„Najstraszniejsza tragedia w ludzkiej historii”. Jak prawdziwi komuniści reagowali na pakt Ribbentrop-Mołotow?

W krajach zachodnich partie komunistyczne miały się w epoce międzywojennej doskonale. Wierzyły w jedyną słuszną ideologię, należały do Kominternu i słuchały poleceń z Moskwy odnośnie walki klasy pracującej z burżuazją.

W tej utopijnej wizji, ze światową rewolucją w tle, powstała jednak gigantyczna wyrwa, którą spowodował pakt Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku. Niemcy i Rosjanie z podobnym entuzjazmem zabrali się do realizacji porozumień, w tym też tajnego załącznika. 1 września Hitler zaatakował Polskę, a 17 Stalin ruszył „bronić” ludności cywilnej.

Koniec walki ideologicznej?

Na nowej granicy, którą wytyczyli panowie Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow, wojska obu dyktatorów bratały się i dzieliły łupami, a nawet – tak jak w Brześciu Litewskim – urządzały wspólne defilady.

Do tej pory zatwardziałym komunistom jakakolwiek współpraca z faszystami wydawała się absolutnie wykluczona. Przecież od lat wpierano im, że to właśnie sługusi Hitlera i Mussoliniego są ich największymi wrogami!

Niemieccy i radzieccy wojskowi podają sobie ręce w Lublinie.

Jak pisze Roger Moorhouse, autor książki „Pakt diabłów”:

[…] latem 1939 roku jasna ideologicznie dwubiegunowość świata, na którym komunizm ścierał się z faszyzmem, zdawała się zacierać.

Późniejszy minister pracy, Kenneth Robinson, w 1939 roku członek brytyjskiej partii komunistycznej, stwierdził, że informacja o pakcie Ribbentrop-Mołotow była dla niego wstrząsem.

Nie będziemy bronić faszystowskiej Polski!

Instrukcja z Moskwy przyszła niedługo później i nie pozostawała złudzeń: klasa robotnicza nie może bronić faszystowskiej Polski, a podział na państwa faszystowskie i demokratyczne przestał istnieć.

Komuniści zaczęli się dzielić. W jednym obozie znaleźli się wierni wyznawcy Stalina, którzy ślepo wierzyli w moskiewską ewangelię. Dla nich sytuacja była jasna i streszczała się w jednym zdaniu:

Sowieccy przywódcy odpowiadali przed klasą robotniczą całego świata za obronę ZSRS i mogli, w razie potrzeby, z tego właśnie powodu zawrzeć sojusz z samym diabłem. (R. Moorhouse, „Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina„)

Artykuł powstał w oparciu o książkę Rogera Moorhousea „Pakt diabłów” (Znak Horyzont, Kraków 2015).

W drugim obozie znaleźli się ci, którzy wierzyli w ideologię i walkę klas, a w faszyzmie widzieli ostatnie podrygi upadającego kapitalizmu.

Proletariusze wszystkich krajów, co wy na to?

Nad Sekwaną działacze nie zamierzali się podporządkowywać „zmianie linii”. Niezadowoleni darli na strzępy swoje legitymacje i występowali z szeregów partii. W ten sposób francuscy komuniści stracili 21 ze swoich 73 deputowanych w parlamencie.

Ferment postępował także w największym związku zawodowym w kraju. Jego kierownictwo nie zamierzało tolerować w swych szeregach żadnych zwolenników paktu Ribbentrop-Mołotow. Kto nie chciał go potępić, został wyrzucony.

Wielu niemieckich komunistów wręcz nie dowierzało, że takie porozumienie jest możliwe. Mieli w pamięci brutalne prześladowania, jakich doświadczali po dojściu Hitlera do władzy, a teraz nagle oczekiwano od nich, że zaczną go wychwalać pod niebiosa?!

Karykatura przedstawiająca pakt Ribbentrop-Mołotow, jako pożenionych Hitlera i Stalina.

Szeregi partii zostały praktycznie rozgromione, działacze siedzieli w więzieniach, a niedobitki działały w głębokiej konspiracji. Kiedy dotarła do nich informacja o porozumieniu niemiecko-radzieckim zadawali sobie jedno pytanie. Jak Stalin mógł im to zrobić?

Jak pisze Roger Moorhouse w książce „Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina”, jeden z zatwardziałych komunistów był tak wstrząśnięty na wieść o inwazji sowieckiej na Polskę, że popełnił samobójstwo.

Hańba!

Austriacka dziennikarka Ruth von Mayenburg, choć pochodziła z arystokratycznej rodziny, była aktywną działaczką komunistycznej partii Austrii. W latach trzydziestych szpiegowała nawet w nazistowskich Niemczech, jednak z czasem oddała się całkowicie działalności w Kominternie.

W 1938 roku, bojąc się tego, co czeka ją w anektowanej przez Hitlera Austrii, wyjechała do Moskwy. Dowiedziawszy się o pakcie, była z szokowana. Kiedy do głosu doszły emocje, nie umiała wytłumaczyć sama przed sobą działań Stalina:

To było naprawdę haniebne i przez długi czas nie potrafiliśmy przezwyciężyć poczucia wstydu [z tego powodu].

Inna komunistyczna działaczka, Beatrice Webb, nie przebierała w słowach szukając odpowiednich określeń dla paktu Ribbentrop-Mołotow. Ta brytyjska weteranka socjalizmu (w 1939 roku miała 81 lat) nazywała porozumienie zgrozą i hańbą, uznając je za niehonorowe.

Beatrice Webb z mężem w podróży do Związku Radzieckiego.

Dopiero po czasie zaczęła nieśmiało tłumaczyć Stalina. Doszła do wnioski, że właściwie dobrze się stało, iż trzymał swoich żołnierzy z dala od wyniszczających walk osi i aliantów, nawet jeśli w tym celu zastosował dość podstępną taktykę. Istota problemu wcale jednak nie znikała. Jej poglądy cytuje w książce „Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina” Roger Moorhouse.

„Stalin i Mołotow stali się niszczycielami pokoju” w Europie, a wkroczenie Sowietów do Polski było „monumentem międzynarodowej niemoralności”. Była to, jak stwierdziła, „najstraszniejsza tragedia w ludzkiej historii”, nie z powodu ponurego losu, jaki spotkał Polaków, tylko dlatego, że jej ukochany ZSRS roztrwonił swój „moralny prestiż”.

Źródło:

Roger Moorhouse, Pakt diabłów, Znak Horyzont, Kraków 2015.