Obalamy mity. Jak NAPRAWDĘ byli uzbrojeni konkwistadorzy?

Hiszpańska piechota…

Nie ma wątpliwości, że jeśli chodzi o uzbrojenie, konkwistadorzy górowali nad Indianami. I to nawet, jeśli zdecydowaną większość składającej się z około 500 żołnierzy armii Hernána Cortésa, zdobywcy Meksyku, stanowiła piechota. Jej uzbrojenie składało się na ogół z rapiera, okrągłej tarczy nazywanej rodela i charakterystycznego hełmu typu morion. Część żołnierzy miała oprócz tego piki lub halabardy.

Prócz zwykłych piechurów, wśród Hiszpanów można było znaleźć 32 kuszników, 13 arkebuzerów i 16 jeźdźców. Oczywiście w miarę postępu hiszpańskich podbojów w Nowym Świecie, skład ten się trochę zmieniał, bo z Kuby sprowadzano rekrutów i uzbrojenie. Proporcje pozostawały jednak mniej więcej takie same.

Przewaga Europejczyków wydaje się oczywista zwłaszcza w zestawieniu z uzbrojeniem typowego azteckiego wojownika. Posiadał on z reguły procę, włócznię lub oszczep, czasem łuk. Do ochrony Indianie używali tarcz z trzciny i drewna, a także pancerzy z pikowanej bawełny.

fot.domena publiczna

Hiszpański hełm konkwistadorów z XVI stulecia.

Co ciekawe, te ostatnie były na tyle praktyczne w ciepłym klimacie, że w trakcie konkwisty część Hiszpanów wolała używać ich zamiast stalowych. Ale nie tylko ten wynalazek Azteków zasługuje na uwagę. Równie interesujący był tak zwany macuahuitl, czyli rodzaj miecza czy maczugi wykonanej z drewna i obsydianu. 

Ta niezwykła broń to na pierwszy rzut oka nic szczególnego: zwykła drewniana pałka z przymocowanymi do niej kawałkami kamienia. Cały sekret tkwił jednak w rodzaju wykorzystanego kamienia. Obsydian, rodzaj szkliwa wulkanicznego, może mieć krawędzie ostrzejsze niż współczesne narzędzia chirurgiczne. Właśnie to czyniło z  macuahuitl – zwłaszcza z jego dwuręcznej wersji – prawdziwie mordercze narzędzie. Tak o jego śmiercionośnym działaniu pisał anonimowy konkwistador:

Pewnego dnia, Indianin, którego widziałem jak walczy z jeźdźcem, uderzył konia w pierś, rozcinając ją i zabijając konia na miejscu. Tego samego dnia widziałem innego Indianina, zadającego cios w szyję konia tak, że ów padł martwy u jego stóp.

Polecamy „Nową Historię Meksyku”.

Ktoś mógłby powiedzieć: bez przesady, pomysłowa broń, ale mimo wszystko w starciu z europejską stalą wygląda, jakby pochodziła z epoki kamienia łupanego. Wszystko zależy jednak od liczb. Trzeba pamiętać, że Aztekowie mogli wystawić armie liczące dziesiątki tysięcy wojowników. To przeważa nawet, jeśli rapier jest lepszy od maczugi, a wzmocniona stalą tarcza – od tej plecionej z trzciny. Kiedy na jednego Hiszpana przypada dziesięciu, czy nawet dwudziestu Indian, ich problemy z uzbrojeniem przestają rzucać się w oczy.

… i jazda

A co z końmi i bronią palną? Czy one nie przesądzały sprawy? Niekoniecznie. Już wcześniej była mowa o tym, że w armii Cortésa znajdowało się zaledwie 16 jeźdźców. Choć w trakcie konkwisty sprowadzano kolejnych z Kuby, ich liczba nigdy nie stała się imponująca. Już samo to powodowało, że szarże jazdy nie mogły być bardzo spektakularne. Aztekowie, początkowo pod ogromnym wrażeniem, nauczyli się też nieźle radzić sobie z przeciwnikami na koniach. Używając zdobycznych hiszpańskich rapierów skonstruowali piki, które okazały się całkiem skuteczne.

