Czy Polacy jako pierwsi zaczęli produkować wódkę?

Trudno podać dokładną datę pojawienia się wódki na polskich ziemiach. Jak jednak pisze Tomasz Lachowski w publikacji pod tytułem „J.A. BACZEWSKI. Jedyna taka wódka, jedyna taka historia”, jej dzieje można prześledzić kilka wieków wstecz:

[najprawdopodobniej już – przyp. R. K.] pod koniec XIV wieku na terenach położonych między Wisłą i Odrą produkowano i spożywano trunek, zwany gorzałką (miał ponoć lecznicze właściwości, choć niemiłosiernie palący podniebienie smak).

Z kolei słowo wódka (wodco) odnotowano po raz pierwszy w 1405 roku na kartach kronik sądu ziemskiego województwa sandomierskiego. Pojawiło się ono również w sporządzonym 30 lat później spisie dóbr miasta Dąbrówka. Należy jednak uważać. Otóż:

w języku staropolskim „wódka” oznaczała jedynie rów z wodą lub niewielki staw – dopiero w kolejnych stuleciach nadano temu słowu obowiązujące do dnia dzisiejszego znaczenie.

Nowy trunek szybko zdobywał popularność, a jego produkcja wiązała się ze sporymi dochodami. W związku z powyższym szlachta nie chcąc dzielić się zyskami z innymi stanami doprowadziła do wprowadzenia propinacji, czyli prawa pozwalającego tylko jej wytarzać i sprzedawać napoje alkoholowe. W efekcie, jak trafnie zauważa Lachowicz:

Propinacja zapewniała szlachcie ogromne dochody, ale koniec końców spowodowała, że wszystkie gorzelnie działały na rynku lokalnym – jak wnioskują niektórzy historycy, zaprzepaszczono tym samym szansę na uczynienie z doskonałych polskich trunków jednego z najważniejszych artykułów eksportowych.

fot.domena publiczna

Dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku na polskich ziemiach pojawili się poważni producenci wódki. Jednym z pierwszych była lwowska firma J.A. Baczewski, której wyroby po kilkudziesięciu latach powróciły do polskich sklepów.

Dopiero przełom XVIII i XIX wieku zmienił ten stan rzeczy, a na polskich ziemiach pojawili się poważni producenci. Zaczęły działać fabryka polskich wódek i likierów Jakóba Haberfelda w Oświęcimiu, fabryka wódek J. Prochownik w Poznaniu, fabryka Hrabiów Potockich w Łańcucie czy fabryka wódek i likierów J.A. Baczewski we Lwowie.

Ta ostania stała się zresztą jedną z najlepiej rozpoznawalnych marek przedwojennej Polski. Jej rozlewane do pięknych karafek wyroby – które kilka lat temu powróciły po siedmiu dekadach do sklepów – cieszyły się szczególną popularnością wśród elit II RP.

W XIX wieku należy również doszukiwać się początków toczonego do dzisiaj gorącego sporu między Polakami a Rosjanami o to, kto pierwszy zaczął produkować wódkę. Na przełomie lat 70. i 80. minionego stulecia sprawa oparła się podobno – jak twierdził Wiliam Wasiljewicz Pochlebkin w „Historii wódki” – nawet o specjalny trybunał. Właśnie na jego potrzebny Pochlebkin miał przeprowadzić badania archiwalne i – jak pisze Tomasz Lachowski w albumie „J.A. BACZEWSKI. Jedyna taka wódka, jedyna taka historia” – w ich wyniku rzekomo ustalił, że trunek wytwarzano w Rosji od około 1430 roku:

sposób produkcji wódki miał opanować Izydor – mnich z moskiewskiego Monasteru Czudowskiego – i to właśnie on posiadł wiedzę i skonstruował aparaturę umożliwiającą destylację alkoholu z fermentowanego zboża. Ten najwyższej jakości trunek, wytwarzany przez dziesięciolecia wyłącznie dla władców Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, nazywano wówczas „winem chlebowym” (lub „stołowym”) […].

fot.domena publiczna

Wyroby Baczewskiego cieszyły się dużą popularnością wśród elit przedwojennej Polski.

Koniec końców, w 1982 roku tajemniczy trybunał uznał, historia o wspomnianym wyżej mnichu Izydorze i jego trunku jest prawdziwa. Polacy niestety nie byli w stanie przedstawić żadnych dokumentów potwierdzających, że ich gorzałkę produkowano zanim na stołach pojawiło się „chlebowe wino” („stołowe wino”). Wobec tego rację w sporze przyznano Rosjanom – tak przynajmniej wynika z ich dokumentów.

Wszystko wskazuje jednak na to, że Pochlebkin zmyślił całą historię z mnichem Izydorem oraz tajemniczym trybunałem, bo jak podkreśla Tomasz Lachowski „mimo poszukiwań, nie udało się znaleźć żadnych dowodów” na potwierdzenie tez Rosjanina. Czy zatem kiedykolwiek zostanie rozstrzygnięty spór o to kto pierwszy zaczął produkować wódkę?

Źródło:

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o książkę:

• Tomasz Lachowski, J.A. BACZEWSKI. Jedyna taka wódka, jedyna taka historia, Warszawa 2017.