O sekundę za późno! Zamach Armii Krajowej na życie Hansa Franka

Mamy oto koniec stycznia 1944 r. Niemcy dostają tęgie lanie na froncie wschodnim, a i na Półwyspie Apenińskim sytuacja nie wygląda różowo. Jednak to żaden powód, aby nie świętować hucznie jedenastej rocznicy dojścia do władzy Adolfa Hitlera. Na terenach okupowanej Polski naziści dodatkowo fetują 30 stycznia czwartą rocznicą zakończenia procesu tworzenia Generalnego Gubernatorstwa.

Hans Frank zawisł na szubienicy 16 października 1946 r. niewiele jednak zabrakło, aby pożegnał się z tym światem w styczniu 1944 r.

Z tej okazji generalny gubernator Hans Frank planuje udać się swym pociągiem do Lwowa, gdzie mają się odbyć centralne uroczystości. Również polskie podziemie postanawia uczcić tę jakże smutną dla nas datę… wysyłając znienawidzonego zbrodniarza w zaświaty.

Planowanie i przygotowania

Generalny gubernator już od dłuższego czasu znajdował się na szczycie listy potencjalnych celów zamachu. Do tej pory jednak – w obawie przed represjami, do jakich mogłaby doprowadzić wymierzona w niego akcja –  ograniczano się jedynie do intensywnej obserwacji codziennego rozkładu zajęć „gospodarza” wawelskiego wzgórza. W końcu jednak bezwzględny terror okupanta oraz zbliżanie się frontu wschodniego ośmieliły dowództwo Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej.

Około 20 stycznia 1944 r. komendant tegoż, pułkownik Józef Spychalski „Luty” polecił porucznikowi Ryszardowi Nuszkiewiczowi „Powolnemu” przygotowanie planu wysadzenia pociągu, którym Frank będzie jechać do Lwowa. Ogólne wytyczne mówiły również o zorganizowaniu zasadzki ogniowej.

„Powolny” od razu zabrał się do dzieła. Pierwszym etapem było oczywiście wytypowanie odpowiedniego miejsca na podłożenie ładunków wybuchowych. Wybór padł na Puszczę Niepołomicką, a konkretnie na rejon między stacjami Podłęże i Grodkowice (obecnie Szarów).

Dworzec Główny w Krakowie w okresie okupacji. Tutaj Hans Frank miał rozpocząć ostatnią w swoim życiu podróż…. (zdjęcie z albumu: Kraków czas okupacji 1939-1945, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010).

Jak wspominał po latach w książce „Dynamit. Z dziejów Ruchu Oporu w Polsce Południowej” R. Nuszkiewicz:

w przedłożonym „Jaremie” [dr Stefan Tarnawski, szef Krakowskiego Kedywu – przyp. autora art.] szkicu sytuacyjnym proponuję jako miejsce zasadzki rejon zalewu wodnego znajdującego się między drogą Cudów-Niepołomice a stacją kolejową Grodkowice. Niewielki zalew wodny przy torze kolejowym i las stanowiły istotny atut dla zasadzki ogniowo-ruchowej, natomiast tor kolejowy nie był ani lepszy, ani gorszy od każdego innego odcinka trasy.

Skoro plan był już gotowy, należało teraz wyznaczyć ludzi do jego realizacji. Zdecydowano, że będą to oddziały partyzanckie „Błyskawica” oraz – formujący się właśnie – „Grom”. Razem 25 żołnierzy. Do tego dochodził jeszcze kilkuosobowy zespół minerski.

Na dowódcę całej operacji wyznaczono majora Stanisława Więckowskiego „Wąsacza” – oficera łącznikowego Sztabu Okręgu AK przy Kedywie. Dodatkowo, przygotowaniem pozorowanego odskoku przez Wisłę zajęli się ludzie kapitana Mieczysława Cieślika „Bąka” – dowódcy Obwodu Dywersyjnego w Wieliczce.

Kolejną fazą przygotowań było „zorganizowanie” materiałów wybuchowych, jak i zdobycie wystarczającej ilości broni maszynowej oraz granatów niezbędnych do dokończenia działa zniszczenia spowodowanego wysadzeniem torów. Tutaj pojawiły się niestety poważne problemy.

Po pierwsze Okręg nie był w stanie dostarczyć zamawianego przez „Wąsacza” plastiku, ani żadnego innego silnego materiału wybuchowego. Dlatego też musiano zadowolić się wykradzionym z kopalni soli w Wieliczce sproszkowanym trotylem, z którego „Powolny” oraz „Mars” (podporucznik Zygmunt Kawecki) sporządzili minę.

„O sekundę za późno” to kolejny artykuł, który publikujemy w ramach naszej współpracy z MHMK. Powstał on między innymi w oparciu o album „Kraków – czas okupacji 1939-1945” wydany przez tę placówkę w 2010 roku.

Dodatkowo, nie dotarły ani trzy zamówione ręczne karabiny maszynowe ani 100 granatów, co już na wstępie uniemożliwiało przeprowadzenie skutecznej zasadzki ogniowej. Jakby tego było mało, majora Więckowskiego dopadła ciężka grypa, praktycznie wyłączając go z całej operacji – jego obowiązki w ostatniej chwili musiał przejąć porucznik Nuszkiewicz. Mimo wszystkich przeszkód zdecydowano, że akcja zostanie przeprowadzona i do jej sfinalizowania przystąpiono 29 stycznia około godziny 21.00.

