Einsatzkommando Paulsen. To oni mieli unicestwić polską kulturę i dokonać największej grabieży w dziejach Rzeczpospolitej

Niemal każdy zabytek i każde dzieło sztuki na ziemiach polskich to „świadectwo dziejów niemieckiego narodu” i historycznej „misji niemieckich osadników”: „zasłużonych krzewicieli cywilizacji zachodniej” na barbarzyńskich i zaniedbanych terenach.

fot.Ignacy Krieger/domena publiczna

Najcenniejszą zdobyczą Einsatzkommando Paulsen był ołtarz Wita Stwosza.

Taką właśnie ideą kierowali się niemieccy naukowcy, historycy i żołnierze, którym powierzono zadanie grabieży polskiego dziedzictwa kultury po tym, jak II Rzeczpospolita została podbita przez III Rzeszę.

Profesor złodziejstwa

Akcją „zabezpieczania” zabytków miał się zająć specjalnie do tego powołany oddział pod dowództwem profesora prehistorii uniwersytetu berlińskiego SS-Untersturmführera Petera Paulsena, nazwany od jego nazwiska Einsatzkommando Paulsen.

Ponadto w terenie to komando „szabrowników” miało być wspierane przez niesławne formacje Einsatzgruppen. Formalnie oddział podlegał szefowi Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Reinhardowi Heydrichowi.

fot.domena publiczna

Formalnie Einsatzkommando Paulsen podlegało samemu Reinhardowi Heydrichowi.

Największa grabież

Najważniejszą akcją przeprowadzoną przez Einsatzkommando Paulsen było odnalezienie i wywiezienie do Rzeszy ołtarza Wita Stwosza. Na trop tego arcydzieła sztuki rzeźbiarskiej o „ewidentnie niemieckim charakterze” Niemcy trafili bardzo szybko. Już 1 października Paulsen wysłał po niego do Sandomierza trzy meblowozy. Jak później relacjonował:

Przetransportowanie rzeźb Wita Stwosza okazuje się dość trudne. Ruchy wojsk poważnie to utrudniają (…). Skrzynie z katedry w Sandomierzu są duże. Cztery z nich ważą osiemset kilogramów każda. Ze względu na złe warunki na drogach musieliśmy jechać bez przyczepy, a ze względów bezpieczeństwa tylko za dnia.

Elementy ołtarza odnalezione w Sandomierzu trafiły początkowo do Berlina, skąd na mocy decyzji Adolfa Hitlera przewieziono je do Norymbergi, miejsca urodzin i śmierci Wita Stwosza. Wkrótce też przetransportowano tam pozostałe części dzieła. Kompletny ołtarz miał być umieszczony w specjalnym schronie przeciwlotniczym.

Spotkało się to z wielkim niezadowoleniem Hansa Franka, przeciwnego wywozowi jakichkolwiek dzieł sztuki z zarządzanego przez siebie obszaru. Ponadto prawo do ołtarza mariackiego rościło sobie SS. Führer jednak nie zamierzał zmieniać swojej decyzji.

Spory między bandytami

Działanie na większą skalę pokrzyżowało Paulsenowi przybycie z Wiednia SS-Sturmbannführera doktora Kajetana Mühlmanna, który 9 października 1939 r. otrzymał od Hermanna Göringa pełnomocnictwo do zabezpieczania dzieł sztuki na okupowanym terytorium Polski. Ponieważ działały dwa konkurujące ze sobą zespoły „grabieżców”, dochodziło do sporów kompetencyjnych.

Problem udało się rozwiązać na konferencji w Krakowie 28 października 1939 r. Grupa Paulsena miała się od tego dnia zająć „zabezpieczaniem” obiektów prehistorycznych i dóbr o charakterze naukowym.

Niepowetowane straty

Einsatzkommando Paulsen do końca października operowało w Krakowie. W tym czasie dokonano przeglądu zbiorów instytutów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej pod kątem ich dalszego wykorzystywania. Część księgozbioru biblioteki Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego została przekazana do Berlina.

30 października grupa Paulsena wyjechała do Warszawy. Stamtąd część zbiorów Biblioteki Sejmowej wyekspediowano do stolicy III Rzeszy. Najcenniejsze pozycje z zasobów Biblioteki Ordynacji Zamoyskiej zostały spakowane do skrzyń i przekazane miejscowej placówce SD (Sicherheitsdienst – Służba Bezpieczeństwa SS).

fot.Bundesarchiv/CC-BY-SA 3.0

Z uwagi na przybycie na okupowane terytorium Polski SS-Sturmbannführera doktora Kajetana Mühlmanna Paulsen miał zająć się „zabezpieczaniem” obiektów prehistorycznych i dóbr o charakterze naukowym. Na zdjęciu Mühlmann siedzi w środku.

Kilka tysięcy eksponatów i sporą część literatury naukowej straciło również Państwowe Muzeum Archeologiczne. Część zbiorów zwierząt, specjalistyczne książki i przyrządy optyczne zostały wywiezione do Salzburga z Państwowego Muzeum Zoologicznego.

Ekipa Paulsena spenetrowała również warszawskie wyższe uczelnie. Aż 100 wagonów kolejowych i pewna liczba ciężarówek potrzebne były według Niemców do wywiezienia samych tylko urządzeń i zbiorów Politechniki Warszawskiej. Duże zainteresowanie wzbudziła też biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. Aby wywieźć jej zbiory, jak szacowano, trzeba było 450–500 samochodów ciężarowych.

Do Berlina wyjechały na pewno zbiory Seminarium Filologii Germańskiej. Ponadto lustracją zostały objęte: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Szkoła Główna Handlowa i Wolna Wszechnica Polska.

Bibliografia:

Artykuł stanowi fragment książki Dariusza Kalińskiego pod tytułem „Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski”.