Festung Krakau. Niemieckie plany obrony Krakowa

Plan obrony Krakowa opierał się na dwóch elementach. Pierwszym był pas umocnień ziemnych budowanych od sierpnia 1944 r. kilkadziesiąt kilometrów na wschód od miasta. Przy ich wznoszeniu pracowało wielu krakowian, zaś sam wał ochronny – ja nazwali go Niemcy – składał się z 3-4 ściśle połączonych ze sobą linii obronnych, które miały zatrzymać atakujące jednostki Armii Czerwonej. Jednakże, gdy przyszło co do czego, Niemcy nie mieli wystarczających sił, aby go obsadzić i na niewiele się on właściwie zdał.

Festung Krakau

Jednak jaką twierdzą byłby Kraków, gdyby także w samym mieście nie poczyniono odpowiednich przygotowań! Jak pisze w jednym z rozdziałów książki „Kraków – czas okupacji 1939-1945” Grzegorz Jeżowski:

Władze okupacyjne zbudowały umocnienia, które dały możliwość prowadzenia obrony okrężnej całego miasta. […] Zewnętrzna linia obrony miasta nie miała charakteru ciągłych fortyfikacji, był to zespół powiązanych ze sobą punktów oporu i okopów.

Dom na roku ulicy Lea i Placu Inwalidów przygotowany do obrony. Okna na parterze były często zabudowywane, a przed bramą wejściową oraz w innych strategicznych miejscach stawiano ceglane zapory ze stanowiskami strzelniczymi. Zdjęcie jak i opis pochodzą z książki „Kraków – czas okupacji 1939-1945” (MHK, 2010).

Spodziewając się uderzenia ze wschodu wykopano również ciągnący się od wsi Mogiła aż do wsi Grębałów, szeroki na cztery i głęboki na trzy metry, rów przeciwczołgowy.

Następna linia obrony opierała się już o zwartą zabudowę miejską, a jej oś stanowiła obwodowa linia kolejowa biegnąca od Łobzowa do Prokocimia na drugim brzegu Wisły. Ostatnim bastionem miało być samo miasto, które – zgodnie z tym co pisze w książce „Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945” profesor Andrzej Chwalba – zostało:

podzielone na rejony i odcinki. [Niemcy] Silnie umacniali budynki rządowe, koszary oraz bloki w dzielnicy niemieckiej. Zamurowywali okna na parterze lub pozostawiali w nich otwory strzelnicze, zabezpieczone drucianą siatką. W wielu punktach miasta stawiali żelbetowe, ceglane lub ziemne bunkry z otworami strzelniczymi. Samych żelbetowych zbudowali 50.

Wzdłuż dróg kopano rowy strzeleckie i ustawiano działka przeciwlotnicze. Wiele z licznych krakowskich piwnic zostało połączonych w skomplikowaną sieć podziemnych przejść dających schronienie jak i umożliwiających przeprowadzenie nieoczekiwanego kontrataku.

Niemcy ustawili również ponad 240 zapór i słupów przeciwczołgowych na ulicach wylotowych i skrzyżowaniach w mieście. W kluczowych ze strategicznego punktu widzenia punktach Krakowa – głównie we wschodniej części miasta – okupant postawił też dosyć zagadkowe betonowe słupy o średnicy dwóch i wysokości czterech metrów. Jak szybko się okazało, dzięki umieszczonemu u ich podstawy silnemu materiałowi wybuchowemu miały one zostać w odpowiednim momencie wysadzone, tworząc dodatkowe zapory przeciwczołgowe.

Niemieckie słupy przeciwpancerne obok wiaduktu kolejowego nad ulicą Grzegórzecką. Zdjęcie jak i opis pochodzą z książki „Kraków – czas okupacji 1939-1945” (MHMK, 2010).

Dla ochrony przed atakami z powietrza zbudowano szereg schronów, zaś przy gaszeniu spodziewanych pożarów miały pomóc dwa wielkie zbiorniki przeciwpożarowe ulokowane na Rynku Główny. Nie zaniedbywano również rozbudowy lotniska na Rakowicach oraz budowy lotnisk awaryjnych na Błoniach i w Bronowicach.

Zaminowano ponadto część budynków (między innymi elektrownię, gazownię, wodociągi czy Akademię Górniczą), jak i przeprawy przez Wisłę. Wszystko to miało – zgodnie z zapewnieniami niemieckiej propagandy – przełożyć się na wielotygodniową obronę, która związałaby znaczną liczbę radzieckich jednostek.

Z Krakowa zostałaby sterta gruzu

„Festung Krakau. Niemieckie plany obrony Krakowa” to kolejny artykuł, który publikujemy w ramach naszej współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. Powstał on między innymi w oparciu o album „Kraków – czas okupacji 1939-1945”

Mimo tak zaawansowanych prac sytuacja od początku rysowała się w ponurych barwach dla Niemców, z czego zdawał sobie doskonale sprawę mianowany w październiku 1944 r. dowódca obrony Festung Krakau Generalmajor Hermann Kruse. Podobnego zdania byli również General Friedrich Schulz, stojący na czele 17. Armii oraz sam generalny gubernator Hans Frank. Główną bolączką obrońców był brak wystarczającej liczby żołnierzy. Większość oddziałów już jesienią 1944 r. wysłano na Węgry.

Obawy Krusego były jak najbardziej słuszne, a sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy 12 stycznia 1945 r. ruszyła wielka ofensywa Armii Czerwonej. Okazało się, że Sowieci wcale nie zamierzali uderzyć na miasto frontalnie, lecz dokonali głębokiego okrążenia, zmuszając niemieckie dowództwo do oddania Krakowa właściwie bez walki.

Co prawda gród Kraka ucierpiał w pewnym stopniu w trakcie wysadzania mostów przez wycofujących się Niemców oraz bombardowań i ostrzału artyleryjskiego prowadzonego przez Armię Czerwoną, jednak była to mała cena, jeżeli weźmiemy pod uwagę możliwą skalę zniszczeń przy kilkutygodniowej obronie.

Gdyby Festung Krakau rzeczywiście została wykorzystana, w mieście nie ostałby się kamień na kamieniu, a dzisiaj na Wzgórzu Wawelskim oglądalibyśmy co najwyżej wierną rekonstrukcję niegdysiejszego zamku…

Źródła:

1. Monika Bednarek, Edyta Gawron, Grzegorz Jeżowski, Barbara Zbroja, Katarzyna Zimmerer, Kraków czas okupacji 1939-1945, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
2. Andrzej Chwalba, Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945, Wydawnictwo Literackie, 2011.
3. Dieter Schenk, Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Wydawnictwo Znak, 2009.

Polecamy:

Wystawa stała pt. „Kraków – czas okupacji 1939-1945″ w oddziale „Fabryka Emalia Oskara Schindlera ” Muzeum Historyczne Miasta Krakowa (ulica Lipowa 4, oddział czynny przez siedem dni w tygodniu. W poniedziałek wstęp wolny).