Wśród państw w Europie uczestniczących w II wojnie światowej okupacji uniknęły trzy stolice: Londyn, Moskwa i Helsinki. Jak przegrana Finlandia oparła się ZSRR?
Niejednokrotnie historycy – i nie tylko oni – starali się znaleźć odpowiedź na pytanie, które narodziło się wkrótce po wybuchu II wojny światowej. Jak to możliwe, że mały kraj, jakim jest Finlandia, potrafił oprzeć się potędze Związku Radzieckiego i na przestrzeni kilkunastu lat zachował niepodległość? Helsinki zdołały uniknąć okupacji jako jedna z zaledwie trzech stolic europejskich państw zaangażowanych w walki (obok Londynu i Moskwy). Fakt ten jest jeszcze bardziej zaskakujący, kiedy zdamy sobie sprawę, iż formalnie Finlandię zalicza się do przegranych w drugim globalnym konflikcie! Mimo to kraj ten nie został włączony do Związku Radzieckiego i zdołał utrzymać demokratyczny rząd oraz kapitalistyczną gospodarkę.
Niespodziewane decyzje Stalina
Wielu Polaków zazdrości Finom tych sukcesów, stawiając jednocześnie pytanie, skąd się wziął ten fenomen. Państwo dwukrotnie obroniło swoją niepodległość mimo strat terytorialnych – i to było już swego rodzaju zwycięstwo, chociaż de iure wojna była przegrana. Ostatecznie Armia Czerwona nie spełniła stawianego przed nią zadania, aczkolwiek Sowieci narzucili ciężkie warunki pokoju. Jak zatem udało się przetrwać Finlandii zarówno w czasie II wojny światowej, jak i zaraz po niej? Co za każdym razem skłaniało Stalina do odwrotu?
fot.domena publicznaJak zatem udało się przetrwać Finlandii zarówno w czasie II wojny światowej, jak i zaraz po niej? Co za każdym razem skłaniało Stalina do odwrotu?
Próby wyjaśnienia tej kwestii podjął się Kimmo Rentola w książce „Finlandia kontra Stalin. Studium od wojny zimowej do zimnej wojny 1939–1950”. Autor stara się odpowiedzieć na te pytania, analizując wydarzenia z perspektywy decyzji Józefa Stalina.
Pierwsza z nich dotyczyła wojny zimowej w latach 1939–1940, gdy sowiecki dyktator zaatakował Finlandię, a potem niespodziewanie zawarł z nią pokój. Druga doprowadziła do separatystycznego traktatu pokojowego między ZSRR a Finlandią w roku 1944. Kończył on rozpoczęty w roku 1941 konflikt, w którym Finowie – sprzymierzeni z Niemcami – zaatakowali Sowietów. Trzecią podjął wiosną 1948 roku, gdy stał przed dylematem, czy uczynić z Finlandii „demokrację ludową”. Żadne z tych trzech wydarzeń nie zakończyło się tak, jak planował przywódca ZSRR. Dlaczego?
Bufor między Wschodem a Zachodem
Wydaje się, że jednym z głównych czynników, które wpłynęły na to, iż Finowie przetrwali, był fakt, że stali się buforem między Wschodem a Zachodem. Finlandia była terenem neutralnym, gdzie ścierały się interesy dwóch przeciwstawnych sobie części Europy. Zresztą niemal od zawsze była obszarem, który stanowił pole gry mocarstw, i to okoliczności zewnętrzne sprawiały, że zyskiwała podmiotowość. Najpierw była szwedzką prowincją, później przeszła we władztwo rosyjskie (zachowując pewną autonomię), a od czasów Napoleona jest języczkiem u wagi w tej części kontynentu. Rosjanie długo traktowali ją jako część swojego imperium – kiedy w 1920 roku nagle Finlandia zyskała niepodległość, ZSRR cały czas uważał, że to prowincjonalny kraj. I łatwy cel do zdobycia.
Najpierw Stalin, wykonując klauzulę tajnego protokołu do paktu Ribbentrop–Mołotow, usiłował ubezwłasnowolnić Finlandię, politycznie wysuwając żądania korekt terytorialnych. Stało się to zaczątkiem wojny tzw. zimowej, która wybuchła 30 listopada 1939 roku. Finowie powiedzieli twardo: „nie”, a własne wojska zmobilizowali już we wrześniu 1939 roku. Zrobili tym na Kremlu ogromne wrażenie, co może dziś jest niewystarczająco artykułowane – pokazując, że są uparci i nieustępliwi.
