Manfred Zanker miał zostać nazistą, jak ojciec. Syn działacza NSDAP stwierdził jednak, że nie będzie narażał życia dla szaleńca z wąsikiem. Wagarował z zajęć w Hitlerjugend. By uniknąć poboru do armii, próbował uciec do Szwajcarii. Wreszcie zdezerterował z Wehrmachtu i... wstąpił do polskiej partyzantki. Ten życiorys po prostu trzeba znać!
W moje ręce powierza się wychowanie narodowe Niemców. Już ja się tym zajmę – zanotował w swoim dzienniku Joseph Goebbels w sierpniu 1932 roku. I dotrzymał słowa. Nazistowska propaganda była obecna na ekranach kin, w radiu, teatrze, szkołach, na uniwersytetach.
Jednym ze sposobów na „wychowanie narodu niemieckiego” było też Hitlerjugend, organizacja młodzieżowa związana z partią nazistowską. Dla Oswina Zankera, pełniącego kierownicze stanowisko w partii w Budziszynie, zapisanie syna Manfreda do Hitlerjugend, było kwestią honoru.
„W moje ręce powierza się wychowanie narodowe Niemców. Już ja się tym zajmę” – obiecywał sobie Joseph Goebbels. Słowa dotrzymał (źródło: Bundesarchiv, lic.: CC-BY-SA 3.0).
Syn nazisty – pacyfistą
Jak większość Niemców, Oswin Zanker po I wojnie światowej zmagał się z biedą. Dopiero po 1933 roku, gdy naziści doszli do władzy, z obwoźnego handlarza stał się zarządcą dużego domu towarowego. Przepełniała go wdzięczność. Wyobrażał sobie, że syn będzie pomagał w budowie narodowej ojczyzny.
Manfred miał jednak inne plany. Chłopaka nie interesowała służba ani partia nazistowska. Nie dla niego zabawa w wojnę. Wolał godzinami patrzeć na rośliny i zwierzęta. Zbierał motyle. Podobno chciał zostać biologiem.
Manfredowi Zankerowi nie po drodze było z ulizanymi kolegami z Hitlerjugend. Codzienna musztra i stanie w szeregu? To nie jego bajka! (źródło: Bundesarchiv, lic.: CC-BY-SA 3.0).
Z zajęć w Hitlerjugend Manfred notorycznie wagarował. Były to jego pierwsze próby ucieczki przed systemem totalitarnym. Ku rozpaczy ojca, nie popierał hitlerowców. Syn nazisty wyrastał na pacyfistę – wstyd i hańba dla całej rodziny! A to był dopiero początek.
Dezerter i symulant
W 1942 roku Manfred skończył osiemnaście lat. Armia potrzebowała takich jak on – wyrośniętych, zdrowych młokosów. Otrzymał wezwanie do hufca pracy w okolice Gdańska. Postanowił, że zamiast tego, ucieknie do Szwajcarii przez zieloną granicę. Niemcy go złapali i za próbę ucieczki trafił do aresztu.
Oswin Zanker musiał użyć swoich wpływów i pieniędzy, by wybawić jedynaka z opresji. Manfred tłumaczył przed sądem, że chciał przedostać się do Afrika Korps. Po trzech miesiącach do więzienia przyjechał ojciec i zawiózł syna prosto do hufca pracy pod Dreznem.
Tam młody Zanker zdobył reputację największego symulanta. Nacierał termometr i wmawiał wszystkim, że ma gorączkę. Wiedział, że na termometrze nie może być więcej niż 38 stopni, bo wtedy zmienia się puls i lekarz może wykryć oszustwo. Udawał też atak wyrostka robaczkowego, aż skierowano go na operację. Szpital był lepszy niż codzienna musztra.
W połowie 1943 roku, kilka miesięcy po ogłoszeniu przez Goebbelsa wojny totalnej, Manfred został szeregowcem w Batalionie Saperów 154 Dywizji Piechoty. Początkowo stacjonował pod Dreznem, po kilku miesiącach jego batalion przeniesiono w okolice Przemyśla.
