Co Władysław Gomułka robił na emeryturze?

Przejmowaniu przez Gomułkę władzy towarzyszył wielki społeczny entuzjazm i nadzieje na nowe, lepsze czasy. Pod sam koniec rządów nie miał on w społeczeństwie już ani „fanów”, ani zwolenników. Do tego partyjni towarzysze obciążyli go polityczną odpowiedzialnością za wydarzenia grudnia 1970 roku. Epoka Gomułki dobiegła końca.

fot.domena publiczna

Władysław Gomułka na trybunie. Widać, że uwielbiał tłumy. Zwłaszcza te, które wiwatowały na jego cześć. Na emeryturze z pewnością mu tego brakowało…

Utrata stanowiska I sekretarza KC PZPR była dla mężczyzny klęską. Tak wielką, że doprowadziło go to niemalże do wylewu. Wkrótce po dymisji, znalazł się więc w szpitalu.

Pomimo, że formalnie jeszcze do grudnia 1971 roku pozostawał w składzie Komitetu Centralnego, nie miał w nim żadnego prawa głosu. Sfrustrowany polityk musiał znaleźć inny sposób na wyrażenie swojego zdania. Po wyjściu ze szpitala zaczął wysyłać długie listy do partyjnych notabli. Bronił w nich swojej polityki oraz atakował nowe władze.

Chociaż partyjni dygnitarze nie byli zadowoleni z korespondencyjnych zaczepek, nie zamierzali karać byłego lidera partii. Zdecydowano się ignorować jego osobę i nie powracać, nawet w rozmowach, do czasów, gdy sprawował on władzę w państwie. Nad Gomułką zapanowała zmowa milczenia.

Były I sekretarz żył więc na politycznej emeryturze spokojnie. W 1973 roku otrzymał nawet od władz willę w Konstancinie pod Warszawą. To tam mieszkał wraz z żoną już do końca życia. Spędzał czas jak typowy emeryt. Odbywał długie spacery z psem Szarikiem, z upodobaniem śledził popularny wówczas telewizyjny Teatr Sensacji „Kobra”. Interesował się także postępami w nauce swoich wnuczków. Można by powiedzieć: typowy, troskliwy dziadek.

fot.domena publiczna

Utrata popularności i zmowa milczenia wokół jego osoby były dla Gomułki jedną z największych życiowych tragedii. Na ilustracji towarzysz „Wiesław” jako twarz magazynu „Time” (1956).

Odwiedzali go głównie wieloletni przyjaciele i zarazem najbliżsi współpracownicy z czasów rządów – między innymi Zenon Kliszko i Ignacy Loga-Sowiński. Polityka wciąż pozostawała bowiem największą pasją Gomułki. Namiętnie czytał gazety, oglądał programy informacyjne i przeglądał bieżące dokumenty. Oczywiście krytykował Gierka; z zainteresowaniem, ale i niepokojem śledził narodziny „Solidarności”.

W 1973 roku pojawił się w obiegu rzekomy wywiad-rzeka pt. „Moje czternaście lat – zwierzenia Władysława Gomułki”. Rozprzestrzenił się on w tempie błyskawicznym. Nie były to jednak prawdziwe wynurzenia byłego I sekretarza, ale wypowiedzi spreparowane. Fałszerstwa dokonali najprawdopodobniej ówcześni partyjni notable, w celu kompromitacji Gomułki oraz przedstawienia własnej wersji historii.

Mężczyzna nie pozostawił sprawy bez komentarza. Interweniował u kogo mógł, aby ustalić winnych rozpowszechniania dokumentu. Wszędzie go jednak ignorowano. Do dziś nie wiadomo, kto odpowiedzialny jest za przygotowanie fałszywego wywiadu-rzeki z Gomułką.

fot.Albertyanks Albert Jankowski/ domena publiczna

Po utracie władzy wcale nie został z pustymi rękami. Na zdjęciu dom Gomułki w okresie emerytury w Konstancinie-Jeziornie.

Być może właśnie pod wpływem tych wydarzeń, były I sekretarz rozpoczął spisywanie własnych pamiętników, w których drobiazgowo analizował całe swoje życie i kolejne polityczne decyzje. Niestety nie zdołał ukończyć swoich zapisów. Nie dotarł w nich nawet do lat, gdy objął najwyższą funkcję w partii. Pamiętniki urywają się na roku 1945.

Na początku lat osiemdziesiątych znów odezwały się u niego problemy ze zdrowiem. Towarzysz „Wiesław” zachorował na raka płuc. Zmarł 1 września 1982 roku. Miał wówczas 77 lat.

Zgodnie z wolą samego Gomułki, napisane wspomnienia wydano dopiero, gdy Polska ponownie odzyskała niezależność, a opisani w nich ludzie przestali odgrywać pierwszoplanowe role na politycznej scenie.

fot.Bundesarchiv, Bild 183-F0417-0001-011/ Kohls, Ulrich/ CC-BY-SA 3.0

W II połowie lat 60-tych Gomułka zaczął coraz bardziej kłaść nacisk na „właściwe stosunki” z ZSRR. Na zdjęciu Gomułka i Breżniew w NRD w 1967 roku.

Śmierć Władysława Gomułki spowodowała, że w pewnym sensie ponownie rozbłysła jego „gwiazda”. Wyrazem uznania były uroczystości pogrzebowe, jakie wyprawiła mu ówczesna władza. Trumnę z ciałem na jeden dzień wystawiono w Sali Kolumnowej Sejmu; później odbył się dostojny pogrzeb na Powązkach. Osobiście żegnał zmarłego kolejny I sekretarz partii – generał Wojciech Jaruzelski.

W kolejnych latach pojawiło się wiele inicjatyw mających na celu uczczenie pamięci towarzysza „Wiesława”. W 1986 roku w Lublinie powstała aleja jego imienia. Planowano umieścić podobiznę Gomułki na banknocie 1000-złotowym oraz nazwać jego imieniem plac Defilad przed Pałacem Kultury. W 1991 roku lubelska arteria zmieniła jednak patrona (dziś to aleja Unii Lubelskiej), a z pozostałych pomysłów ostatecznie nic nie wyszło.

Jedynie sarkofag byłego przywódcy, umiejscowiony w samym sercu Powązek – u zwieńczenia Alei Zasłużonych – wciąż góruje nad nagrobkami znanych Polaków. To prawdopodobnie ostatnia widoma pozostałość po czasach świetności towarzysza „Wiesława”.

Bibliografia:

1. Eisler Jerzy, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
2. Prażmowska Anita, Władysław Gomułka, Warszawa 2016.
3. Strzelecki-Gomułka Ryszard, Salwa-Syzdek Eleonora, Między realizmem a utopią. Władysław Gomułka we wspomnieniach syna, Warszawa 2003.