Czytaj też: Ten europejski kraj istnieje zaledwie od nieco ponad 100 lat, ale jego historia była wyjątkowo burzliwa
Fiasko wojny zimowej
Początkowo Zachód spisał Finlandię na straty. Arytmetyka dla tego kraju była bezwzględna: w przededniu wybuchu wojny na 3,6 miliona ludności pod bronią było 34 tysiące żołnierzy, 80 czołgów różnej wartości bojowej i niespełna 160 samolotów. Armia Czerwona zgromadziła ponad 425 tysięcy wojska i około 2200 czołgów oraz 2300 samolotów.
Finowie wykorzystali jednak m.in. element zaskoczenia. Sowieci zlekceważyli przeciwnika, a dodatkowo jeszcze ich wrogiem stała się zima stulecia. Nawet gdy przełamali główną fińską linię obrony – linię Mannerheima – i wiosną 1940 roku zmusili Finów do przystąpienia do negocjacji pokojowych, ci ostatni się nie poddali. To miał być dodatkowy argument w negocjacjach – fińskie wojsko, choć na granicy wyczerpania, cały było gotowe do walki.
fot.domena publicznaFińscy narciarze na pozycjach obronnych podczas wojny zimowej.
Stalin się przeliczył. Popełnił też szereg błędów, a jego ostrożność i kunktatorstwo uratowały Finlandię. Kiedy bowiem kraj bronił się przed czerwonoarmistami, na Zachodzie nastąpiło przewartościowanie – wojna zimowa stała się częścią wielkiej międzynarodowej układanki i pretekstem, aby zamanifestować wschodniemu imperium, że jego poczynania budzą niezadowolenie.
ZSRR został wykluczony z Ligi Narodów, a Stalin musiał zacząć się liczyć również z innymi konsekwencjami radzieckiej agresji. Wielkie wrażenie zrobiły na nim np. informacje o dostawach broni dla Finów i możliwości sformowania specjalnych brygad wojska. Była to tylko gra, bo Zachód bynajmniej nie palił się do przystąpienia do wojny, ale sowiecki dyktator nie chciał ryzykować konfliktu. Mimo że w Moskwie sformowano już nowy przyszły komunistyczny fiński rząd, Kreml wrócił do rozmów pokojowych.
Nie bez znaczenia był też fakt, że prezydent USA Franklin Delano Roosevelt wprowadził embargo m.in. na paliwa – i to był cios dla ZSRR. Po raz kolejny w dziejach ekonomia miała dużo do powiedzenia: Stalin się wycofał. Wojna zimowa zakończyła się formalnym zwycięstwem Sowietów, ale mimo strat terytorialnych Finowie zachowali niepodległość.
Czytaj też: Dlaczego Stalin postanowił zamordować wszystkich polskich komunistów?
Szczególny przypadek
Dzięki układom międzynarodowym Finlandia została uratowana. Bohaterska i długa obrona kraju, pomoc ze strony zachodnich mocarstw i wywierana przez nie presja na ZSRR spowodowały, że Finowie zbudowali sobie mocną pozycję do negocjacji. Narzucony pokój był ciężki. Rosjanie zrobili pauzę, wyczekując na kolejny dogodny moment, aby zaatakować ten kraj. Jednak to właśnie od wojny zimowej Finlandia stanowiła przypadek szczególny, który wyłamywał się z ogólnych ram polityki międzynarodowej.
fot.domena publicznaFińskie flagi opuszczone do połowy masztów po ogłoszeniu warunków traktatu pokojowego z ZSRR w 1940 roku. Mimo przegranej Finlandia ani wtedy, ani po zakończeniu II wojny światowej nie wpadła w ręce Stalina.
Z biegiem czasu Zachód zaczął grać terytorium Finlandii jako strefą wpływów i Stalin zdał sobie sprawę, że państwo to może być neutralne, choć robił wiele, aby znalazło się jednak w strefie jego politycznego oddziaływania. Zapewne duże znaczenie miała także peryferyjność Finlandii – radziecki dyktator mógł uznać, że nie ma sensu za wszelką cenę kruszyć kopii z Zachodem o niewielkie państewko na dalekiej północy.
W kolejnych latach polityczna gra okazała się ważniejsza niż militarna, a politycy fińscy potrafili doskonale lawirować między Wschodem a Zachodem. W efekcie Finlandia okazała się krajem, który – jak to ujął szwedzki dyplomata – „uniknął na pozór nieuniknionych katastrof” i już w latach 60. stał się jednym z najbogatszych państw Europy. Kimmo Rentola w książce „Finlandia kontra Stalin” stwierdza, że „próba znalezienia racjonalnego wytłumaczenia dla wszystkiego jest zapewne skazana na niepowodzenie”, a o końcowym sukcesie bardzo często decydują: przypadek, ironia losu, sprzyjający moment, czy fakt, „że głupi ma szczęście”.