Zanker był tak przekonującym symulantem, że trafił nawet do sanatorium w Krynicy! Tu zaczął uczyć się polskiego (źródło: domena publiczna).
Szeregowiec Zanker miał już przećwiczony bogaty repertuar sztuczek. Udawanie chorego szło mu tak znakomicie, że przełożeni wysłali go na dwa tygodnie do sanatorium w Krynicy, gdzie kurował się wraz z żołnierzami rannymi na froncie wschodnim. Tam zaczął uczyć się polskiego.
Manfred chce zostać „Jędrusiem”
W 1944 roku losy II wojny światowej były już przesądzone. W tym czasie Manfred Zanker stacjonował w koszarach w Sandomierzu i miał przed sobą tylko jeden cel – nie dać się zabić. Jego głównym obowiązkiem było pilnowanie Polaków kopiących okopy. Nie było to zajęcie zbyt angażujące.
Jeden z Polaków mówił bardzo dobrze po niemiecku. Manfred prosił go o pomoc w pisaniu listów do polskiej dziewczyny, która wpadła mu w oko. Uczynny Polak nazywał się Tadeusz Pfeiffer i działał w AK. Podobnie jak jego matka, pani Irena, prowadząca w Sandomierzu stołówkę, do której często wpadał na obiad szeregowiec Zanker.
W okolicznych lasach roiło się od partyzantów. Manfred Zanker, syn nazisty, postanowił dołączyć do oddziału „Jędrusiów”. Na zdjęciu: Zdzisław de Ville „Zdzich” z oddziału „Jędrusiów” (fotografia pochodzi z archiwum fotograficznego Stefana Bałuka. Źródło: domena publiczna).
To właśnie im młody niemiecki żołnierz zaczął opowiadać o swoich wojennych perypetiach, rodzinie, matce, która między wierszami pisała w listach, by nie ryzykował. W Sandomierzu, po raz pierwszy od czasów historii ze Szwajcarią, zaświtała mu myśl o ucieczce. Tym bardziej, że teraz miał dokąd – okoliczne lasy roiły się od polskich partyzantów, słynnych „Jędrusiów”. Manfred postanowił zostać jednym z nich.
Ucieczka do lasu
Akowcy bacznie go obserwowali i zgłosili jego przypadek do swojego szefa – Leona Torlińskiego „Kreta”, który był przed wojną oficerem wywiadu. „Kret” musiał osobiście spotkać Manfreda. Postawił też twarde warunki – zostanie przyjęty do „Jędrusiów”, jeśli przyniesie ze sobą trzy karabiny maszynowe, najnowszy wynalazek Niemców.
Ucieczkę z Wehrmachtu zaplanowano na 13 lipca 1944 roku. Wraz z Manfredem zdezerterowali Ślązak Jerzy Pyka oraz Robert Toman z Lotaryngi. Wszyscy trzej mogli zostać w lesie razem z partyzantami, lecz tylko Zankera przyjęto do konspiracji. Partyzanci nadali mu żartobliwy przydomek „Malutki”, bo miał prawie 2 metry wzrostu.
Żołnierze oddziału „Jędrusiów” z ręcznymi karabinami maszynowymi. Czy to te ukradzione przez Manfreda? (źródło: domena publiczna).
Manfred nie rwał się do wojowania. Zapowiedział od razu, że nie będzie strzelać. On chciał po prostu przeżyć wojnę – opowiada Jerzy Lech Rolski, partyzant o pseudonimie „Babinicz”, jeden z ostatnich żyjących „Jędrusiów”. „Malutki” sprawdzał się za to na innym polu.
„Babinicz” wspomina, jak Manfred chodził kraść kury. Partyzanci przeważnie kupowali żywność od chłopów, ale czasem się nie udawało, a jeść było trzeba. Kurom rzucano ziarno maczane w spirytusie, wtedy się przewracały i można było je łatwo złapać do worka. By zaimponować kolegom, Manfred ukradł nawet konia dowódcy oddziału niemieckiego, który kwaterował w pobliskim majątku.
