Według części przekazów jego przydomek wziął się od tego, że sięgał innym zaledwie do łokcia. Jakiego wzrostu był faktycznie Władysław Łokietek?
Przez stulecia kwestia wzrostu polskiego króla, który zjednoczył kraj po okresie rozbicia dzielnicowego, budziła kontrowersje. Wprawdzie już w XV wieku Jan Długosz w swojej kronice wyjaśnił, że Władysław był nazywany Łokietkiem „od niezmiernie niskiego ciała”. Dziejopis nie sprecyzował jednak, jakiego dokładnie wzrostu był monarcha. Jeszcze do niedawna przewodnicy oprowadzający turystów po Wawelu powtarzali informację, jakoby władca mierzył zaledwie 120 centymetrów. Ale jak było naprawdę?
Łokietek niejeden ma przydomek
Historia przydomka Władysława Łokietka jest o tyle ciekawa, że – w przeciwieństwie do większości władców – otrzymał go jeszcze za życia. Podczas gdy Kazimierz został Wielkim po przeszło stu latach, a Bolesława okrzyknięto Chrobrym dopiero trzy wieki po śmierci, pierwsza wzmianka w źródłach o (niezbyt pochlebnym) przezwisku Łokietek pojawiła się już w 1290 roku, kiedy Władysław był około trzydziestki, a o koronie mógł jedynie pomarzyć…
Jako że od początku przydomek funkcjonował w wersji polskiej, a nie łacińskiej, można przypuszczać, że wywodził się z tradycji ustnej. Nie oznacza to bynajmniej, że Łokietek od razu był Łokietkiem. Miano to funkcjonowało bowiem w bardzo wielu wersjach. U Długosza znajdujemy formę Loktek (Cubitalis). W pochodzącym z początku XIV wieku Kalendarzu krakowskim pojawia się z kolei „książę Władysław zwany Loetcho.
fot.Wojciech Gerson/domena publicznaHistoria przydomka Władysława Łokietka jest o tyle ciekawa, że – w przeciwieństwie do większości władców – otrzymał go jeszcze za życia.
Doktor Jacek Hertel, badający imiennictwo oraz przezwiska Piastów w średniowieczu, wymieniał także inne warianty pojawiające się w źródłach polskich (takie jak: Loketh, Loctek, Lokethk, Loketko, Lokyethko, Loketcho, Lokietek), ruskich (m.in. Łokot i Łokotko), czeskich (Loketko, Lokutko) oraz niemieckich (Loket, Lokecz, Lokut).
Skąd wziął się przydomek Łokietka?
Najczęściej powtarzaną (a przy okazji – najbardziej wiarygodną) hipotezą na temat pochodzenia przydomka króla Władysława jest ta, że przezwisko stanowiło po prostu komentarz do wyglądu władcy, który miał nie grzeszyć wzrostem. Dlatego też pojawiło się już za jego życia. Z wersją tą, która zresztą znajduje potwierdzenie w źródłach (choćby u przywołanego na początku Długosza), zgadza się większość historyków. Ale nie wszyscy.
Michael Morys-Twarowski w swojej najnowszej książce Łokietek Rex. Jeden, by wszystkimi rządzić pisze:
W 2010 roku pewien wpływowy profesor stwierdził – a pięć lat później jeszcze raz to powtórzył – że Łokietek otrzymał swój przydomek od… rozpychania się łokciami. Można założyć, że Długosz się mylił, ale taką hipotezę wypadałoby udokumentować, chociażby przywołując jakikolwiek przykład na związek między określeniem „łokietek” a rozpychaniem się łokciami albo wskazując, od kiedy zwrot „rozpychać się łokciami” funkcjonuje w języku polskim. Owo twierdzenie niepoparte żadnym argumentem nie doczekało się krytyki w literaturze naukowej, co samo w sobie jest niezwykle przygnębiającym obrazem kondycji akademickich historyków.
Autor podkreśla przy tym, że „w staropolszczyźnie słowo «łokietek» jest synonimiczne dla «niziołka» i «karła»”, co również przemawiałoby za tezą o „podłym” wzroście Władysława. „Jedyną alternatywą, obok niskiego wzrostu, dla wyjaśnienia przydomku «Łokietek» byłaby anomalia kończyny górnej (np. hemimelia)” – dodaje Michael Morys-Twarowski. Na tę nie ma jednak dowodów – w przeciwieństwie do całkiem nowych ustaleń na temat dokładnej wysokości ciała króla.
Czytaj też: Wygnaniec, który został wielkim królem. Jak Łokietek zjednoczył Polskę?
Jak wysoki był Łokietek?
W 2022 roku media obiegły informacje na temat wyników nieinwazyjnych, endoskopowych badań miejsca pochówku króla Polski. Ostatecznie obaliły one sensacyjne doniesienia, jakoby Władysław Łokietek mierzył 120 centymetrów – lub jeszcze mniej (według teorii, że przydomek monarchy odnosił się do miary długości – łokcia – król nie miałby nawet metra wzrostu; w XIV-wiecznym Krakowie łokieć miał zaledwie ok. 60 centymetrów).
Szef projektu badawczego, archeolog Tomasz Wagner, podsumował: „Był niski, ale nie aż tak. Według nas za życia król miał 152–155 cm wzrostu. Stąd jego przydomek, choć na średniowiecze to nie było aż tak mało, ludzie wówczas byli niżsi”. Ustalenia jego zespołu powinny raz na zawsze rozwiać wątpliwości w kwestii faktycznych rozmiarów monarchy.
fot.Bornholm/CC BY-SA 4.0Wizerunek Władysława Łokietka na wawelskim nagrobku.
Nie było to jednak jedyne interesujące odkrycie, jakiego dokonali badacze. Okazało się bowiem, że Władysław Łokietek został pochowany… bez trumny. „To jest zaskoczenie, bo wszystkie inne wawelskie pochówki królewskie były w trumnach. Jego ciało zostało ułożone na dnie komory grobowej i dzięki temu pochówek zachował się w bardzo dobrym stanie” – mówił w rozmowie z portalem Onet.pl Tomasz Wagner.
Co więcej, o ile szaty, buty oraz regalia (duże berło i drewniane jabłko) przetrwały do obecnych czasów, to w grobie nie znaleziono korony, ani śladów po niej (gdyby była wykonana z nietrwałego materiału). Ponieważ czaszka króla jest w nienaruszonym stanie i pozycji, naukowcy są przekonani, że raczej nikt nie wyciągnął korony z komory grobowej, a Łokietek został po prostu pochowany bez niej. Cóż, nawet jeśli był niedużego wzrostu i w swoją ostatnią drogę ruszył bez korony, o którą z taką determinacją i trudem walczył, to nie sposób odebrać mu jednego: Władysław Łokietek, choć niski, okazał się wielkim władcą.
Źródło:
Bibliografia uzupełniająca:
- Martyna Bielska, Piotr Kozanecki, Jakiego wzrostu był Władysław Łokietek? Naukowcy dokonali przełomowego odkrycia, onet.pl (dostęp: 7.07.2025).
- Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga 1 i 2, Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
- Jacek Hertel, Imiennictwo dynastii piastowskiej we wczesnym średniowieczu, Wydawnictwo Naukowe PWN 1980.
Il. otwierająca tekst: Mieczysław Barwicki/CC BY-SA 4.0;
KOMENTARZE
W tym momencie nie ma komentrzy.