Czy Bolesław Chrobry chciał zostać cesarzem?

Przyjęło się twierdzić, że Bolesław Chrobry przez ćwierć wieku czekał na królewską koronę. Obiecano mu ją już w Gnieźnie, podczas słynnego zjazdu w tysięcznym roku. Ostatecznie spoczęła na jego skroniach dopiero wiosną roku 1025. Na zaledwie kilka tygodni przed śmiercią polskiego władcy. Wyobrażenie Bolesława cierpliwie bębniącego palcami o stół i czekającego na dalszy rozwój wypadków wcale jednak nie odpowiada rzeczywistości. Chrobry nie czekał. On po prostu brał to, co uważał za własne.

Piast niewiele robił sobie z faktu, że Otton III tylko obiecał mu wyniesienie do rangi pełnoprawnego monarchy. Na monetach i tak kazał nazywać się królem. Tak też chyba tytułowano go na piastowskim dworze, w niezachowanych listach i dokumentach. Skądś przecież wzięło się przekonanie wszystkich polskich kronikarzy, że koronacja nastąpiła już w tysięcznym roku. Na tym zresztą rzecz się chyba nie kończyła. Mocne przesłanki sugerują, że Bolesław zrezygnował z usilnych starań o koronę, bo… we własnym mniemaniu był już kimś znacznie, znacznie ważniejszym od króla.

Cesarstwo Słowian

Zgodnie z prawidłami XI stulecia król nie oznaczał władcy zupełnie samodzielnego. Pełnoprawna koronacja mogła nastąpić tylko za przyzwoleniem cesarza. I wszelcy nowi królowie kreowani w kręgu kultury karolińskiej przynajmniej oficjalnie podlegali imperatorom. Status Bolesława Chrobrego był jednak zupełnie inny. Przynajmniej zdaniem… pierwszego polskiego kronikarza.

Cesarska koronacja Karola Wielkiego. Jak podobna uroczystość wyglądałaby w Poznaniu lub Gnieźnie?

Gall Anonim przedstawiał Bolesława jako władcę równego niemieckim imperatorom. Jasno też stwierdził, że już w tysięcznym roku w Gnieźnie polski książę zachowywał się nie tylko jak król, ale wręcz jak… cesarz! Gesty, dary, przepych spotkania i tytulatura. Wszystkie elementy opisu zawartego w „Kronice Polskiej” tworzą obraz hegemona roszczącego sobie prawo do bycia „cesarzem Słowian”.

Wymysły kronikarza… czy księcia?

Można oczywiście powiedzieć, że to tylko dziejopisarz z perspektywy stulecia snuł baśniową wizję. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że Bolesław – jako zadufany w sobie megaloman – naprawdę marzył o stworzeniu nowego, słowiańskiego imperium.

Pobił Czechów, którzy jeszcze niedawno władali połową środkowej Europy. Przez długie lata grał na nosie niemieckiemu królowi Henrykowi II, a chyba też prowadził całkiem udane wojny z Prusami i skutecznie ciemiężył Słowaków. We własnym mniemaniu (podsycanym przez pochlebstwa dworzan i usłużne poselstwa zagranicznych dyplomatów) już był jednym z najpotężniejszych wodzów świata.

Jak mogłaby wyglądać droga Bolesława Chrobrego do cesarskiej sakry? Sprawdź w kultowej powieści Teodora Parnickiego pt. „Srebrne Orły”.

Co ważne, nie tylko Gall Anonim, ale też autorzy innych tekstów z epoki skłonni byli stawiać znak równości między Piastem, a suwerenem Rzeszy. Nie brakuje też historyków przypisujących Chrobremu imperialne plany. Węgierski mediewista, György Györffy wprost pisał, że „po śmierci Ottona III” podjął on próbę „zjednoczenia zachodnich Słowian pod własnym berłem”.

Iście cesarska wyprawa

Zagarnięcie południowego Połabia, Moraw i Słowaczyzny to wciąż jednak było za mało, by ogłosić się nowym cesarzem. W 1018 roku Chrobry poszedł o krok dalej.

Zawarł sojusz z Niemcami, przeciwko którym toczył wojnę przez ponad dekadę. Przy wsparciu cesarskiego kontyngentu, a także sprzymierzeńców z Węgier i koczowniczych Pieczyngów, wyruszył na Kijów. O naczelnym grodzie Rusi Kijowskiej mówiono, że jest w nim czterysta kościołów, osiem rynków oraz „nie dająca się wyrazić” liczba mieszkańców. To była jedna z najzamożniejszych metropolii w całej Europie.

Kijowa nie udało się poskromić nawet cesarzom Bizancjum. Teraz zaś, 14 sierpnia 1018 roku, wkroczył do niego polski książę. Natychmiast kazał słać poselstwa do imperatorów wschodu i zachodu. Z relacji niemieckiego kronikarza Thietmara, wynika, że emisariusze wieźli ze sobą mieszaninę gróźb i pyszałkowatych przechwałek.

Otton III był gotów zrobić z Bolesława króla. Ale rangi cesarza raczej mu nie proponował…

Pierwszy gest imperatora

Ten dziejopisarz nie potrafił zrozumieć postępowania Chrobrego: wydawało mu się ono zwyczajnym aktem pychy. Ale niewykluczone, że Bolesław dobrze wiedział co robi. Nawiązał kontakt, z władcami wschodu i zachodu, by w następstwie swojego największego triumfu oznajmić im, że rości sobie prawo do tej samej chwały. I że królewską koroną się nie zadowoli.

Nie wiadomo, jakie przyszły odpowiedzi na poselstwa Piasta. Stwierdzić możemy tyle, że wyprawa kijowska szybko z sukcesu przeobraziła się w katastrofę. Bolesław był zmuszony wycofać się z Rusi, a granice jego mocarstwa na powrót przesunęły się w okolice Przemyśla. Trzecie cesarstwo kontynentu nie powstało. Ale czy to znaczy, że nie mogło powstać?

Inspiracja:

Inspiracją do napisania artykułu stała się kultowa powieść Teodora Parnickiego pod tytułem Srebrne orły, która właśnie doczekała się nowego wydania.

Powieściowa wizja czasów Chrobrego. Jedyna w swoim rodzaju:

Wybrana bibliografia:

1. György Györffy, Święty Stefan. Król Węgier, Warszawa 2003.
2. Kamil Janicki, Damy ze skazą. Kobiety, które dały Polsce koronę, Kraków 2016.
3. Kamil Janicki, Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę, Kraków 2015.
4. Karol Kollinger, Polityka wschodnia Bolesława Chrobrego (992-1025), Lutynia 2014.
5. Andrzej Pleszczyński, „Amicitia” a sprawa polska. Uwagi o stosunku Piastów do Cesarstwa w X i na początku XI wieku [w:] Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2004.
6. Andrzej Pleszczyński, Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034). Narodziny stereotypu, Lublin 2008.
7. Przemysław Wiszewski, Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008.