Chwile grozy
Do „Jędrusiów” szeregowiec Zanker trafił w najgorszym okresie. Oddziały partyzanckie były już tak liczne, że trudno było im się ukrywać. Nad świętokrzyskimi lasami często krążyły samoloty niemieckie. Jerzy Lech Rolski wspomina, jak granat niemiecki wpadł do garnka, w którym gotowano kaszę. Wielu partyzantów ucierpiało wówczas od poparzeń.
Manfred na pewno dużo lepiej odnajdował się wśród leśnych partyzantów niż w Hitlerjugend. Na zdjęciu: oddział „Jędrusiów” w Lasach Turskich (źródło: domena publiczna).
Największe chwile grozy Manfred przeżył, gdy po zachorowaniu na czerwonkę przebywał na rekonwalescencji w Białym Ługu. Niespodziewanie do majątku przybyli Niemcy. Na szczęście nie mieli pojęcia, że ukrywa się tam dezerter poszukiwany listem gończym. „Malutki” udawał robotnika. Gdy żandarmi legitymowali po kolei wszystkich Polaków, Manfred pokazał dokument stwierdzający, że jest wysiedleńcem z Warszawy.
W styczniu 1945 roku „Jędrusie” złożyli broń. Armia Krajowa została rozwiązana. Zanker był blisko osiągnięcia swojego celu – przeżycia wojny. Ale sytuacja znów się skomplikowała. Nie mógł przyznać się przed Sowietami, że jest Niemcem. Nie najlepszym posunięciem było też przyznanie się do działalność w AK.
Rosyjski szpieg, niemiecki szpieg
Za namową kolegów partyzantów udawał Anglika. Mówił, że pochodzi z Cardiff i jego samolot został zestrzelony. Rosjanie oddali mu więc przysługę i zawieźli do Częstochowy, gdzie przebywali angielscy jeńcy. Tam poproszono go, by wymienił stacje na linii kolejowej Londyn-Cardiff. Manfred nie odpowiedział.
Ostatnie zdjęcie dawnego oddziału „Jędrusiów”, wówczas już 4 kompanii 2 batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej, wykonane przed rozwiązaniem oddziału w Lasach Siekierzyńskich (źródło: domena publiczna).
Anglicy uznali go za rosyjskiego szpiega i zabrali razem ze swoimi jeńcami do ambasady Wielkiej Brytanii w Moskwie. Tam opowiedział swoją wojenną historię, w którą nikt nie uwierzył.
Trafił do owianego złą sławą więzienia NKWD na Łubiance. Po latach wspominał, że nie było tam tak źle: każdy miał swoje łóżko i pościel. Dawali jeść i nie bili. Ale zagrożenie było jednak wielkie – Rosjanie podejrzewali, że Zanker to szpieg. Tłumaczył, że jest Niemcem z Budziszyna. Udało się to potwierdzić, gdy Armia Czerwona weszła do jego rodzinnego miasta.
Może i nie szpion, ale socjalnoopasnyj (element podejrzany) – zawyrokowali Sowieci – a więc pięć lat łagru na Syberii. Jak wspomina Maciej A. Zarębski, autor książki „Z wizytą u Mafreda”, mogło być gorzej. Szkodliwy element polityczny, szpiegostwo, terror – przy takich zarzutach, kara śmierci murowana.
Łubianka – obecna siedziba FSB, niegdyś KGB i NKWD w Moskwie. W podziemiach tego budynku zamordowano wielu więźniów politycznych, w tym licznych Polaków. Tu przetrzymywano też podejrzanego o szpiegostwo Manfreda Zankera (źródło: domena publiczna).
