10 najgorszych przydomków średniowiecznych władców

Na kartach historii pojawiają się wraz z imionami wodzów, królów, carów. Czasem dumne – świadczące o przymiotach charakteru i urodzie, czasem ośmieszające, wstydliwe, krzywdzące. Przydomki nie wzięły się znikąd. Wielu pracowało na swoje miano przez całe życie, inni z nim się rodzili. Przedstawiamy kilku najdziwniejszych średniowiecznych ksywek.

I jak tu traktować poważnie takie przydomki…

10. Włochate Gacie

Ragnar Lodbrok czyli po polsku Ragnar Włochate Gacie był postacią na poły legendarną. Niewiele dzisiaj o nim wiadomo. Być może to on złupił i spalił Paryż w 845 roku oraz pustoszył Wyspy Brytyjskie.

Posłaniec króla Elli przed synami Ragnara Włochate Gacie. Obraz Augusta Malmstroma (źródło: domena publiczna).

Swój przydomek zyskał od opisywanego w wikińskich sagach ekstrawaganckiego futrzanego stroju, w którym ruszył na ratunek swojej przyszłej żonie. Wedle podań, włochate portki uchroniły skórę Ragnara od jadu smoka i przeszły do historii.

9. Bez Kości

Syn Ragnara Ivar Bez Kości to już postać zupełnie historyczna. W drugiej połowie IX wieku na czele wielkiej armii zaatakował Anglię, podbił Northumbrię i tym samym dał początek regularnemu osadnictwu wikińskiemu na tych terenach.

Opisywany w Rocznikach z Ulster jako „król wszystkich Skandynawów”, miał być, z powodu choroby nóg, noszony na tarczy przez swoich wojów. Jedno ze źródeł podaje nawet wersję bardziej drastyczną, choć nierealną – według niego Ivar w ogóle nie miał w ciele żadnych kości!

Kanut Wielki (po prawej) podczas pojedynku z angielskim królem Edmundem II Żelaznobokim (źródło: domena publiczna).

Historycy podejrzewają, że przydomek ma swoją genezę w jakiejś chorobie genetycznej, na przykład wrodzonej łamliwości kości.

Mutacja genetyczna przyniosła ze sobą przydomek brata Ivara, Sigurda Wężowe Oko. Sigurd, równie bitny co reszta Skandynawów, zasłynął z brutalnego rozprawienia się z władcą Northumbrii Ellą. Razem z bratem na plecach króla „wyciął krwawego orła”. Innymi słowy, zwyczajnie go wypatroszył.

Pozostali władcy skandynawscy też wyróżniali się na tle europejskich kolegów oryginalnymi ksywkami.

8. Sinozęby

Harald Sinozęby najbardziej znany jest nie jako człowiek, który wprowadził w Danii chrześcijaństwo, ale patron technologii bezprzewodowej komunikacji. Bo przecież Bluetooth to właśnie Sinozęby. Czy jednak faktycznie jego ząb lub zęby były sine czyli martwe? Historycy nie są zgodni.

Istnieją teorie, wedle których przydomek wywodzi się od koloru szat władcy (sino-niebieskich), albo też od wymowy jego tytułu w krajach ościennych.

7. Zajęcza Stopa

Harold I Zajęcza Stopa, nieślubny syn Kanuta Wielkiego, miał interesujący przydomek, choć władcą był nieciekawym i nie powtórzył sukcesów swojego ojca. Po prawdzie korona angielska należała się bratu Harolda – Hardekanutowi, ten jednak w chwili śmierci papy w 1035 roku przebywał w Danii.

Sytuację wykorzystała matka Harolda, Aelgifu z Northampton. Częściowo przekupując, częściowo zastraszając baronów, doprowadziła do obwołania Zajęczej Stopy regentem królestwa Anglii.

Prawowita małżonka Kanuta, Emma, chcąc zachować władzę, wezwała na pomoc swoich synów, Edwarda i Alfreda, będących wówczas w Normandii. Harold szybko rozprawił się z konkurencją. Alfred został pojmany i oślepiony tak brutalnie, że zmarł, a Edward szybko wrócił do Normandii.

Harold zszedł z tego świata w wieku dwudziestu czterech lat, prawdopodobnie z przyczyn naturalnych. Przydomek Zajęcza Stopa zawdzięczał swojej ulubionej rozrywce – lubił polować i był w tym dobry.

6. Bezradny

Kilkadziesiąt lat wcześniej koronę angielską stracił Ethelred II Bezradny. Źle rządzony kraj był regularnie plądrowany, a bezwład królewskiej administracji tylko zachęcał wikingów do coraz to śmielszych ataków.

