Wielcy, Cudaczni, Szaleni i Plątonodzy – skąd się wzięły najciekawsze przydomki polskich władców?

Zwróćmy uwagę na istotną sprawę. Przydomek może do kogoś przylgnąć, można się go dorobić, można go też nim kogoś obdarzyć czy ochrzcić. Przydomki mogły być bądź to dowcipne, żartobliwe, złośliwe, ale również wskazywać na podziw i szacunek w stosunku do panujących. Jakie historie zapisano pod niektórymi z przydomków?

Bolesław I Chrobry, co znaczy waleczny

Pierwszy koronowany król Polski, przedstawiciel dynastii Piastów, przez krótki czas również czeski książę. Znany jako władca prawy i sprawiedliwy, którego kojarzymy choćby za sprawą zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to cesarz Otton III, po modlitwie w katedrze w intencji świętego Wojciecha, spotkał się z ówczesnym księciem Bolesławem. Podczas spotkania Otton nałożył na jego głowę diadem i wręczył kopię włóczni św. Maurycego.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Bolesław Chrobry otrzymał swój przydomek ze względu na niezwykłą waleczność

Ale atrybuty władzy i świętości to nie wszystko. Piastowski władca pojawiał się w licznych źródłach, żeby wspomnieć tylko „Roczniki Kwedlinburskie”, „Kroniki Thietmara” czy „Żywot Pięciu Braci Męczynników”. Bo chrobry to przecież inaczej dzielny, bitny, mężny, bohaterski, słowem – waleczny. Przydomek Chrobry został mu nadany za czasów panowania jego syna, Mieszka II.

Mieszko II Lambert, czyli władca Gnuśny

Zaczynał jako król, skończył jako książę, stąd też syn Bolesława Chrobrego i Emnildy słowiańskiej znany jest niekiedy również jako gnuśny – a nie tylko Lambert. Jan Długosz, historyk i kronikarz, pisał o nim w następujący sposób:

Okazał się człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wag.

Mieszko II Lambert według Jana Matejki, domena publiczna

Bo choć Mieszko II organizowały udane wyprawy, między innymi na tereny Saksonii, potrafił odpierać również ataki wojsk czeskich czy książąt z Rusi Kijowskiej, był też pierwszym polskim władcą, który umiał czytać i pisać, to pokutuje przekonanie, że jego rządy nie należały do zbyt udanych.

Trzeba jednak pamiętać, że spiskujący przeciwko niemu bracia nie ułatwiali panowania nad królestwem. W kronice Galla Anonima znajdziemy jednak dopisek, że Mieszko II Lambert „był zacnym rycerzem (…), lecz nie odznaczał się już, tak jak ojciec ani zaletami żywota, ani obyczajów, ani też bogactwami”.

Kazimierz Wielki – ostatni, być może największy z Piastów

Potężny władca, który – jak dobrze pamiętamy – „Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Najmłodszy syn Władysława Łokietka i Jadwigi Bolesławówny, który potrafił zadbać o dobre stosunki z królestwem Czech, ale również Zakonem krzyżackim, w historii zapisał się w pewnym sensie jako naczelny architekt – bo to za jego sprawą powstało około stu nowych miast, wzmacniano również fortyfikacje obronne, a dodatkowo powołał do życia również Akademię Krakowską.

Mianem Wielki zaczęto go określać przede wszystkim na przełomie XV i XVI wieku. Bo trzeba wiedzieć, że przydomek „Magnus” (z łaciny tzn. „wielki, duży, ogromny, pokaźny, rozległy) nie występuje w źródłach współczesnych Kazimierzowi. I choć był to władca, który wzbudzał również obyczajowe kontrowersje – kronikarz Jan Długosz zarzucał mu rozpustne życie i utrzymywanie domów publicznych – to historia zapamiętała go przede wszystkim jako władcę wielkiego.

