Republika Łokocka. Zapomniany kolaborant Trzeciej Rzeszy

Łokoć to niewielka miejscowość, która przed atakiem III Rzeszy na ZSRR leżała w obwodzie orłowskim (obecnie w briańskim). Na pierwszy rzut oka nie wyróżniała się niczym szczególnym. No może poza jednym szczegółem: to w tych okolicach osiedlano wypuszczanych z łagrów „kontrrewolucjonistów”, którym nie wolno było zamieszkać w Moskwie, Leningradzie i innych dużych miastach sowieckiego imperium.

Właśnie dlatego, gdy Łokoć został w październiku 1941 r. zajęty przez niemieckie wojska, w głowach inżynierów z miejscowej gorzelni – Konstantina Pawłowicza Woskobojnika oraz Bronisława Władysławowicza Kamińskiego – zrodził się pomysł stworzenia kolaboracyjnej Republiki Łokockiej.

U boku Niemców

Obaj „ojcowie założyciele” ze swym pomysłem udali się do dowódcy niemieckiej 2. Armii Pancernej, generała Heinza Guderiana. Ich idea bardzo przypadła mu do gustu i już 15 listopada 1941 r. powołano do życia Łokocki Okręg Samorządowy, na którego czele stanął Woskobojnik.

Nowa jednostka administracyjna została wyposażona we własną milicję paramilitarną (ochotniczą), mającą podjąć walkę z bolszewicką partyzantką. Formacja ta przyjęła nazwę Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej (RONA), zaś jej dowódcą został nie kto inny jak Bronisław W. Kamiński.

Przybliżone położenie Republiki Łokockiej na mapie operacji Barbarossa. W prawym górnym roku dokładne granice republiki, usytuowanej pomiędzy obłastami briańskim, kurskim i orłowskim.

Twórcy Republiki Łokockiej, obejmującej swym zasięgiem kilka rejonów obwodów orłowskiego i kurskiego, przeprowadzili szereg reform gospodarczych, chcąc w ten sposób zjednać sobie okoliczną ludność. Rozwiązano między innymi znienawidzone kołchozy zwracając ziemię chłopom oraz promowano – tak zwalczany przez komunistów – prywatny handel. Nie zapomniano również o edukacji i zdrowiu mieszkańców, co zaowocowało otwarciem szeregu szkół, szpitali oraz punktów pomoc medycznej.

Jak pisze w swej książce „ZSRR pod okupacją” Boris Sokołow:

Oficjalną ideologią Republiki Łokockiej stał się nacjonalizm, a partią rządzącą – Rosyjska Partia Narodowo-Socjalistyczna. Dogmaty narodowego, socjalizmu dostosowane do warunków rosyjskich, krzewił wśród mas „Gołos naroda”. Antysemityzm był ważnym punktem tego programu.

Jedna partia (nazistowska), jeden wódz

Na istnienie popieranej przez ludność, tolerowanej przez Niemców i na dodatek nazistowskiej republiki na rosyjskiej ziemi nie mogła pozwolić Moskwa. Józef Stalin nakazał podjąć bezwzględną walkę z kolaborantami znajdującym się w tym rejonie oddziałom partyzanckim.

Już 8 stycznia 1942 r. w zorganizowanej przez nich zasadzce zginął Woskobojnik. Jego miejsce zajął Bronisław W. Kamiński, łącząc w swoich rękach władzę cywilną i wojskową. Od tej chwili piastował stanowiska Ober-burgomistra i kombriga, zaś łokocka propaganda kreowała go wręcz na ojca narodu rosyjskiego, który po zwycięstwie Niemców nad bolszewikami zasiądzie na Kremlu.

Na razie jednak Kamiński nie potrafił nawet zapanować nad sytuacją w swym małym „państwie”. Coraz większym problemem stawała się sowiecka partyzantka, stosująca na szeroką skalę trudny do opisania terror. O jego skali najlepiej świadczy fakt, iż partyzanci rozstrzelali, powiesili lub zamęczyli na śmierć ponad 10 tysięcy osób (z tego około 200 ofiar spalono żywcem).

Bolszewicy puścili również z dymem 24 wioski. Wszystko to powodowało znaczący wzrost dezercji z szeregów RONA. Innym problemem była szerząca się wśród żołnierzy oraz ludności cywilnej plaga pijaństwa (niepokojąca nawet jak na radzieckie warunki!), której nie potrafiły powstrzymać drakońskie kary, z rozstrzelaniem włącznie.

Plakat propagandowy Republiki Łokockiej

Sytuacja z każdym kolejnym miesiącem stawała się coraz bardziej dramatyczna. Po klęsce 6. Armii Paulusa pod Stalingradem wydawało się, że jeszcze przed nastaniem wiosny 1943 r. Armia Czerwona odbije z rąk niemieckich tereny Republiki Łokockiej. W związku z powyższym Kamiński zadecydował o ewakuacji męskiej części ludności, przy czym odmawiający wyjazdu byli automatycznie uznawani za partyzantów i trafiali przed pluton egzekucyjny.