Źródło:
KOMENTARZE (6)
Pan Jacek Perzyński, z całym szacunkiem dla Jego wiedzy i dokonań, troszkę przesadza pisząc (…rozpoczęty w roku 1941 konflikt, w którym Finowie – sprzymierzeni z Niemcami – zaatakowali Sowietów. …)
Po 1. – Finowie nie byli sprzymierzeni z Niemcami, co najwyżej współdziałali czy współpracowali. Aby się z kimś sprzymierzyć trzeba z nim podpisać traktat, umowę, jakkolwiek byśmy to nazwali. Marszałek Mannerheim jak ognia unikał sformalizowania współpracy z III Rzeszą.
Po 2. – To nie Finlandia zaatakowała Sowietów. Proszę pamiętać o dacie 25.06.1941 r. kiedy sowieckie bombowce pokazały się nad Helsinkami i innymi miastami południowej Finlandii, nie tylko dla demonstracji ale w celu zbombardowania. Jasne, że był to dobry pretekst do rozpoczęcia odbijania zagrabionych ziem ale z formalnie to Sowieci zaatakowali Finlandię.
Wojnę zimową rozpoczęła imperialistyvzna Finlandia a nie Związek Radziecki
Finowie nie byli tacy „niewinni” przed 1939 jak chcą się przedstawiać. Po pierwsze mieli silną frakcję komunistyczną, która dopiero po wojnie domowej przegrała z „białymi” korzystającymi z wydatnej pomocy wojsk… pokajzerowskich. Następnie wykorzystując rewolucję poszerzyli swe granice (dawnego Wielkiego Księstwa Finlandii) o prowincje Repola i Porajärvi i kilka wysp m. Barentsa, a z kolei korzystając z wojny polsko-sowieckiej, klęski Rosjan, wymusili na nich okręg Petsamo (Pieczengę) też nie należący wcześniej do Finów, by mieć dostęp (port) do wód arktycznych. Próbowali też trzykrotnie (1918; 1919 i 1921) zrealizować plan powstania Wielkiej Finlandii (+ głównie Estonia i Karelia) przez przyłączenie całej Karelii. Szczególnie 2 pierwsze ekspedycje (tzw. wiedeńska i auńska) miały szanse powodzenia. Co ciekawe pierwszą z nich, mającą największe szanse, rozbili… Polacy, konkretnie jednostka polska służąca w brytyjskiej piechocie morskiej (większa) i mniejsza jednostka serbska, wspierana przez francuski oddział artylerii (Finowie byli bowiem wówczas sojusznikami Niemiec).
Putin w 2013 r. stwierdził (i przedstawił wg niego na dowód tego dokumenty), że Rosji sowieckiej chodziło tylko o „korektę błędów”, tj. odzyskanie ww. fińskich „przejęć” obszarów nie należących pierwotnie do Finlandii, o czym miało świadczyć stopniowe ograniczanie żądań terytorialnych w kolejnych etapach negocjacji sprowadzające się w końcu właściwie tylko do odsunięcia granicy na „podwójną odległość” od dotychczasowej, od Leningradu.
Rząd natomiast komunistyczny był powołany, ponieważ komuniści fińscy szykowali się do przewrotu (zapewniali Stalina, że na pewno im się to uda). Przypomniał, że już wcześniej tego próbowali (tzw. „przewrót – bunt świń”). Był on jednak głównie elementem nacisku na rząd fiński. Potwierdzać ma to wg Putina oświadczenie Mołotowa przesłane do szwedzkiego dyplomaty Assarssona w Moskwie w dniu 4 marca 1940 r., że jeśli rząd Finlandii nadal będzie sprzeciwiał się „transferowi” do Związku Radzieckiego Vyborga i Sortavallu, kolejne radzieckie warunki pokoju będą jeszcze bardziej sztywne, a ZSRR spróbuje następnie ostatecznego porozumienia ale już z „rządem” komunistów Kuusinena…
A główną przyczyną wybuchu wojny, wg Putina, miałaby być chęć wykorzystania sytuacji przez Stalina do „demonstracji” siły wobec Niemiec i zachodu oraz przetestowanie sowieckiej wersji Blitzkriegu, do czego fińskie bezdroża, jak czas pokazał, jednak niezbyt się nadawały… Przypomniał tutaj, że w Rosji sowieckiej nie traktowano walk z Finlandią nigdy jako wojny, a nazywano ją ograniczoną „kampanią” graniczną lub przygraniczną „operacją wojskową”.
