Chcesz zapewnić sobie przychylność bogów? Zabij sąsiada!

Juliusz Cezar pisał:

Uważają, że przychylności bogów inaczej pozyskać nie można, jak tyko przez oddanie życia ludzkiego za ludzkie życie, i tego rodzaju ofiary ustanowiono w imieniu ogółu.

Wiara w to, że droga do serca bogów wiedzie przez morderstwo, była bardzo rozpowszechniona w starożytnym świecie. Składanie ludzi w ofierze praktykowali Grecy, Rzymianie, Germanie, Kartagińczycy czy Egipcjanie. Ba, przecież sam Jahwe zażądał od Abrahama ofiary z syna! Nie inaczej rzecz się miała z Celtami, bo to ich obyczaje opisywał najsłynniejszy rzymski wódz i władca.

Ogień, krzyż i stryczek… – w jaki sposób składano ofiary?

W źródłach antycznych odnajdujemy kilka wzmianek o metodach, jakich używano do obrzędowego uśmiercania ludzi. Już sam Cezar zapisał w swojej „Wojnie Galijskiej”, że niektóre plemiona budują w tym celu ogromne kukły, które wypełniają żywymi ludźmi, a następnie podpalają ku uciesze bogów.

Świadectwo rzymskiego wodza znajduje potwierdzenie także u greckiego geografa Strabona, który tak opisuje omawiany rytuał:

Zbudowawszy olbrzymią konstrukcję ze słomy i drewna, zapełniali ją bydłem, dzikimi zwierzętami oraz istotami ludzkimi, składali następnie płonącą ofiarę z całej tej konstrukcji.

Popularnym sposobem składania ofiary była budowa drewnianej kukły, wypełnionej ludźmi i zwierzętami. Kukłę, naturalnie, palono (źródło: domena publiczna).

Według historyków oba te przekazy (tak bardzo do siebie podobne!) musiały zostać oparte na wspólnym, nieznanym dziś źródle. Najczęściej wspomina się tutaj zaginione dzieło Posejdoniosa z Apamei, który w I wieku p.n.e., a więc niedługo przed Cezarem, podróżował po Galii i opisywał panujące tam zwyczaje.

Co ciekawe, uwieczniony przez starożytnych autorów obyczaj wznoszenia drewnianych kukieł wypełnionych żywą ofiarą znalazł swoje odbicie także w kulturze masowej. Właśnie drewniana konstrukcja ofiarna stała się  motywem przewodnim niezwykle popularnego filmu „Kult” z 1973 roku.

Spalenie żywcem nie było jedynym sposobem na złożenia miłej bogom ofiary. Ważnym źródłem informacji są tu średniowieczne scholia (komentarze) do „Wojny Domowej” rzymskiego poety Lukana. Znajdziemy w nich objaśnienia dotyczące szczegółów przeprowadzanych obrzędów.

I tak: ofiarę dla Teutatesa należało utopić, ludzi przeznaczonych Esusowi powiesić lub poćwiartować, a tych, których śmierć przebłagać miała Taranisa – spalić w drewnianych kukłach.

Ten makabryczny katalog rozwijają także Diodor z Sycylii i Kasjusz Dion. Pierwszy z nich, opisując dokonania wojenne Galów wzmiankuje, że jeńców wojennych i odstępców od prawa przetrzymują oni przez pięć lat, a następnie wbijają ich na pal ku czci bogów.

Podobnie Dion, relacjonując powstanie królowej Budyki wspomina, iż schwytane podczas insurekcji Rzymianki wbijano na pale w gaju poświęconym bogini Andate. Tacyt zaś, który poświęcił tym wydarzeniom miejsce w swoich „Rocznikach”, podaje, że do eksterminacji jeńców używano ognia, krzyża i stryczka.

Ofiary z przestępców i niepełnosprawnych

Powyższy cytat, zaczerpnięty z „Wojny Galijskiej” Cezara, wskazuje, iż w ofierze składano głównie odstępców od prawa. Jednak już w dalszej części tego ustępu wielki Rzymianin przyznaje, że brak takowych wcale nie stał na przeszkodzie w złożeniu krwawego daru dla bogów. Gdy zabrakło kryminalistów, Galowie zabijali kogo popadło.

Nie tylko Aztekowie składali krwawe ofiary z ludzi. Zwyczaj był popularny również wśród Europejczyków.

Diodor z Sycylii wspomina, że ofiarowywano także jeńców wojennych. O tym, że los pokonanych w bitwie Rzymian był przesądzony, niech świadczy wzmianka z dzieła Pawła Orozjusza, dotycząca starć z Cymbrami i Teutonami (ci drudzy, zdaniem niektórych, mieli być plemieniem celtyckim!). Dowiadujemy się z niej, że po zwycięskiej bitwie wszystkich schwytanych żołnierzy z Miasta Romy powieszono na drzewach. Czy zostali oni poświęceni Esusowi, czy zwyczajnie zamordowani – tego nie wiemy.