Przystąpiono również do systematycznych czystek byłego aktywu sowieckiego. Jak donosił cytowany przez Sokołowa – działający przy prokremlowskiej partyzantce – kapitan NKWD: masowo rozstrzeliwani są i wieszani więźniowie, po 30-50 dziennie. Również Niemcy nie wierzyli w utrzymanie frontu. W związku z tym postanowili zorganizować z oddziałów Kamińskiego własną formację partyzancką, która miała działać na tyłach Armii Czerwonej. Wszelako, niemal ostatkiem sił, wojskom Osi udało się powstrzymać nacierające wojska sowieckie i do ewakuacji Łokocia na razie nie doszło. Sytuacja ta nie mogła jednak trwać długo i w sierpniu 1943 r. kolejne uderzenie Armii Czerwonej przełamało niemieckie linie, co było jednoznaczne z zagładą Republiki Łokockiej.

Dalsze losy Kamińskiego: kat powstania warszawskiego

Zanim to jednak nastąpiło Kamiński zdołał ewakuować swe – liczące w tym czasie około 12 tysięcy żołnierzy – siły w okolice miasta Lepiel na Białorusi, którego Bronisław Władysławowicz został burgomistrem, stając jednocześnie na czele Samorządowego Okręgu Lepielskiego. W kolejnych miesiącach Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa prowadziła w tym rejonie zażarte walki z sowiecką partyzantką (w jej skład wchodzili również dezerterzy z RONA), odnosząc w pierwszej połowie 1944 r. spore sukcesy.

Po upadku Republiki Łokockiej niedobitki Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej zostały przerzucone na Białoruś, gdzie zwalczały radziecką partyzantkę. Na czele RONA stał Bronisław Kamiński (w środku z naszywką).

Nie miało to jednakże żadnego znaczenia w obliczu kolejnego miażdżącego ciosu Armii Czerwonej. Kamiński i jego ludzie znów musieli się wycofać. Tym razem trafili do Generalnego Gubernatorstwa. Jednocześnie Himmler awansował kombriga na SS-Brigadeführera, zaś podlegający mu żołnierze weszli w skład Waffen-SS, jako Brygada Szturmowa SS „RONA”.

Artykuł powstał przede wszystkim w oparciu o książkę: Boris Sokołow, ZSRR pod okupacją, Inicjał, 2011.

Jednostka ta została wykorzystana między innymi do tłumienia powstania warszawskiego. Wykazała się przy tej okazji wprost niewyobrażalnym bestialstwem i niesubordynacją, co w końcu zaowocowało rozkazem aresztowania jej dowódcy. Jak pisze w swej książce Sokołow:

Kombrig w jakiś sposób dowiedział się o tym i postanowił uciec w Karpaty , by tam dołączyć do oddziałów UPA. Należy jednak raczej wątpić, czy ukraińscy powstańcy byliby zadowolenia z pojawienia się wśród nich Brigadeführera SS. W pobliżu Tarnowa na południu Polski samochód Kamińskiego został zatrzymany przez ludzi szefa krakowskiego SD Waltera Birkampa, który osobiście zastrzelił kombriga. Później zainscenizowano bandycki napad na niego i zawiadomiono żołnierzy RONA o śmierci ich dowódcy. Stało się to na końcu września lub na początku października 1944 r.

Inną wersję śmierci Kamińskiego podaje Norman Davis w książce „Powstanie 44”, który utrzymuje, że Brigadeführer został wezwany do Łodzi i zginął w upozorowanym wypadku samochodowym. Z kolei Józef K. Wroniszewski w pracy „IV Obwód Armii Krajowej Ochota, Okręg Warszawa” stwierdza, że został on rozstrzelany na osobisty rozkaz Ericha von dem Bacha-Zelewskiego. Którakolwiek z powyższych wersji jest prawdziwa, Kamiński stał się niewygodny dla Niemców i przypłacił to życiem.

W sierpniu 1944 r. siepacze z RONA wzięli z kolei udział w pacyfikacji Powstania Warszawskiego. Wykazywali się przy tym tak wielkim okrucieństwem, że nawet Niemcy byli przerażeni ich czynami.

Również jego żołnierzy, którzy pod koniec wojny zostali włączeni do szeregów Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji generała Andrieja Własowa, spotkał marny koniec. Podobnie jak inni członkowie tej formacji, którym udało się poddać zachodnim aliantom, zostali oni odesłani do Związku Radzieckiego, gdzie czekał na nich pluton egzekucyjny lub w najlepszym wypadku wieloletni pobyt w łagrze.

Bibliografia:

1. Boris Sokołow, ZSRR pod okupacją, Inicjał Andrzej Palacz, 2011.
2. Axis History Factbook: Bronislav Kaminski and the RONA
3. Norman Davies, Powstanie ’44, Kraków 2004.
4. Józef K. Wroniszewski, IV Obwód Armii Krajowej Ochota, Okręg Warszawa, Warszawa 1997.