Ethelred II Bezradny. Jego nieudolne rządy umożliwiły Duńczykom zajęcie Anglii (źródło: domena publiczna).

Upokarzający okup, jaki Ethelred musiał płacić – 24 tysiące grzywien srebra, a z czasem dwa razy więcej – doprowadził do desperackiego aktu władcy. Na rozkaz króla, w dzień świętego Brykcjusza, to jest 13 listopada 1002 roku, wojska angielskie wymordowały duńskich osadników. Wśród ofiar była siostra Widłobrodego i jej rodzina.

To był początek końca Ethelreda. Wyniszczony przez ciągłe najazdy i osłabiony klęską głodu kraj, teraz zaczął być systematycznie podbijany przez Duńczyków. Zdradzony przez doradców i angielską arystokrację Ethelred II uciekł do Normandii. Koronę odzyskał, ale na krótko, tuż po śmierci Swena.

Dzisiaj historiografia stara się przedstawić go w nieco jaśniejszych barwach, co nie zmienia faktu, że jego rządy są uznawane za fatalne – choć nie najgorsze w historii Anglii. Najgorszym Brytyjczykiem wybranym w plebiscycie BBC okazał się…

5. Miękki Miecz

Najmłodszy syn Henryka II Plantageneta nie dostał żadnej posiadłości od swojego ojca. Nazywany od najwcześniejszych lat Janem bez Ziemi, dorastał w cieniu starszych braci, ojca i matki.

Jego podchody do korony angielskiej były długie i po dziś dzień okrywa je czarna legenda. Knucie przeciw bratu Ryszardowi Lwie Serce, uciskanie swoich poddanych, utrata wszystkich posiadłości Plantagenetów we Francji, konflikt z papieżem Innocentym III, pusty skarbiec i wojna z angielskimi baronami… Wszystko to nie przyniosło mu blasku i chwały.

Przez brak zwycięstw prócz przydomka bez Ziemi dorobił się kolejnego – Jan Miękki Miecz.

XIX-wieczne wyobrażenie króla Jana bez Ziemi podpisującego Wielką Kartę Swobód (źródło: domena publiczna).

Wielka Karta Swobód, którą król pod groźbą wojny domowej podpisał, choć stała się podstawą ustroju konstytucyjnego Anglii, w czasach króla Jana była symbolem upadku władzy królewskiej. Nic więc dziwnego, że nikt z jego następców nie zaryzykował i nie doczekaliśmy w historii Anglii ani Wielkiej Brytanii Jana II.

Jan być może był najgorszym królem w historii Anglii, ale w rywalizacji o najgorszy przydomek prześcigają go…

4. Cudaczny

W tej wyliczance nie może zabraknąć polskiego akcentu. O ile źródła przydomków Krzywoustego, Łokietka czy Laskonogiego są znane, to życiorys Bolesława II Rogatki zwanego też Łysym, Srogim czy Cudacznym, nie do końca nadaje się do upowszechniania w podręcznikach szkolnych.

Wnuk świętej Jadwigi, najstarszy syn Henryka Pobożnego, w niczym nie przypominał szacownych przodków.

Kiedy św. Jadwiga brała ślub z Henrykiem I Brodatym, nie mogła nawet podejrzewać, że ich najstarszy wnuk okaże się taką kanalią… (źródło: domena publiczna).

Mierny polityk, znany był z rozrywkowego trybu życia, zuchwałości i porywczości. Już w pierwszych latach swojego panowania utracił Kraków i Wielkopolskę, a potem, na skutek ciągnącego się latami konfliktu z młodszymi braćmi, doprowadził do rozdrobnienia Śląska.

Głośnym echem odbiła się konfrontacja księcia z biskupem wrocławskim Tomaszem i uwięzienie go. Awantura tylko dzięki szybkiej mediacji rodziny nie zakończyła się w stylu angielskim. Kilka lat później nasz bohater porwał swojego bratanka Henryka IV Probusa i dzięki temu odzyskał część utraconych wcześniej ziem.

Konstantyn Tich nawet nie podejrzewał, że jego następcą zostanie zwykły świniopas… Na fresku z cerkwi w Bojanie car przedstawiony z pierwszą żoną Ireną Laskariną (źródło: domena publiczna).

Jako miłośnik rzemiosła i kultury rycerskiej, zorganizował w Lwówku pierwszy na ziemiach polskich turniej. Zmarł z przyczyn naturalnych, według Jana Długosza sterany wiekiem i chorobą. Z pewnością kronikarz przysłużył się do stworzenia czarnej legendy Rogatki. Opis czynów księcia nie pozostawia złudzeń:

Mąż umysłu gwałtownego (…) w sprośnych miłostkach z nierządnica uwikłany aż do śmierci. (…) We wszystkim krzywymi chodzący drogami i w sadzeniu skory, zwykle bez rozeznania słuszności, zwłaszcza w sprawach gardłowych, wyrokujący, zwany był z tej przyczyny Srogim lub Rogatką, co w polskiej mowie znaczy człeka zuchwałego i jakby bodzącego rogami.