Siedem lat Sybiru za worek ziemniaków
Manfred trafił w okolice Nowosybirska. Po trzech latach odbywania kary ukradł worek ziemniaków, gdy wracał z pracy w polu. Strażnicy zazwyczaj przymykali na to oko. Ale tego dnia zarządzono kontrolę. Odebrano Manfredowi zdobycz i zasądzono nową karę – rok za każdy ukradziony kilogram. W worku było siedem kilogramów…
Wówczas zapowiadało się, że nie opuści Syberii przed 1957 rokiem. Jednak zwolniono go z łagru w 1953 roku, po śmierci Stalina. Wrócił do rodzinnego domu w Budziszynie, gdzie czekała na niego matka. Ojciec powiesił się w 1945 roku po kapitulacji Niemiec.
Wesoły dziwak Manfred Zanker
Po wojnie Manfred Zanker studiował slawistykę w Berlinie. Został tłumaczem przysięgłym języka rosyjskiego. Języka, którego nauczył się dobrze podczas ośmiu lat spędzonych na Syberii. Przekładał dla Willy’ego Brandta, kanclerza RFN.
Gdyby Oswin Zanker otrzymał takie zdjęcie od syna, pewnie pękł by z dumy. Manfred jednak nie podzielał zachwytu ojca Hitlerem. Na fotografii: niemiecki żołnierz Hans Hoff siedzi na zdobycznym radzieckim czołgu (źródło: domena publiczna).
W latach 90. odnowił kontakty z kolegami z lasu. Przyjeżdżał do Polski na spotkania „Jędrusiów”. Szczególnie upodobał sobie sanatorium w Busku-Zdroju, miejscu poleconym przez „Babinicza”. Miał tam opłacony pokój na cały rok, przyjeżdżał bez zapowiedzi i znikał, kiedy chciał. Wśród polskich znajomych uchodził za sympatycznego dziwaka.
Nosił długą brodę jak święty Mikołaj, albo golił ją i zapuszczał wąsy. Farbował sięgające ramion włosy albo golił głowę na zero. Nie przestrzegał pór posiłków, jadł, gdy zgłodniał. Wysyłał paczki z Niemiec – czekolady, figurki porcelanowe, wycinki z gazet – cokolwiek miał akurat pod ręką. Mówił mieszanką polskiego i rosyjskiego.
Pięćdziesiąt lat po partyzantce nadal miał nadzieję, że opanuje polski perfekcyjnie – tak jak rosyjski. Zmarł 16 września 2007 roku w Berlinie.
Bibliografia:
- Goebbels Joseph, Dzienniki, tom I: 1923-1939, Warszawa 2013.
- Wywiad przeprowadzony z Jerzym Lechem Rolskim pseud. „Babicz” z oddziału „Jędrusiów”, w zbiorach własnych autorki.
- Zarębski Maciej A., Z wizytą u Manfreda. Bis (Berlin – Bawaria), Staszów 1999.
KOMENTARZE (16)
Kto pisał artykuł? Gimnazjalista? Tyle błędów stylistycznych i merytorycznych na tej stronie jeszcze nie było. Po pierwsze „Jędrusie” to nie była AK.
Za wiki: „W okresie realizacji planu „Burza” „Jędrusie” stali się 4. kompanią 2 Pułku Piechoty Legionów AK Ziemi Sandomierskiej.”
„Jędrusie” z AK scalili się w końcu lipca ’44 roku. Organizacja „Odwet” z której się wywodzili powstała już na jesieni ’39r. Pierwsze akcje „Jędrusiów” to ’41r. Powstanie AK to ’43r. Dowódca oddziału Władysław Jasiński „Jędruś” miał wyrok śmierci od AK za to że nie chciał podporządkować oddziału AK. Równocześnie AK „wypożyczała” „Jędrusiów” do akcji gdzie AK się kompromitowała, np. rozbicie więzienia AK w Mielcu i Opatowie.