Ale czy Putinowi można wierzyć ? No bo coś, szczególnie to ostatnie stwierdzenie, nam to przypomina…
No i rosyjscy historycy podkreślają fakt, że Stalin przed wojną nosił się z zamiarem, by dorównać carowi Piotrowi Wielkiemu (tak jest nazywany w Rosji), który był dla niego „imperialnym” wzorem, przeniesienia stolicy do Leningradu, dlatego chciał odsunąć maksymalnie granice od miasta.
Na koniec jeszcze dosłownie parę istotnych uwag.
Pomoc dla Finlandii była rzeczywiście b. duża, np. przekazano blisko 400 samolotów bojowych i kilkanaście transportowych. Niemcy oficjalnie, by nie drażnić Stalina, nie pomagali. Ale gdy Szwedzi przekazali Finom karabiny polskie z kampanii wrześniowej…
No i wg fińskich historyków wywiad brytyjski dokonał dezinformacji przekazując ambasadorom sowieckim w Londynie i Paryżu, rzekome informacje z „kręgów bliskich rządowym”, że istnieje chęć udzielenia pomocy wojskowej Finlandii w celu dogadania się z Niemcami i skierowania agresji Hitlera już jako sojusznika zachodu, na Wschód. Mogło być zresztą coś na rzeczy. 5 lutego 1940r. postanowiono poprosić o zgodę Norwegii i Szwecji na przemarsz aliantów zachodnich na wschód. 2 marca 1940 roku Daladier ogłosił gotowość wysłania do Finlandii 50 tys. tysięcy żołnierzy i 100 bombowców. Brytyjski rząd zgodził się wysłać na początek 50 swych bombowców. Spotkanie koordynacyjne zaplanowano na 12 marca 1940, przerażony Stalin był jednak szybszy i… zakończył wojnę.
Tytuł w stylu „Jak Finlandia wygrała z ZSRR” brzmi jak kiepski żart. Bo tak naprawdę Finlandia wojnę zimową z ZSRR przegrała. Oczywiście ZSRR popełnił mnóstwo błędów – pora roku, brak oddziałów z Syberii przystosowanych do takiego klimatu. Ale mimo tego przy dużych stratach Armia Czerwona cały czas posuwała się do przodu a Finowie cały czas się cofali. Stalin chyba jedyny raz w życiu zaproponował 2 razy większy teren w Karelii na wymianę za ziemie w pobliżu Leningradu. Po tym jak Finlandia przegrała wojnę zimową z ZSRR musiała oddać nie tylko to co chciał Stalin ale również 10% terytorium Finlandii w tym aż 20% ziem uprawnych a nawet drugie największe miast Finlandii – Vipurii/Wyborg, natomiast aż 450 000 Finów musiało opuścić swoje domy i przenieść się na zachód kraju. Czy tak wygląda wygrana ? Warto zwrócić uwagę na zakłamanie Anglii i Francji które usunęły ZSRR z Ligi Narodów nie po tym jak ZSRR napadła na Polskę 17.09.1939 roku tylko po ataku ZSRR na Finlandię 30.11.1939 roku. A więc ci nasi „papierowi sojusznicy” mieli Polskę w dupie. Co ciekawe pomimo że przekazały Francja i Anglia – Finlandii trochę broni i amunicji to wcale nie chciały wysłać swoich wojsk do Finlandii do walki z ZSRR. Za to mięsem armatnim do wojny ze Stalinem miało być WP we Francji a konkretnie Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, która ostatecznie trafiła do Norwegii-Narwik, a została rozbita we Francji w roku 1940. Natomiast Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich miała bronić pól naftowych w Iraki przed …ZSRR, ale ostatecznie skończyła w Tobruku a następnie brała udział w bitwie o Monte Cassino gdzie poniosła straty. Bo Francja i Anglia wcale nie chciały robić sobie z ZSRR wroga, a kiedy w Moskwie – Ribbentrop i Mołotow podpisywali swoje porozumienie to byli tam również wtedy przedstawiciele Francji i Anglii – Doumenc i Drax którzy rozmawiali z Woroszyłowem. Tak więc to Stalin rozdawał karty i mógł przebierać albo z Niemcami przeciw Anglii i Francji albo z Anglią i Francją przeciw Niemcom. W sierpniu 1939 roku Hitler dawał więcej więc Stalin w latach 1939-1941 był sojusznikiem Hitlera. Ale po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku został Stalin od razu sojusznikiem Anglii, bo Francja w roku 1940 straciła znaczenie zarówno polityczne jak i militarne. Co ciekawe aż do roku 1939 Stalin nie zamierzał atakować żadnego kraju na zachodzie ZSRR, dopiero pokonanie Polski przez Niemcy, Słowację i ZSRR dało temu ostatniemu wolną rękę na ziemiach od Finlandii aż do Rumunii. Co zakończyło się atakiem na te kraje i aneksją do ZSRR – państw Bałtyckich.