3. Świniopas

Iwajło Świniopas, zwany tez Iwajłem Kapustą, to bułgarski car, który swoją karierę polityczną zaczynał banalnie… od uprawy roli, hodowli świń i organizowania lokalnej samoobrony. W latach 70. XIII wieku tereny Bułgarii pustoszone były przez hordy tatarskie. Sparaliżowany po upadku z konia car Konstantyn Tich odpuścił sobie chronienie północnych granic kraju. Ludność musiała dawać sobie radę sama.

Iwajło szybko odniósł sukcesy w organizowaniu obrony przeciw Tatarom, a jego popularność (wsparta nabożnymi wizjami i obcowaniem ze świętymi) doprowadziła w końcu do konfliktu zbrojnego z carem i jego armią.

Inspiracją do napisania artykułu był cykl powieściowy Maurice’a Druona pod tytułem „Królowie przeklęci” (Wydawnictwo Otwarte 2016).

Konstantyn zginął w bitwie w 1277 roku, a Iwajło zaangażował się we wspieraną przez Bizancjum wojnę domową o tron bułgarski. Rok później, poślubiając wdowę po Konstantynie, został carem. Nie cieszył się jednak koroną długo. Utraciwszy poparcie bizantyjskie, szukał pomocy na dworze chana Nogaja i tam w 1280 roku został zamordowany.

2. Bezsilny

Henryk IV Impotent zwany tez Bezsilnym. Władca Kastylii i Leonu ożenił się w wieku piętnastu lat. Trzynaście lat później rozwiódł się w atmosferze skandalu. Jego żona Blanka z Nawarry pozostała dziewicą, choć o sprawności seksualnej Henryka miały świadczyć indagowane miejscowe prostytutki.

W roku 1455 król ożenił się ponownie. Wybranka, Joanna Portugalska, urodziła troje dzieci, ale że Henryk bardziej zainteresowany był swoim faworytem niż żoną, o ojcostwo podejrzewano kilku kochanków królowej.

Żona Henryka IV Impotenta, Joanna Portugalska, traktowała wierność małżeńską na tyle lekko, że urodziła trójkę dzieci… (źródło: domena publiczna).

Sprawami państwa Henryk interesował się tak samo intensywnie, jak swoimi żonami. Koniec końców doszło do tak zwanej farsy z Avila – czyli detronizacji króla. Przez kolejne lata, aż do śmierci Henryka w 1474 roku, kraj pogrążał się w anarchii. Porządek i moralność przywróciła jego siostra Izabela zwana Katolicką.

1. Kupa

Konstantyn V Kopronim czyli… Mam na imię Kupa. Cesarz bizantyjski panujący w VIII wieku, znakomity, błyskotliwy i utalentowany wódz. Dobry strateg i władca. Miłośnik kultury i sztuki. Gdyby nie przesłał władcy Franków Pepinowi organów, kto wie, jak by teraz wyglądały nabożeństwa w kościołach Europy Zachodniej.

Mozaika przedstawiająca Dymitra z Salonik. Przykład bizantyjskiej sztuki z przełomu VII i VIII wieku (źródło: domena publiczna).

A jednak bizantyńska historiografia nie podarowała mu zaciekłego zwalczania kultu ikon. Za gorliwe palenie ilustrowanych ksiąg, wyrywanie mozaik i dewastację kościołów i klasztorów Teofanes Wyznawca w swojej Kronice nie zostawił na cesarzu suchej nitki. Przedstawił go jako krwiożerczą bestię i tyrana.

Plotka, że podczas chrztu Konstantyn zanieczyścił odchodami chrzcielnicę, przyjęta została entuzjastycznie przez przeciwników ikonoklastów. Nienawiść do władcy spowodowała, że w IX wieku jego szczątki zostały ekshumowane i wyrzucone do morza.

Bibliografia

1. Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Śląska, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1978.
2. Robert Browning, Cesarstwo Bizantyńskie, PIW, Warszawa 1997.
3. Władysław Czapliński, Karol Górski, Historia Danii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965.
4. H.W. Haussig, Historia kultury bizantyjskiej, PIW, Warszawa 1980.
5. Stanisław Szczur (red.), Piastowie. Leksykon Biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.
6. Wielka Historia Świata. T. 4: Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005.