Właśnie: to bez wątpienia prowokacja ;) – i wiadomo, czyjaż – i komu, na czyją korzyść służebna :D!!!
komentujacych hejtow korzysc )))siedzacych przed monitorem i wp..kebaby
Szczerze mówiąc w polskojęzycznym Bildzie czyli Fakcie piszą lepsze teksty. Fatalne to, a te zdjęcia i ich podpisy to już totalna kompromitacja. Po co na siłę wciskać zdjęcia, które nie przedstawiają kompletnie niczego z ilustrowanego nimi tekstu?
Manfred Zaenker, ps. Malutki (200 cm wzrostu). Dobry przyjaciel moich rodziców, W „Jędrusiach” zadołował się tylko dlatego, że zakochał się w Polce o imieniu Stefania, dziewczynie z Sandomierza. Po odniesieniu ran w starciach z hitlerowcami leczył się w okolicach Rudy Pilczyckiej gdzie mieszkali moi rodzice (również z AK). Po wojnie okazał się Manfred niezłym obieżyświatem, ożenił się w Budziszynie, dopracował trójki dzieci, w tym syna Stefana, po czym… wyszedł po papierosy i zniknął na parę lat. W międzyczasie zawędrował nawet na Nordkap. W lata 70-tych leczył się z depresji (również w Polsce, gdzie miałem okazję go poznać. Ciekawy facet. Mówił mieszaniną polsko-rosyjską lecz polski rozumiał doskonale. W latach 80-tych odwiedził mnie już na moim własnym gospodarstwie i potem zaczął mieszkać naprzemiennie; w Busku lub na Węgrzech. Potem w Berlinie (jeszcze zachodnim, potem w RFN, potem już w zjednoczonych Niemczech. Najchętniej jednak przebywał w Busku. Kontakt urwał się po śmierci mojego Ojca w 1998 roku, choć jeszcze parę lat przychodziły pocztówki z dziwnych miejsc rozsianych po całej Europie.
Skąd „Zdzich” wytrzasnął BARa??
To na zdjęciu to rkm wz. 28 produkowany w radomiu na cześciowej licencji belgijskiej firmy FN która z była powiązana z f-mą Browning
Wybrane komentarze do artykułu z naszego profilu na fb:
https://www.facebook.com/ciekawostkihistoryczne/posts/1249096911785632
Mat H.: Ciekawa historia w podobnym tonie wydarzyła się także podczas Powstania Warszawskiego. Niemiecki dezerter dołączył do oddziałów powstańczych w których szeregach walczył aż do kapitulacji Mokotowa i aby nie zostać rozstrzelanym, dogadał sie z jednym z polskich kolegów z oddziału, że będą udawać jakoby Niemiec był rannym żołnierzem, którego uratował i wyprowadził do swoich właśnie ten powstaniec. Podstęp się udał, przynajmniej na pewno dla powstańca, którego w „nagrodę” za uratowanie żołnierza niemieckiego wcielono do Wehrmachtu, przeszkolono i skierowano do Włoch jako kierowcę ciężarówki. Następnie powstaniec przy najblizszej okazji uciekł do partyzantów włoskich, którzy pomogli dostać mu się do II Korpusu gen Andersa.
Co się stało z Niemcem, nie wiadomo, ale zapewne żadnych konsekwencji nie poniósł, bo w końcu nikt nie wiedział, że wcześniej zdezerterował.
Paweł C.: Wujek mojej matki też uciekł, po podpisaniu wolksdojcze, wcielony siłą do wehrmachhtu. Jego ojciec w więzieniu za to że był radnym w Brodnicy, miejscowości polskiej przed wojną, donosił chleb skazańcom, początkowo brytyjskim potem rosyjskim do obozu, bo pracował w piekarni Niemca. Wraz z kolegami Polakami wcielony do armii niemieckiej. Przeszkolony służył w Serbii, zrzucił szwabskie łachy, ukradł z linki ciuchy i wiał do Afryki do Armii Andersa przez Grecję. Po drodze zabił SS-mana który rozkazywał w okopach nastoletnim chłopcom wcielonym do SS.
Dariusz W.: zaraz napiszecie ze wszyscy Niemcy przeszli na strone nasza by walczyc ze Zwiazkiem Radzieckim..coz takie czasy..
