadiusz Grochot

KOMENTARZE (31)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Anonim

Moja Babcia byla wieziona Ravensbruck i Buchenwald nr 43933

    Anonim

    Czy wszystkie więźniarki Ravensbruck miały wytatuowany numer na ręce?

      Anonim

      Moja ciocia nie miala wytatuowanego numeru, a byla wiezniarka w Ravensbruck

        Anonim

        Dziękuję. Cóż za podobieństwo! I moja ciocia nie miała, dlatego mnie to nurtowało :)

    Kamiński

    Moja Babcia Leokadia Kamińska była w Ravensbruck, miała numer 40849.

Anonim

„Wiele osadzonych szokował fakt, że okrutną władzę nad nimi sprawują inne kobiety.”

Rozczuliło mnie to. Jakby się wczoraj urodziły. Nie od dziś wiadomo ze kobiety potrafią być bardziej okrutne od mężczyzn.

    Nasz publicysta | Autor publikacji | Anna Winkler

    Drogi Anonimie, to rzeczywiście niezwykłe. Więźniarki mówią, że początkowo liczyły na kobiecą solidarność – na pierwszy rzut oka strażniczki wyglądały „jakby mogły być naszymi przyjaciółkami”. Jedna z nich opowiada o tym w krótkim filmie dokumentalnym, dostępnym na stronie Rodziny Ravensbruck.

"nazistka" a'la Winkler

Nie podoba mi się Wasza Ciekawostki Historyczne linia prezentująca pogląd iż to „naziści” są odpowiedzialni za …to, tamto. Czyżby Poprawność polityczna także i u Was zaczęła przysłaniać prawdę. Nawet nie czytam bzdur niekumatych doktorków, absolwentów jak widzę szkółek parafialnych, niedouczonych historycznie. Widocznie tej Pani albo wszystkim Waszym autorom, dziwnym zbiegiem okoliczności nie przydarzył się NIEMIECKI mord w rodzinie, albo dopisuje ptasia pamięć.

    Kojot

    Urodzona we Wiedniu Kobyła z Majdanka to też niemka?

      Anonim

      Austria przez X wieków była częścią Niemiec i pewnie gdyby nie bitwa pod Sadową nadal by była

    xnxx

    gdyby PISowski rzad napadł by na np Czechy i i imię ideologi dokonał ludobójstwa, to kto jest odpowiedzialny za ludobójstwo zwykły kowalski czy aparat państwowy a może żołnierz którego obowiązkiem jest być mieczem w ręku kraju ? Do NSDAP należało 8 milionów Niemców z populacji liczącej 68 milionów Hitlera poparło w wyborach z 1932r. jedynie 37 % populacji. co trzeci Niemiec głosował na komunistów i socjaldemokratów a co szósty na centrum. kolejne pytanie ile z osób należących do partii wstąpiło dla kariery i świętego spokoju? w SS służyło milion osób w administracji morze tyle samo (o obu przypadkach byli to partyjniacy) to właśnie tu należy szukać zaprzysięgłych rasistów i ksenofobów uważających się za rasę panów. a ile ich jest 2 góra dwa miliony na 68 milionów obywateli? wiec uważasz 97 % Niemców którzy chcieli mieć święty spokój i pełną miskę powinno odpowiadać za zbrodnie 3 % degeneratów?

    przy okazji jeśli uważasz ze pis reprezentuje cały naród a nie tylko swoich wyborców nomen omen tez ok 37 % to udowodnij mi to.

      Zeed

      Przestań ich usprawiedliwiać. Ten naród zbrodnicze eksperymenty testował już w Namibii 1905 r. To nie Hitler i jego kolesie popierani przez większość społeczeństwa i korzystający z niewolników stworzył bandycike państwo, tylko bandycki pomiot wykreował Hitlera. To jest zły genetycznie naród, choć teraz grający przymuszonych.

        brawo Zeed

        Zgadzam się w 100%. I niech ci poprawni nie myślą, że dziś byłoby inaczej. Dlatego dziwię się, że można popierać pro-niemieckie partie. Trzeba być albo zdrajcą albo matołkiem.

        poprawność ponad prawdą

        Ma Pan rację. Tak właśnie jest. Niestety mój komentarz odnoszący się do teraźniejszości został zatrzymany.
        Ot, wolność słowa.