Zamach

Tymczasem w Krakowie niczego nieświadomy Frank i jego świta (między innymi SS-Obergruppenführer Wilhelm Koppe) o godzinie 22.30 udali się na Hauptbanhoff (czyli Dworzec Główny) celem zajęcia miejsc w pociągu jadącym do Lwowa. Rzecz jasna nie podróżowali oni zwykłymi wagonami, mieli bowiem do swej dyspozycji dwie luksusowe salonki. Frank wraz ze swoim adiutantem Helmuthem Pfaffenrothem i trzema innymi oficerami podróżował w salonce numer 1006, zaś Koppe i trzej dalsi nazistowscy dygnitarze w tej oznaczonej numerem 1001. Ponadto w trzecim wagonie osobowym jechało 25 uzbrojonych po zęby funkcjonariuszy z niemieckiej Komendy Policji Ochrony Kolei. O 22.45 D-Zug ruszył w kierunku głównego miasta Dystryktu Galicja.

Pomnik upamiętniający nieudany zamach.

W tym samym czasie 22 kilometry dalej wszystko było już gotowe. Patrol saperski założył już ładunek wybuchowy i teraz należało tylko czekać na pojawienie się składu. Został on zauważony około 23.15, dwie minuty później nocną cieszę rozdarła potężna eksplozja, która niestety nastąpiła dosłownie o ułamek sekundy za późno. Jak pisze w biografii Hansa Franka Dieter Schenk:

wyrwała ona około metra szyn z podkładów tuż za ostatnią osią salonki nr 1006, która zakołysała się na boki. Salonka 1001 wypadła z szyn i chwiejąc się, sunęła po podkładach, podobnie jak znajdujący się za nią wagon ochrony.

Niemcy mieli niesamowite szczęście, ponieważ nikomu nic się nie stało – nie licząc oczywiście kilku siniaków i zadrapań. Gdy tylko pociąg się zatrzymał, z jego wnętrza wysypała się ochrona generalnego gubernatora, przystępując do ostrzału okolicznego lasu. Przy okazji całą okolicę oświetlono racami. W tej sytuacji akowcom nie pozostawało nic innego, jak tylko wykonać zaplanowany uprzednio odskok.

Zamachowcy nie mieli większego problemu z ucieczką, z jednym wyjątkiem (podzielili się oni na trzy grupy). Otóż, osłabiony grypą „Wąsacz” (który mimo wszystko wziął udział w akcji) w pewnym momencie nie był w stanie dalej iść. Na szczęście z pomocą przyszli mu dwaj jego towarzysze „Powolny” i „Spokojny” (podporucznik Henryk Januszkiewic). Przez kilka kilometrów musieli oni prowadzić go pod ręce, gdyż sam ledwie powłóczył nogami. Fartem znaleźli chwilowe schronienie w gościnnej chłopskiej chacie pod Wieliczką, gdzie „Wąsacz” odzyskał siły na tyle, by móc ruszyć dalej.

Miejsce nieudanego zamachu na Hansa Franka. Zdjęcie współczesne.

Frank tymczasem wrócił po kilku godzinach do Krakowa innym składem. Co ciekawe, zamach nie zniechęcił go do udania się do Lwowa. Tym razem  wybrał jednak transport powietrzny, a konkretnie wojskowego Junkersa Ju 52.

Reperkusje

Rzecz jasna okupanci nie mogli zostawić tej sprawy bez wyciągnięcia „odpowiednich” konsekwencji. Mimo że akowcy starali się zwalić winę za zamach na sowiecką partyzantkę, rozrzucając znalezione wcześniej radzieckie ulotki, to Koppe i jego siepacze nie dali się nabrać. Jak pisze w jednym z tekstów zamieszczonych w albumie Muzeum Historycznego Miasta Krakowa pt. „Kraków – czas okupacji 1939-45” Grzegorz Jerzozwski: W  odwecie za zamach na Franka Niemcy rozstrzelali 100 Polaków. Masowych egzekucji dokonano w Podłężu i Dębicy, a ofiarami byli głównie więźniowie z Montelupich.

Bibliografia:

1. Monika Bednarek, Edyta Gawron, Grzegorz Jeżowski, Barbara Zbroja, Katarzyna Zimmerer, Kraków czas okupacji 1939-1945, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
2. Andrzej Chwalba, Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945, Wydawnictwo Literackie, 2011
3. Stanisław Dąbrowa-Kostka, W okupowanym Krakowie. 6 IX 1939-18 I 1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972
4. Dynamit. Część druga. Z dziejów Ruchu Oporu w Polsce Południowej, Wydawnictwo Literackie, 1967
5. Dieter Schenk, Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Wydawnictwo Znak, 2009

Polecamy:

Wystawa stała pt. „Krakowianie wobec terroru 1939–1945–1956” w oddziale „Ulica Pomorska” Muzeum Historii Miasta Krakowa (ulica Pomorska 2, oddział czynny od wtorku do niedzieli).