Top 5 wpływowych kobiet starożytnego Egiptu

Neferusobek – pierwsza kobieta na tronie Egiptu

Tron Egiptu przypadał tradycyjnie mężczyznom, jednak czasem także kobiety dochodziły tu do władzy. Neferusobek – królowa z końca XII dynastii – była córką Amenemhata III oraz małżonką i jednocześnie siostrą Amenemhata IV. I choć nie rządziła zbyt długo, bo niecałe 4 lata, to była ona pierwszą historycznie udokumentowaną królową Egiptu. Jej imię jako faraona potwierdza Papirus z Turynu, graffiti w Semna oznaczające poziom Nilu w trzecim roku jej panowania oraz przechowywana obecnie w British Museum pieczęć cylindryczna z jej tytulaturą. Nosiła imiona królewskie Ukochana Re, Córka Potężnego, O trwałym wcieleniu, Sobka i Piękno Sobka. W swojej tytulaturze i wyobrażeniach przedstawiana była jako kobieta, lecz czasem w jej wizerunku pojawiały się też typowo męskie elementy m.in. stroju. Do dziś nie wiadomo, jak zmarła oraz gdzie została pochowana. I chociaż na jej grobowiec przeznaczono najprawdopodobniej północną piramidę w Masghuna, to ciała królowej tam nie odnaleziono.

fot.domena publiczna

Neferusobek była pierwszą udokumentowaną władczynią starożytnego Egiptu

Hetpet – wpływowa kapłanka bogini Hathor

Hathor była jedną z ważniejszych bogiń starożytnego Egiptu. Jej świątynie i kult należały do najbardziej rozpowszechnionych na terenie całego kraju. Jako jedna z nielicznych posiadała ona kapłanki, a kobiety w tym zawodzie nie były w starożytnym Egipcie popularne. Nic zatem dziwnego, że jako jedne z nielicznych kobiet, odgrywały ważną rolę w życiu społeczeństwa.

fot.domena publiczna

Heptet była kapłanką bogini Hathor i tym samym jedną z nielicznych wpływowych kobiet starożytnego Egiptu.

W lutym 2018 roku ogłoszono odkrycie grobowca Hetpet – wpływowej kapłanki bogini Hathor z czasów panowania V Dynastii. Odkryty został już w 2017 roku niedaleko Kairu i szacuje się, że został wybudowany około 2400 r. p.n.e. Pozycja kapłanki podkreślona została bogatą dekoracją wnętrza grobowca. Heptet przedstawiona została tu podczas polowań i połowów. Na odnalezionych malowidłach można podziwiać także ludność tańczącą, zajmującą się produkcją wyrobów skórzanych i metalowych, a także małpy, które w tym okresie trzymane były jako zwierzęta domowe.

Teje (Tiy) – „Wielka Małżonka Króla” i zręczna dyplomatka

Wielkie kobiety starożytnego Egiptu to także wpływowe żony. Jedną z nich była królowa Teje (czy też Tiy) – żona faraona Amenhotepa III i matka Amenhotepa IV (Echnatona). Nie pochodziła z królewskiej rodziny, a mimo to jako żona faraona na zawsze zapisała się na kartach historii. Była kobietą niezwykle inteligentną, mądrą i posiadała ogromny talent dyplomatyczny. Była tak droga swojemu mężowi, że została dopuszczona do pierwszej sceny politycznej dworu faraońskiego i postawiona nawet ponad królową matkę. Brała udział w ceremoniach religijnych i świeckich, otrzymała swoją świątynię w Sedeinga w Nubii, gdzie czczono ją jako wcielenie bogini Hathor.

Przedstawiana była jako dopełnienie swojego małżonka, portretowana jako sfinks. Amenhotepowi III urodziła przynajmniej sześcioro dzieci, w tym przyszłego władcę Egiptu i religijnego rewolucjonistę – Amenhotepa IV znanego także jako Echnaton. Obdarzona została długim życiem, a nawet po śmierci jej męża nadal wpływała na władzę w Egipcie jako królowa matka i regentka swojego młodego syna. Umarła najprawdopodobniej około 8 roku panowania Echnatona.

fot.domena publiczna

Teje

Po śmierci miała zostać pochowana w Amarnie, jednak jej ciała nie odnaleziono w żadnym z grobowców w mieście. Uważa się, że jej mumia została odnaleziona w depozycie w grobie Amenhotepa II w Dolinie Królów (KV35) i obecnie znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze. Na przypisanie tej mumii do królowej Teje wskazało porównanie próbki jej włosów z puklem znalezionym w grobie Tutanchamona złożonej w miniaturowej trumnie z jej imieniem. Mumię „starszej kobiety”, jak ją nazwano po odkryciu, zidentyfikował jako królową Teje egipski archeolog Najwyższej Rady Starożytności Zahi Hawass przeprowadzając badanie DNA. Królowa w chwili śmierci miała pomiędzy 45 a 50 lat i mierzyła zaledwie 145 cm wzrostu.