Szczególnie ciekawe informacje przynoszą nam źródła archeologiczne. Okazuje się, że bogów próbowano przebłagać także zabijaniem… osób niepełnosprawnych! W brytyjskiej jaskini w Alvestone koło Bristolu, gdzie miał się znajdować ośrodek kultu druidów, odkryto kilka kości ludzkich, noszących ślady mutacji powstałej na skutek choroby Pageta – schorzenia powodującego kruchość i łamliwość kości.

W mieście świętego Albana – pierwszego brytyjskiego męczennika, niegdyś zabijano niepełnosprawne kobiety w ofierze pogańskim bogom. Na zdjęciu katedra w Saint Albans (autor: Hilton1949, licencja: CC BY-SA 3.0)

Niepełnosprawnością ruchową naznaczone były także trzy kobiety, które zostały rytualnie uśmiercone i pochowane w przedsionku grobowca wodza celtyckiego w angielskiej miejscowości Saint Albans.

Pozostają u nich jeszcze ślady dawnego barbarzyństwa dziś zakazanego

Z dzieł autorów starożytnych przebija potępienie dla omawianego rytuału. Trudno się dziwić! Jeśli wierzyć przytoczonym wzmiankom, to w licznych wojnach z Galami wielu Rzymian i Greków musiało stracić życie na ołtarzach celtyckich bogów. Nie budzi więc zaskoczenia fakt, iż po podboju terenów Galii i Brytanii aparat biurokratyczny starał się wykorzenić te – jak podaje Swetoniusz – potworne w swym okrucieństwie obrzędy.

Pliniusz Starszy wspomina, iż oficjalny zakaz ofiarowywania ludzi istotom niebieskim na terenie Państwa Rzymskiego zaczął obowiązywać w 14 roku p.n.e., za konsulatu Lentulusa i Krassusa. Zaznacza jednak, że na terenie Galii praktyki te trwają do naszych czasów (czyli do połowy I wieku n.e.). Ten sam autor podaje też, że odpowiedzialny za nie urząd druidów zniósł za swego panowania cesarz Tyberiusz.

Za rozpowszechnianie i przeprowadzanie makabrycznych rytuałów odpowiadali druidzi (autor: sandyraidy, licencja: CC BY-SA 2.0).

Co innego twierdzi Swetoniusz. W „Żywotach Cezarów” napisał, że likwidacja celtyckiego stanu kapłańskiego dokonała się za panowania Klaudiusza. Regulacje prawne, zakazujące składania ofiar z ludzi, przywołuje także Pomponiusz Mela w spisanej w 43 lub 44 roku n.e. „Chronografii”.  Twierdzi, że u Galów:

pozostają jeszcze ślady dawnego barbarzyństwa dziś zakazanego i chociaż powstrzymują się od krwawych ofiar, mimo to przyprowadzają do ołtarza ludzi, którym zadają lekkie rany.

Z powyższych świadectw wynika, że składanie ofiar z ludzi zostało zakazane na początku I wieku n.e. Trudno jednak przyjąć, iż jednorazowy akt prawny, wystawiony przez wrogą administrację, mógł wykorzenić zwyczaj istniejący wśród Galów odkąd tylko pojawili się na arenie dziejowej.

Bibliografia:

[expand title=”Artykuł powstał w oparciu o szeroką bibliografię. Kliknij, żeby ją rozwinąć.”]
Źródła:

1. Diodor Sycylijski, The Library of History, trans. C.H. Oldfather, Harvard 1939
2. Gajusz Juliusz Cezar, Wojna Galijska, tłum. E. Konik, Wrocław 2004
3. Kasjusz Dion, Roman History, trans. Ernest Cary, London 1914
4. Marek Anneusz Lukan, Wojna Domowa, tłum. M. Bożek, Kraków 1994
5. Paweł Orozjusz, Historia przeciw poganom, tłum. H. Pietruszczak, 2012
6. Pliniusz Starszy, Historia Naturalna, t. IX, tłum. J. Łukaszewicz, Poznań 1845
7. Pomponiusz Mela, Chronografia czyli opis kręgu Ziemi, tłum. M. Golias, Piotrków Trybunalski 2011
8. Swetoniusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 2004
9. Tacyt, Annals: Books 13-16, trans. J. Jackson, Harvard 1937

Opracowania:

1. Bartnik A., Zarys wierzeń plemion celtyckich, Kraków 2013
2. Brunaux J. L., Les Religions Gaulois. Rituels Celtiques de la Gaule Independente, Paryż 1996
3. Brunaux J. L., Die keltischen Heiligtumer Nordfrankreichs [im:] A. Haffer (ed.), Heiligtumer und Opferkulte der Kelten, Stuttgart 1995
4. Brunaux J. L., The Celtic Gauls: Gods, Rites, Sanctuaries, Londyn 1988
5. Dowden K., European Paganism. The realities of cult from antiquity to the Middle Ages, Londyn-Nowy York 2000
6. Green M., Dying for the Gods, Charleston 2002
7. Green M., Exploring the World of the Druids, Londyn 1997
8. Ipping-Petterson M., Human Sacrifice in Iron Age Northern Europe, Leiden 2011

[/expand]