Bolesław II Rogatka, ale też Łysy i Cudak

Bolesław II był najstarszym synem księcia śląskiego Henryka II Pobożnego i królewny czeskiej Anny, który w czasie swojego żywota (1220-1278) mógł poszczycić się między innymi tytułem księcia krakowskiego, śląskiego oraz zarządcy części Wielkopolski. Jan Długosz wspominał o nim w następujących słowach:

Mąż umysłu gwałtownego, dla swoich i obcych srogi, w sprośnych miłostkach z nierządnicą uwikłany aż do śmierci, mowę miał tak prędką i wadliwą, że często w słuchających śmiech wzbudzał.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Bolesław II Rogatka

Bo nie był to władca, który podążałby drogą honoru, o którym już jako dziecko mówiono, że płata figle. Znany z zuchwałego usposobienia, porywczości i wyjątkowego temperamentu w stosunku do kobiet, odpowiedzialny również za polityczne mordy. Co jednak ciekawe, to prawdopodobnie on jako pierwszy zorganizował na polskich ziemiach pełnoprawny turniej rycerski, który zorganizowano w Lwówku roku 1243 roku.

Mieszko I zwany również Plątonogim

Kolejny książę z piastowskiej dynastii, formalny zarządca Śląska, Raciborza i Opola, drugi pod względem starszeństwa syn księga Władysława II Wygnańca oraz Agnieszki z rodu Babenbergów, który dzieciństwo spędził – o czym powinniśmy pamiętać za sprawą przydomku jego ojca – na wygnaniu w posiadłości rodowej Hohenstaufów w saskim Altenburgu.

Mieszko Plątonogi nieznanego autora, domena publiczna

O jego przydomku dowiadujemy się za sprawą rocznika niejakiego Sędziwoja z Czechła. Nie wiadomo jednak do końca, czy określenie to miało oznaczać jego nieporadność, czy poważniejsze uszkodzenie nerwowe, w wyniku którego Mieszko poruszał się w sposób niegramotny ze względu na niepełnosprawność. Być może trafniej byłoby mówić o nim jako Laskonogim, z racji tego, że cechował się wysokimi długami, ale daleko szukać nie trzeba, bo w polskich kronikach znajdziemy również i władcę o takim właśnie przydomku.

Władysław III Laskonogi

Książę wielkopolski, ale również krakowski, syn Mieszka III Starego i Eudoksji Izjasłówny, ruskiej księżniczki. Jego polityczny żywot był niezwykle burzliwy, bo przypadł na czas rozbicia dzielnicowego, stąd też Władysław III na tronie krakowskim zasiadał w 1202, 1227, ale również 1230 roku. Rzeczony próbował reaktywować statut Bolesława Krzywoustego, zakładając też trójsojusz książąt piastowskich razem z Henrykiem Brodatym oraz Leszkiem Białym.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Władysław Laskonogi urodził się jako trzeci, najmłodszy syn Mieszka Starego. Objął po nim władzę w Wielkopolsce.

Za kronikarzem Janem Długoszem przyjmuje się, że przydomek ten odnosił się do długich, absurdalnie wręcz cienkich nóg Władysława, na których nie potrafił utrzymać ciężaru władzy. Bo o Władysławie mówi się przede wszystkim jako słabym, nieudolnym polityku.

Jan II żagański, który był Dziki i Szalony

Wiemy, że Jan II (1435-1504) był najmłodszym synem Jana I żagańskiego i Scholastyki saskiej, który już jako czterolatek został osierocony przez ojca. O rodzinne wpływy musiał walczyć ze starszymi braćmi – Baltazarem i Rudolfem. Nie tolerował sprzeciwu, był porywczy, o czym przekonali się członkowie rady miejskiej Głogowa, który Jan – zwany Dzikim – zdecydował się zamknąć w zamkowej wieży, gdzie urzędnicy zmarli z głodu.

Rządził w sposób bezwzględny, bo nie brakowało mu ambicji – uważał, że cel może uświęcać środki. Podobno u kresu życia, gdy już jako pan niewielkiego obszaru wołowskiego został pozbawiony politycznych i militarnych środków do walki, zaczął interesować się alchemią, szukając sposobu na wyrabianie złota, stąd też znany jako szalony, być może również pomysłowy.

Gnuśni, waleczni, honorowi, łysi i szaleni… to oczywiście nie wszystkie przydomki polskich władców i książąt, którymi zajmiemy się na łamach naszego portalu. Historia polskiej korony to bowiem podboje, spiski, knowania, walka ścierających się charakterów, od których brały się najbardziej zaskakujące przydomki. Wkrótce dalsza część opowieści!

Bibliografia:

1. Zygmunt Boras,Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978.
2. Maciejewska Beata, Maciorowski Mirosław, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Agora, 2018
3. Pielesz Michał, Władcy Polski. Od Mieszka I do Stanisława Augusta Poniatowskiego, Carta Blanca, 2011