Nefertiti – „piękna, która nadchodzi” i znika w tajemniczych okolicznościach

Nefertiti była kuzynką i żoną rewolucjonisty religijnego – Amenhotepa IV/Echnatona. Ich małżeństwo z początku zdawało się być szczęśliwym. Królowa przedstawiana była wraz z mężem, co więcej po raz pierwszy w sztuce egipskiej ukazane zostały sceny z życia codziennego rodziny królewskiej, co do tej pory było uznawane za zbyt osobisty temat. Nefertiti urodziła Echnatonowi sześć córek, które także możemy podziwiać na ich rodzinnych reliefach. W czasach panowania tej pary zaszła nie tylko rewolucja w religii, ale także w sztuce. Stała się ona wręcz do przesady naturalistyczna.

Zdawać by się mogło, że sielanka pary królewskiej trwać będzie w nieskończoność. Tym ciekawszym staje się zatem fakt, że w 12 roku panowania Echnatona królowa została zastąpiona w swojej roli pierwszej małżonki przez inną królową Kiję – matkę następcy tronu Tutanchamona. W późniejszym czasie nasza królowa zdaje się całkowicie znikać z kart historii. To, co stało się z Nefertiti, zaprząta do dziś głowy wielu badaczy. Jedna z teorii mówi o tym, że królowa zmarła, inna, że zmieniła się jej rola i zaczęła sprawować rządy razem z mężem. Musiała by dlatego przyjąć nową tytulaturę – Semenchkare? – badacze nie są zgodni co do tej teorii, gdyż imię to jest wyraźnie męskie. Jeszcze inna teza sugeruje, że z powodów czy to natury politycznej czy też „rodzinnej” – nie wydała na świat męskiego potomka, który mógłby przejąć władzę, królowa zwyczajnie wypadła z łask.

fot.domena publiczna

Nefertiti – Wielka Małżonka Królewska

Niestety mumii królowej nie odnaleziono. Prawdopodobnie pochowana została w Amarnie wraz z mężem, jednak po śmierci Echnatona nastąpiła kolejna rewolucja religijna odwracająca wprowadzone przez niego zmiany, a jego wizerunki zaczęto usuwać. Co ciekawe, z wizerunkami naszej królowej obchodzono się dużo łagodniej, co może sugerować, że w rzeczywistości przeżyła ona swojego małżonka i na powrót, po jego śmierci, zaczęła przywracać starą wiarę.

Najbardziej znanym przedstawieniem królowej Nefertiti jest jej popiersie znajdujące się obecnie w Muzeum Egipskim w Berlinie, odkryte 6 grudnia 1912 roku w czasie wykopalisk w Amarnie przez zespół pod kierownictwem Ludwiga Borchardta.

Hatszepsut – kobieta legenda, której Kleopatra mogłaby czyścić sandały

Hatszepsut była córką faraona Tutmozisa I i Ahmes – siostry faraona Amenhotepa I. Dla utrzymania sukcesji władzy poślubioniła swojego przyrodniego brata Tutmozisem II, który zmarł po 14 latach panowania. Następcą tronu miał zostać Tutmozis III, lecz był w tym czasie nieletni. To właśnie wtedy na scenę polityczną Egiptu wkroczyła nasza bohaterka jako jego regentka. Ineni – zarządca spichlerzy tego okresu na swojej biograficznej steli opisał te wydarzenia w następujący sposób:

[Król] wstąpił do nieba i połączył się z bogami. Jego syn zajął jego miejsce jako król Obu Krajów i był władcą na tronie tego, który go spłodził. Jego siostra, boska małżonka Hatszepsut, zajmowała się sprawami kraju: ona rządziła Obojgiem Krajów i jej płacono podatki.

