Nie uwierzysz, że oni tym handlowali. Hity czarnego rynku w okupowanej Polsce

W literackim reportażu z wojny autorstwa Aleksandra Maliszewskiego możemy przeczytać: „To, co dawniej legalnie kupowałeś w sklepie, teraz nielegalnie kupujesz u swojego kolegi w warsztacie, w biurze, w urzędzie lub ostatecznie na ulicy lub targu. Powstał i rozszerzył się cały nielegalny handel i przemysł”. Skala tego procederu była gigantyczna.

Historycy oceniają, że w żadnym mieście okupowanej Europy czarny rynek nie rozwinął się na taką skalę, co w Warszawie. W jego ramach handlowano różnościami, w które czasem aż trudno uwierzyć.

Fusy

W latach wojny herbata i kawa stały się towarem deficytowym, przez co ich cena wprost poszybowała w górę. Ze względu na to, jak wielką dziurę w domowym budżecie mógł zrobić zakup puszki herbaty, czy kawy, przestano pijać je na co dzień.

Fusy herbaciane z powodzeniem zalewano wielokrotnie. Przy dobrej jakości mieszance, nawet po kilkukrotnym potraktowaniu wrzątkiem, uzyskiwano aromatyczny i niepozbawiony koloru napar.

Filtr wypełniony fusami z kawy (zdj. domena publiczna).

Tymczasem fusy z prawdziwej czarnej kawy zamiast do śmietnika, trafiały… na czarny rynek. Hanna Kramar-Mintkiewicz urodziła się w rodzinie oficerskiej. Jej ojciec został zmobilizowany w 1939 roku i po zakończeniu kampanii wrześniowej nie wrócił do domu. Utrzymanie rodziny spadło zatem na barki matki, która zajmowała się pieczeniem i gotowaniem.

Jak wspominała po latach Hanna Kramat-Mintkiewicz:

Mama robiła wszystko, i piekła jakieś torty, i piekła jakieś pasztety, i dostarczała to do jakichś sklepów, do jakichś kawiarni […]

Wśród wypiekanych ciast znajdowały się też i te o smaku kawowym. W czasach niedoborów, nikt nie mógł sobie pozwolić na zużywanie do nich prawdziwej, świeżej kawy.

W kawiarniach kupowało się zatem zużyte fusy kawowe i to one lądowały w cieście.

Kobiety handlujące kwiatami i pieczywem na jednej z warszawskich ulic. Zdjęcie pochodzi z książki „Okupacja od kuchni”.

Koty na zupę

W obliczu trudności z dostawami mięsa, jakie zapanowały w miastach okupowanej Polski, pojawiło się wielu cwaniaków chcących dobrze zarobić na niedoli sąsiadów.

Zamiast z narażeniem życia szmuglować żywność ze wsi, woleli oni oszukiwać swoich klientów i wciskać im to, co mieli pod ręką. Tym sposobem okupacja wyraźnie odcisnęła swoje piętno na bezpieczeństwie… kotów.

Los domowych myszołapów, które wpadały w ręce takiego kanciarza był przypieczętowany. Bardzo szybko traciły głowę, były oskórowywane i pozbawiane ogona oraz łap, po czym lądowały na straganie jako tuszka z królika. W pewnym sensie do łask wróciła… tradycja kulinarna poprzednich stuleci.

Handlarze z kamienną miną zachwalali świeżutkie mięso, twierdząc, że doskonale nadaje się ono na potrawkę. W ten sposób dał się nabrać między innymi powstaniec warszawski Wiesław Lechowicz. Po latach wspominał swoją transakcję:

Zapłaciłem, ile chciała, królika pod pachę i prędko z powrotem. Przyniosłem tego królika. Wszyscy wierzyli, że to królik, ja też wierzyłem, że to królik. Ale znalazł się taki, który rozpoznał, mówi: „Słuchaj, tyś kupił kota, a nie królika”.

Pestki

Nieco zaskakujące może się wydawać to, że wojenne poradniki gospodarstwa domowego zalecały gromadzenie pestek owocowych.

Należało zbierać je w małych torebkach lub woreczkach, segregując ze względu na gatunek.

W domu można je było wykorzystywać do przygotowywania nalewek, wychodząc na targowisko dało się jednak zrobić na nich lepszy interes.

Jak pisały Halina Bielińska i Maria Krüger w swojej okupacyjnej książeczce „Nie wyrzucaj pieniędzy za okno. Poradnik dla pani domu”:

Przed wojną cena sprzedażna pestek jabłkowych wynosiła około 60 zł za kilogram. Zbieranie tych odpadków można śmiało powierzyć dzieciom.

Kobiety handlujące śledziami. Zdjęcie pochodzi z książki „Okupacja od kuchni”.

Z pestkami był jednak jeden, zasadniczy problem. Jeśli chciało się je skupować, lub nimi handlować, przez nieporozumienie można było nabyć coś zgoła innego. W okupacyjnej gwarze pestkami nazywano przecież… naboje.

Żółwie na mięso

Na czarnym rynku handlowali nie tylko Polacy. Duża część towarów dostawała się do nielegalnego obiegu z inicjatywy skorumpowanych Niemców, którzy tym sposobem dorabiali sobie na boku.

To za ich pośrednictwem polscy handlarze kupili kilka pełnych wagonów żywności transportowanej do fabryk Wehrmachtu. Warszawscy cwaniacy kupili kota w worku, o czym przekonali się, gdy po ich otwarciu okazało się, że wagony pełne są… żółwi wiezionych z południa Europy w celu przerobienia na konserwy.

Trudno sobie wyobrazić, jak pobratymcy tego małego żółwia jednego dnia zalali targowiska okupowanej Warszawy (zdjęcie opublikowane na licencji CCA-BY SA 4.0, autor Dsabba77)

Polacy nie stracili rezonu. Zamiast panikować, natychmiast wprowadzili zwierzęta do sprzedaży. Niektórzy kupowali je jako egzotycznych pupili, cała reszta po prostu zamierzała je zjeść. W menu stołecznych restauracji pojawiła się najprawdziwsza zupa żółwiowa, a nie jak do tej pory podrabiana „zupa żółwiowa” z języków cielęcych. Zwyczajny warszawiak mógł spróbować takich frykasów we własnym domu. Wystarczyło wybrać się na plac Kercelego po świeżutkiego żółwia.

***

Artykuł powstał na podstawie materiałów zebranych przez autorkę podczas pisania książki „Okupacja od kuchni”.

„Okupacja od Kuchni” to poruszająca opowieść o czasach, w których za nielegalne świniobicie można było trafić do Auschwitz, warzywa hodowano w podwórkach kamienic, a zużytymi fusami handlowano na czarnym rynku.