Stosunki damsko-męskie w Asyrii

Tak jak wszędzie, w Asyrii relacje między mężem i żoną bywały czasem serdeczne, czasem napięte. Wśród wielu powodów braku harmonii małżeńskiej były męskie dysfunkcje seksualne, które leczono za pomocą rytuałów i magicznych zaklęć. Typowe zaklęcie na potencję, zapisane pismem klinowym w podręczniku Szaziga, brzmiało: „Dziki ośle, dziki ośle, dziki byku, dziki byku. Kto sprawił, że zwiotczałeś jak luźne liny, kto wylał zimną wodę na twoje serce (tj. penisa)? Kto wywołał u ciebie smutek umysłu i senność?”.

Rytualne czynności towarzyszące takim zaklęciom obejmowały przerzucenie problemu na stosowne posążki reprezentujące złe duchy lub czarownice. Magiczne procedury raczej nie mogły naprawdę uleczyć z dolegliwości fizycznych, ale mogłyby pomóc w przypadku lęków związanych z wydolnością seksualną.

Omeny wątrobowe

Co jakiś czas żony podejrzewały mężów o erotyczne występki. Omen wątrobowy, znany z kilku glinianych tabliczek z Niniwy, podaje: „Jeśli Obecność (cecha wątroby) jest jak użądlenie skorpiona, żona mężczyzny, z płonącym kroczem, podpali dom mężczyzny”. Nota komentarza wyjaśnia: „Jeśli masz przed sobą słowo «krocze», oznacza ono zazdrość: ona jest zazdrosna i dlatego podpala dom mężczyzny”. Żony także mogły mieć ochotę na partnera pozamałżeńskiego.

fot. „H. Waldeck“ – Dorotheum/domena publiczna

Większość poświęconych kobietom tekstów nowoasyryjskich została sporządzona przez mężczyzn, odzwierciedlają zatem specyficznie męski punkt widzenia.

Uważano, że czasem mogą mieć tak dość swoich mężów, że są gotowe na bardzo drastyczne kroki, aby wyrwać się z więzów małżeńskich. Tego problemu dotyczy inny omen wątrobowy: „Jeśli linie są narysowane trzy razy pomiędzy Obecnością a Ścieżką (dwie cechy wątroby), żona mężczyzny będzie nadal wysyłać wiadomości (do innego mężczyzny) z poleceniem zabicia męża, mówiąc: «Zabij mojego męża i ożeń się ze mną!»”.

Pułapki związku z kobietą

Większość poświęconych kobietom tekstów nowoasyryjskich została sporządzona przez mężczyzn, odzwierciedlają zatem specyficznie męski punkt widzenia. Satyryczny dialog literacki pomiędzy niezbyt inteligentnym panem i jego sprytnym niewolnikiem dobrze to ilustruje. W tym utworze pan, niepewny, co mogłoby nadać jego życiu sens, proponuje szereg działań, szybko jednak zmienia zdanie i porzuca ledwie stworzone plany. Za każdym razem niewolnik, chcąc zaspokoić zachcianki pana, wymienia różne powody wykonania lub niewykonania tych czynności. Jedna ze zwrotek opisuje korzyści i – w najbardziej dosłownym sensie – pułapki towarzyszące związaniu się z kobietą:

– Niewolniku, posłuchaj mnie! – Oto jestem, mój panie, jestem. – Będę kochał kobietę. – Więc kochaj, mój panie, kochaj! Mężczyzna, który kocha się z kobietą, zapomina o smutkach i lękach. – Nie, niewolniku, nie będę się kochać z kobietą. – Więc nie kochaj się, mój panie, nie kochaj się. Kobieta to pułapka, prawdziwa pułapka, dziura i rów! Kobieta jest ostrym żelaznym sztyletem, który podcina gardło młodemu mężczyźnie.

Tekst stanowi fragment książki Eckarta Frahma „Asyria. Powstanie i upadek pierwszego imperium w historii świata” (Dom Wydawniczy Rebis 2025).

W patriarchalnej Asyrii z VIII i VII wieku p.n.e. od kobiet oczekiwano zwykle, że będą wiodły życie zgodne z późniejszym rzymskim powiedzeniem: „Służyła swojemu domowi, przędła wełnę”. Ale zdarzały się wyjątki. Nowoasyryjskie kobiety, których mężowie lub synowie zmarli bądź stali się ubezwłasnowolnieni, często przejmowały rodzinny interes. Kapłanki świątynne również były bardziej niezależne niż większość kobiet.

Czytaj też: W Asyrii na dzieci i ich matki czyhały drapieżne demony… Jak wyglądało życie rodzinne w „imperium okrucieństwa”?

Asyryjskie boginie

Były też takie kobiety, które mieszkały całkowicie poza sferą domową, czy to wieszczki, właścicielki karczm czy prostytutki. Żyły one jednak często na marginesie społeczeństwa, nierzadko oskarżane o paranie się czarami. Obraz kobiecości jako zagrożenia dla kosmicznego porządku i harmonii pojawiał się także w tekstach religijnych, choćby w postaci Lamasztu czy Tiamat, pierwotnej stworzycielki bogów w babilońskim Eposie o stworzeniu, która później próbowała unicestwić własne potomstwo.

fot.Bartolomeo Gennari/domena publiczna

Nowoasyryjskie kobiety, których mężowie lub synowie zmarli bądź stali się ubezwłasnowolnieni, często przejmowały rodzinny interes.

Wiele potężnych bogiń z wcześniejszych czasów, na przykład Nisaba, bóstwo związane z pismem i przynoszeniem zbiorów, zostało zdegradowanych w pierwszym tysiącleciu p.n.e. i nie odgrywały już ważnej roli. Z drugiej strony ludzie z czasów nowoasyryjskich z całą gorliwością czcili Isztar, patronkę miłości i wojny, obrończynię transwestytyzmu i rozmytych granic między płciami, jedyną z boskiego panteonu, która zstąpiła do podziemi i wstąpiła do nieba. Wydaje się, że wszystkie stłumione pragnienia ucieczki od patriarchalnych restrykcji życia codziennego zostały przeniesione na tę jedną boginię, ucieleśnienie przewrotności i transgresji.

Źródło:

Tekst stanowi fragment książki Eckarta Frahma „Asyria. Powstanie i upadek pierwszego imperium w historii świata” (Dom Wydawniczy Rebis 2025).