Trzeba jednak przyznać, że w całym arsenale konkwistadorów konnica była cenną bronią. Parę razy dosłownie uratowała ich ona od klęski. Zdarzyło się tak na przykład pod Otumba w lipcu 1520 roku. Szarża na azteckich dowódców wywołała panikę wśród Indian i nie pozwoliła im wykorzystać przewagi w ludziach.

fot. Zuchinni one/CC BY-SA 3.0

Na wyposażeniu wojowników azteckich była broń zwana Macuahuitl.

Cel! Pal!

Podobnie było z bronią palną. Hiszpanie posiadali jej niewielką ilość. Co więcej, arkebuz z pierwszej połowy XVI wieku miał szereg wad. Cechowała go niska celność i nie dało się nim zbyt szybko strzelać – zaledwie raz na około minutę. Co więcej, nie nadawał się on do użycia w czasie deszczu. Nie pomagała też konieczność sprowadzania prochu aż z Kuby. Pod tym względem bardziej praktyczne okazały się kusze, ponieważ bełty z miedzianymi grotami produkowano na miejscu.

Oczywiście, arkebuzy miały też swoje dobre strony. Ich operatorów dało się wyszkolić znacznie szybciej, niż dobrych łuczników. Była to kwestia miesięcy, a nie lat. Poza tym broń palna, nawet ta prymitywna, przewyższa łuk czy kuszę pod względem siły przebicia. Niestety, ma to znaczenie jedynie przy masowym użyciu. A przecież u Cortésa służyło tylko 13 arkebuzerów!

Przy takiej liczbie można liczyć jedynie na efekt psychologiczny. Broń palna, która hałasuje i dymi, nawet współcześnie może budzić przerażenie. Rzeczywiście, Indianie przynajmniej z początku bali się wystrzałów. Ich strach wywoływały jednak raczej działa niż arkebuzy. Jak wielkie wywierały wrażenie, wspomina aztecki kronikarz:

Równocześnie strzelono z grubego miotacza ognia. Wtedy posłom serce zamarło i stali się bladzi jak płótno, poupadali, pokurczyli i nic więcej nie wiedzieli.

fot.CC BY-SA 4.0

Arkebuz był bronią palną na stanie armii hiszpańskiej.

Wszystkich martwiących się o los indiańskich posłów uspokajamy: przeżyli, bo strzał był tylko na pokaz. Trzeba też przyznać, że ze wszystkich europejskich nowinek technicznych, to właśnie artyleria przydała się najbardziej. Zwłaszcza w trakcie oblężenia Tenochtitlan, stolicy Imperium, którą zdobyto ostatecznie w 1521 roku, działa zadawały duże straty stłoczonym na ulicach obrońcom.

Czy zatem lepsze uzbrojenie konkwistadorów wpłynęło na upadek imperium Azteków? Tylko w pewnym stopniu. Najważniejsze okazały się inne czynniki. Przede wszystkim Indian pokonały epidemie sprowadzonych z Europy chorób. Po drugie, na ich niekorzyść zadziałała organizacja ich własnego państwa. Zależność terenów peryferyjnych od stolicy była w nim bardzo luźna i opierała się właściwie tylko na płaceniu trybutu. Kiedy Indianie uznali, że Hiszpanie są silniejsi, zaczęli masowo przechodzić na ich stronę. Jak na tym wyszli, wszyscy wiemy.

Bibliografia:

1. Ryszard Tomicki, Tenochtitlan 1521, Wyd. MON 1984.
2. Aztek Anonim, Zdobycie Meksyku, tłum. Tadeusz Milewski, Ossolineum 1959.
3. Patricia. de Fuentes, The Conquistadors: First-Person Accounts of the Conquest of Mexico, University of Oklahoma Press 1963.
4. Michael E. Smith, The Aztecs, Blackwell 1998.