        Anonim

        oo nie, nie naród a jednostki z tego narodu, wypaczone mózgi. Nie wszyscy Niemcy chcieli wojny, to tak jak i teraz Polska by napadła na inny kraj i byłaby mobilizacja to co wszyscy Ci ludzie chcieliby iść i mordować innych??? Nie sądzę. Wszędzie są ludzie dobrzy i niestety źli, nie oceniamy wszystkich jedna miara, moja rodzina tez była w obozach i nie bronię tych katów ale skoro kobiety z obozu mówiły, że te strażniczki były złe to oznacza, że były nazistkami całą swoją osobą (i raczej dobrymi ludźmi nie były), owszem zdarzały się jednostki, które weszły do tej tzw. partii, które nawet nie wiedziały na początku, że będą musieli robić i widzieć takie rzeczy. To jest tak jak ktoś nakładzie ludziom do głowy bzdur (zrobią pranie mózgu)tak jak np dzieciom muzułmanów i robią z nich morderców to też wina tych dzieci

    Anonim

    Dokładnie wszędzie jest napisane przy zwiedzaniu obozu, że to zrobili SSmani i naziści, a nie niemcy. Przecież nie było takiego państwa jak SS czy nazistów. Były niemcy, mówili po niemiecku. Nie zapomnijmy o tym co się stało i kto był oprawcą!

Anonim

Ma ktoś wiedzę, czy wszystkie więźniarki Ravensbruck miały wytatuowany numer?

    Narcyz

    Tatuowano wiezniow tylko w KL Auschvitz. Reszta KL III Rzeszy stosowala numery, ktore wieziony musial przeszyc razem z winklem na klatce piersiowej z lewej strony i na udzie, chyba lewym z boku tylko numer.

Joanna Niwińska

Wstrząsające

Polak

W jakim języku mówili naziści?Po nazistowsku?

    Polka

    Tak, a teraz mówią po europejsku.

Anonim

Brakuje tu zakończenia: jak zostali rozliczeni winni – komendant, strażnicy i pseudolekarze?

    płacząca nad Polska

    Nie zostali rozliczeni. Mieli, a niektórzy mają się do dziś dobrze. Zajmują stanowiska i często pouczają nas jak mamy żyć.

BM

Błąd w tytule. Nie naziści, tylko Niemcy. Niepokoi mnie coraz bardziej ordynarne przekłamywanie historii.

    Mena

    Nie do końca. Powinno być niemieccy naziści.

ola22

nazwanie Niemców „nazistami” to zwykły negacjonizm

Anonim

witam ,tak !!!!-moja ciocia ,pamiętaŁA -Ravensbruck——wiele powiedziała,— więzień . waleria ożarowska ,ur. ujma duża -na żyznych kujawach…czer. krzyż===podał dłoń i transportem do szwecji,……..ale to już —opóżnione, działanie…. nie -pomogło wiele(((((((((((((((( niedługo potem, zmarła w krakowie ….przeszczepione -miała piersi>>>>>>>>>>>>>>>>>teraz nazi -srazi,myślę ,że sami -gotują— swoją niedolę ,jeszcze nie tak, czasowo-daleko………… władcy świata……… ale już ryżawy, król- yewropy ,nic makreli nie pomoże ,na własne życzenia >>>>>>>>>>>>>kozy ,przemielą ……….nazistów- HITLEROWCÓW,- NIemców- germańców,prusaków ,krzyżaków i inne badziewie -zza rzeki….. jeszcze-Polska nie zginęła ,Vistula dalej, fale -wali ……………..nasz niezłomny,,, biały mocarz, przestworzy – pilnuje ,,,a z tej i jak -zwykle z tamtej, strony…………… mendy z gnidami -poszczekują,,,onucami straszą,,Z ZAPACHEM SWOJSKIM ,CHĘCI DO POWROTU MAJĄ ,,,,,,,,hajfa ,naciska -będą, ciekawe igrzyska., SERD.. POZDR. KOCHAJĄĆYCH SWOJĄ ,OJCZYZNĘ -POLAND-ZAWSZE I NA ZAWSZE…(((((((((((((((RODACZKA .-M.

Anonim

moja babcia tez była w tym obozie , dotarłem do spisu więźniarek jest nawet na liście Wiele pamiętam z jej opowieści co ta się dzialo

Anonim

Moja babcia również była więźniarką w tym obozie. Była oparowana, nr 7819, aczkolwiek na innej stronie znalazłam ją pod nr 7829. Wstrząsające przeżycia, na pewno pogłębię się w literaturę.

Robrry

Jacy naziści!??? NIEMCY qrwa!

Agnieszka Pawlak

Boruta Park Zgierz orlospayroll I Nyhagen W I sobinscy toRavenbruck do I Wasiak tez

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.