Mniej więcej pomiędzy 3 a 7 rokiem regencji, Hatszepsut postanowiła przejąć władzę i obwołała się faraonem. Jedno z jej imion królewskich brzmiało Chenemet-Imen-Hatszepsut – „Ta, która obejmuje Amona, pierwsza z dam”. Bardzo szybko rozpoczęła też działania propagandowe mające na celu legitymizację jej władzy. Kazała przedstawić się jako współwładczyni już w czasach jej ojca i rozpoczęła budowę świątyni grobowej w Deir el-Bahari, na murach której ukazane zostało jej boskie pochodzenie i intronizacja. Aby uprawomocnić swoją władzę Hatszepsut zaczęła przejmować męską tytulaturę oraz insygnia władzy w postaci chusty chat, ureusza i ceremonialnej brody. Jej wizerunki zaczęły przybierać formę na wpół męską i żeńską. Z czasem królowa przedstawiana była w całości w postaci męskiej.

fot.domena publiczna

Hatszepsut – kobieta faraon

W swoim panowaniu opierała się na doradcach. Uważa się, że prowadziła pacyfistyczną politykę zagraniczną, choć znane są przekazy o jej wyprawach do Nubii, Syrii-Palestyny, Mau czy do Puntu – krainy kadzideł. W kraju rozpoczęła program budowlany. Najważniejszym przedsięwzięciem była oczywiście jej świątynia grobowa, będąca jedną z najoryginalniejszych budowli tego typu. Jej działalność potwierdzona została też m.in. w Hermopolis, Beni Hasan, Karnaku, Medinat Habu i wielu innych miejscach, gdzie budowała świątynie lub rozbudowywała istniejące obiekty sakralne.

Zdaje się, że do podobnej roli przygotowywała także swoja córkę Neferurę, którą kształciła pod pilnym okiem swojego doradcy Senenmuta. Jednak około 11 roku panowania księżniczka umarła, a jej nauczyciel popadł w niełaskę królowej.

Po śmierci Hatszepsut rządy w państwie przejął ponownie Tutmozis III, który natychmiast nakazał wymazanie z pamięci jej imienia. Jej wizerunki i imiona były sukcesywnie wymłotkowywane z monumentów, a jej posągi rozbijane. Królowa pochowana została w grobowcu KV20 w Dolinie Królów znajdującym się po drugiej stronie masywu skalnego, do którego przylega jej świątynia grobowa w Deir el-Bahari.

Hatszepsut do dziś wzbudza fascynację i kontrowersje. Jedni uważają ją za próżną, ambitną i pozbawioną skrupułów, inni zachwycają się jej tradycjonalizmem, surowością i inteligencją. Miała określone poglądy i dokładnie wiedziała, w jaki sposób chciała sprawować rządy w kraju nad Nilem.

Starożytny Egipt w porównaniu z innymi antycznymi cywilizacjami ze swoimi kobietami obchodził się całkiem łaskawie. Posiadały one zestaw bardzo konkretnych praw zwłaszcza, kiedy były zamężne. Były prawdziwymi towarzyszkami, a mężowie niezwykle często wysławiali je w inskrypcjach. Nie oznacza to jednak, że z łatwością mogły zaspokajać swoje większe ambicje. Niezwykle rzadko dopuszczano je do władzy, a nawet, kiedy już się tak stało, musiały wykazać się sprytem i uporem, aby swoje wpływy utrzymać. Pomimo tak trudnych okoliczności w świecie starożytnego Egiptu znalazły się kobiety odważne i pewne swego, które nie obawiały się wyciągnąć ręki po to, co im się należało. Warto zatem pamiętać, że egipska herstoria to nie tylko osławiona i wszystkim znana królowa Kleopatra VII.

Bibliografia:

1. D. Arnold, The Royal Women of Amarna. Images of Beauty from Ancient Egypt, Nowy Jork 1996.
2. N. Grimal, Dzieje Starożytnego Egiptu, Warszawa 2004.
3. G. Rachet, Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1985.
4. I. Shaw (red.), The Oxford History of Ancien Egypt, Nowy Jork 2000.
5. I. Shaw, P. Nicholson, The British Muesum Dictionary of Ancient Egypt, Londyn 1995.
6. T. Schneider, Leksykon Faraonów, Warszawa-Kraków 2001.
7. Erika Engelhaupt, See Inside the Tomb of a High-Powered Egyptian Woman, National Geographic, 3.02.2018 https://www.nationalgeographic.com/news/2018/01/egypt-tomb-woman-priestess-hetpet-archaeology/
   Jeffery C. Mays, Archaeologists in Egypt Discover 4,400-Year-Old Tomb03.02.2018 https://www.nytimes.com/2018/02/03/world/africa/egypt-tomb-hetpet-priestess.html