Polacy nie bali się Bieruta i Stalina. 300 strajków rocznie!

Przywódców jedynej słusznej partii musiała od tej fali strasznie rozboleć głowa. Przecież strajk to forma walki klasowej, a w państwie demokracji ludowej owej walki nie powinno już być. Choć formalnie dozwolony, taki rodzaj sprzeciwu był wyjątkowo źle widziany przez władze. Nowa rzeczywistość miała być ziemią obiecaną ludu pracującego miast i wsi, a ten bezczelnie się buntował!

Partia uważała, że do poprawy bytu robotnicy mogą dążyć drogą rokowań i układów, a strajki winny się odbywać jedynie w porozumieniu ze związkami zawodowymi. Był tylko jeden szkopuł − te ostatnie (zwłaszcza ich kierownictwa i wyższe szczeble) były do szczętu opanowane przez komunistów, którym buntowanie się było ewidentnie nie w smak.

Nie myślmy jednak, że władze całkowicie sprzeciwiały się strajkom. Owszem, strajkować należało przeciw… zbyt hucznym i uroczystym obchodom święta 3 maja, czy zdecydowanie za entuzjastycznemu przyjmowaniu tego paskudnego Mikołajczyka w niektórych miejscowościach.

Według komunistów nowa rzeczywistość miała być ziemią obiecaną ludu pracującego. Tymczasem co i rusz wybuchały strajki robotników. Obraz Stanisława Lentza „Strajk” (źródło: domena publiczna).

W roku 1946 właśnie takie wystąpienia organizowano: w zakładach pracy, z inspiracji władz, protestowano przeciwko młodzieży biorącej udział w uroczystym obchodzeniu święta konstytucji. Zresztą, trzeba było poprotestować też przeciwko reprywatyzacji. Gdyby ta doszła do skutku w pełnym wymiarze, państwo wyjątkowo mocno zabolałby portfel. Ale strajki z inspiracji państwa były tylko kroplą w morzu. Robotnicy szybko wzięli z nich przykład i zaczęli walczyć o swoje!

Na protest! Przeciw władzy ludowej!

Według danych statystycznych przytaczanych przez Witolda Sienkiewicza w książce „Polska od roku 1944. Najnowsza historia”,  w latach 1945-1948 wybuchło w Rzeczpospolitej mniej więcej tysiąc dwieście strajków. Innymi słowy, niemal codziennie gdzieś w kraju ludzie się buntowali! Z tego trzy czwarte stanowiły wystąpienia na rzecz poprawy życia robotników.

Pozostałe strajki podejmowano w solidarności z innymi grupami społecznymi, np. z represjonowanymi uczniami i studentami, wyrzucanymi z pracy robotnikami czy w obronie byłych właścicieli fabryk. W samym tylko 1946 roku protestowało 340 000 robotników.

Większość wystąpień skupiła się w trzech województwach: łódzkim, śląskim i krakowskim. Miało tam miejsce około 78% wszystkich protestów.  Takie natężenie strajków na niewielkim terenie miało związek z tym, że w pierwszym okresie po wojnie właśnie tam znajdowało się zagłębie przemysłowe Polski. Żyli w nim robotnicy wywodzący się jeszcze z przedwojennych fabryk, a ich środowisko do 1947 było raczej jednorodne i skonsolidowane. Najwięcej protestów miało miejsce w Łodzi.

Mapa z książki Witolda Sienkiewicza pt. „Polska od roku 1944” (Demart 2011).

Tamtejsi pracownicy fabryk mieli wieloletni staż, znali się i sobie ufali. Co interesujące, strajki podejmowali najczęściej nie robotnicy najbiedniejsi, o najniższej fabrycznej i społecznej pozycji, a ci o najwyższych kwalifikacjach, z najdłuższym stażem i doświadczeniem, o niezłym statusie ekonomicznym. Być może wynikało to z większej świadomości politycznej i poczucia własnej wartości?

Najczęściej strajkowali robotnicy pracujący w przemyśle wydobywczym i włókienniczym, stanowili ponad połowę protestujących w ogóle. Te branże miały największe zakłady pracy, co przekładało się na większą łatwość organizacji dużego strajku.

Partia nie potrafiła postrzegać tych wystąpień inaczej, jak przez pryzmat… działalności reakcyjnej. Tak proszę państwa, robotników wrzucono do tego samego worka, co chociażby faszystów! Rządzący musieli sobie jakoś poradzić z „politycznością” działań niezadowolonych. Szybko narodziły się metody wykorzystywane później przez długie lata…

Lepiej zapobiegać niż zwalczać

Artykuł powstał w oparciu o album z tekstem Witolda Sienkiewicza pt. „Polska od roku 1944. Najnowsza historia” (wydawnictwo Demart, 2011).

Na początek należało rozbić skonsolidowane środowisko pracowników fabryk, wywodzących się z rodzin o tradycjach robotniczych i sporej świadomości politycznej. Sposobem na to było wspieranie osób napływających do miast przemysłowych z mniejszych ośrodków i ze wsi. Ludzie ci, o niskiej kulturze technicznej i bardzo niskich kwalifikacjach, nie byli w stanie dogadać się z doświadczonymi robotnikami, przez co osłabiali jedność zakładów.

Niejednolite załogi nie umiały stworzyć wspólnego frontu, skierowanego przeciwko kierownictwu fabryki, czy władzy państwowej. Tak oto groźba efektywnych strajków znikała.

Żeby pełniej zabezpieczyć się przed strajkami, zorganizowano zakładowe komórki partyjne, a oprócz tego znajdowano pomocnych informatorów. Normą było, by w każdym zakładzie przynajmniej 1% zatrudnionych pracował jednocześnie dla bezpieki.

W marcu 1948 roku siatka agentów i informatorów liczyła już ponad 15 tysięcy osób. Ponoć 60% z nich zdecydowało się na tę służbę z pobudek patriotycznych, reszta została zwerbowana dzięki będącym w posiadaniu bezpieki kompromitującym materiałom lub drogą przekupstwa.

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego miało mnóstwo roboty ze strajkami. Wiele wysiłku wkładało w ich tłumienie, głównie przez organizowanie wieców przeciwko strajkującym i aresztowania najaktywniejszych uczestników.

Jednak lepiej zapobiegać niż później zwalczać! Po kilku latach całkiem skutecznie wybito robotnikom z głowy wypowiadanie własnych poglądów. Co najciekawsze zrobiono to tak skutecznie, że strajki z lat 40. kompletnie zniknęły z historii. Było ich przeszło tysiąc, a tymczasem dzisiaj nie wspominają o nich nawet szkolne podręczniki…

Żródło:

•  Witold Sienkiewicz, Polska od roku 1944. Najnowsza historia, Demart 2011.