Dariusz W.: dzisiaj nie wypada zle mowic o Niemcach Żydach.. nie wypada..szkodzi to Polsce.. a jak Rosjanie byli w naszym wojsku to krzyku co niemiara..
Nena K.: Panie Dariuszu, proszę być bardziej obiektywnym. Tu nie chodzi i to, co wypada czy nie tylko o starą jak świat prawdę, że są ludzie i istoty czlekoksztaltne. Tych kilka historii ludzi przechodzących na stronę „wrogów” bo nie godzą się że sposobem postrzegania tłumu nie umniejsza krzywdy jaką III Rzesza wyrządził Polsce i światu a daje po prostu powód do małej konkluzji, że nie każdy jest zły. Moi dziadkowie i mama dużą część wojny przeżyli również dzięki kilku Niemcom nie popierajacym w duchu calego tego barbarzyństwa.
Sebastian S.: Dokładnie. Dlatego nie każdy syn komunisty będzie komunistą etc.
Należy o tym pamiętać
Mateusz P.: Oj nie pisz tego publicznie:p.
Cytuję: „Paweł C.: Wujek mojej matki też uciekł, po podpisaniu wolksdojcze, wcielony siłą do wehrmachhtu. Jego ojciec w więzieniu za to że był radnym w Brodnicy, miejscowości polskiej przed wojną, donosił chleb skazańcom, początkowo brytyjskim potem rosyjskim do obozu, bo pracował w piekarni Niemca. Wraz z kolegami Polakami wcielony do armii niemieckiej. Przeszkolony służył w Serbii, zrzucił szwabskie łachy, ukradł z linki ciuchy i wiał do Afryki do Armii Andersa przez Grecję. Po drodze zabił SS-mana który rozkazywał w okopach nastoletnim chłopcom wcielonym do SS”.
Ręce opadają… czy tego nie można było napisać w języku polskim??? Dalej – nie można podpisać „volksdocze” tylko 'Volksliste”, której nadto nikt w Brodnicy nie podpisywał. Pewnego dnia uznano, iż każdy kto był poddanym cesarza niemieckiego lub Wolnego Państwa Prusy przed 10 stycznia 1920 – dostaje przymusowo obywatelstwo III Rzeszy.
Około 2000 roku, mieszkając wraz z mężem i synem w Staszowie, a potem w Połańcu, też poznaliśmy p. Manfreda :-) – miły i trochę zabawny starszy pan. Ubierał się dość oryginalnie, uwielbiał niezliczone ilości kieszeni – na różnych wysokościach i z różnych stron na rękawach, na nogawkach… wszędzie, gdzie tylko można sobie wyobrazić :-) Mam o nim małą książeczkę, gdzie na okładce z jednej z takich kieszeni wygląda główka ślicznego malutkiego kotka :-) Resztkę włosów wiązał nad karkiem w mały ogonek, a pojedynczy, sterczący do przodu zabawny wąs, „zaglądając do kieliszka”, odgarniał na bok :-D
Bywaliśmy w jego, jak to sam określał, „apartamencie” w Sanatorium „Włókniarz” w Busku Zdroju – malusieńkim pokoiku, gdzie trójka gości z ogromną trudnością mogła się pomieścić…
Do dziś mam zaproszenie p. Manfreda z dnia 30.01.2003 r. na jego urodzny, przypadające za niespełna miesiąc później, 22 lutego.
„13 lipca 1944 roku” – i tyle w temacie bohaterstwa.
Znałem osobiście pana Manfreda, to był sympatyczny pogodny starszy człowiek. A co do tych ziemniaków… To ukradł ich nie 7 kg, a 7 sztuk. Podobało mi się jak mówił zdaniami złożonymi ze słów rosyjskich i polskich. Polska dowiedziała się szerzej o nim dzięki filmowi dokumentalnemu „Zimowy lot motyla. Smak nieodwzajemnionej miłości”…
Kradł kury po wsiach bohater zatracona jego mać