Jerzy Sosnowski. Szpieg sprzed wojny, któremu Hans Kloss i James Bond nie dorastali do pięt!

Jerzy Sosnowski urodził się w polskiej rodzinie szlacheckiej. Przed pierwszą wojną światową był członkiem lwowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Gdy wybuchła wojna, wstąpił do oddziałów Piłsudskiego i walczył aż do 1918 roku, uczęszczając w międzyczasie do szkoły dla oficerów. Po odzyskaniu niepodległości pozostał w czynnej służbie jako ułan. Na polu walki dosłużył się czterech Krzyży Walecznych i Virtuti Militari V klasy.

Od początku lat dwudziestych tego rzutkiego młodego oficera miały na oku rodzące się właśnie służby wywiadowcze II RP. W końcu Sosnowskiego udało się zwerbować i 1 stycznia 1925 roku został dwójkarzem, czyli pracownikiem słynnego Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, zajmującego się między innymi wywiadem, kontrwywiadem i dywersją.

W europejskiej polityce zaczynał się gorący okres. Polska, która zaledwie kilka lat wcześniej odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów była z każdej strony zagrożona, a jej obrońcy potrzebowali oczu i uszu w każdym newralgicznym ośrodku. W szczególności tuż za zachodnią granicą. Choć traktat wersalski mocno osłabił potencjał militarny tego kraju, wiara w to, że Niemcy pokornie dotrzymają jego warunków byłaby niebezpieczną naiwnością. W dodatku Republika Weimarska podjęła współpracę wojskową z ZSRR, de facto oskrzydlając Polskę, czego po prostu nie wolno było zlekceważyć.

fot.domena publiczna

Jerzy Sosnowski, polski as wywiadu (fot. domena publiczna)

Zinwigilowanie Reichswehry, czyli sił zbrojnych zachodniego sąsiada, stało się kwestią najwyższej wagi. Zwierzchnicy z Oddziału II postanowili wykorzystać nieodparty urok osobisty przystojnego ułana, który przy okazji był wysportowany, odważny i umiał zachować zimną krew. Jak pisze Sławomir Koper w swojej najnowszej książce „Polscy szpiedzy”, polski wywiad postanowił zmienić taktykę:

[Zapisy traktatu wersalskiego – przyp. red.] ograniczyły liczbę etatów oficerskich, wskutek czego sporo stanowisk biurowych zajmowały panie. […] W wyczerpanych wojną Niemczech nie było wówczas łatwo o dobrą partię małżeńską, toteż samotne i sfrustrowane pracownice Reichswehry mogły się stać łatwym łupem szarmanckiego ułana.

Berliński high life

W lutym 1925 roku Sosnowski najpierw wyjechał do Paryża z żoną (która wcześniej była narzeczoną pułkownika Rómmla, odbitą mu w atmosferze skandalu) i wyścigowymi końmi, by potem już bez żony (małżeństwo się rozpadło), acz z końmi, udać się do Berlina. Na miejscu przedstawił się jako baron Georg von Nalecz-Sosnowski, zamożny właściciel ziemski. Dzięki hojności Oddziału II mógł robić wokół siebie dużo hałasu. Szastał pieniędzmi, płacił rachunki swoich znajomych, jako właściciel koni grał na wyścigach i sam z powodzeniem w nich startował, zyskując popularność wśród lokalnej śmietanki towarzyskiej. Przede wszystkim był jednak piekielnie skutecznym uwodzicielem.

Znany ze szpiegowskiego serialu Hans Kloss niemal co odcinek uwodzi inną kobietę, by zdobyć ważne informacje czy tajne dokumenty. Wyczyny telewizyjnego szpiega są jednak niczym w porównaniu z tym, jak poczynał sobie Sosnowski. Przystojny ułan zaczął od rozkochania w sobie pięknej Benity, która była tak zaślepiona miłością, że wiedząc iż jest agentem polskiego wywiadu, wystawiła mu swoje koleżanki pracujące w Reichswerze.

Wśród nich znalazła się wyjątkowo cenna współpracowniczka – Irene von Jena, która zajmowała posadę w dziale budżetowym niemieckich sił zbrojnych. Przez jej ręce przechodziły dokumenty poświadczające wszystkie wydatki Reichswery, w tym na współpracę wojskową Niemiec i ZSRR, stanowiące dowód na łamanie traktatu wersalskiego.

Sosnowski uwodził swoje agentki, rozpieszczał je, zabierał do najdroższych lokali, a w końcu zaczynał proponować spore sumy za kopie dokumentów, do jakich mają dostęp w pracy. Jednocześnie przyzwyczajał je do wykwintnego życia i dbał o to, by przypadkiem nie odłożyły większej sumy pieniędzy i się nie uniezależniły. Po latach nie da się właściwie odpowiedzieć na pytanie, co takiego miał w sobie polski agent, że wszystkie swoje współpracowniczki rozkochiwał i oficjalnie romansował z kilkoma z nich na raz. Jednocześnie jego agentki wiedziały o sobie nawzajem i nie miały pretensji o brak wierności.

Superszpieg z serialu Hans Kloss dorobił się własnego muzeum (fot. bonczek_hydroforgroup, lic. CCA 2.0)

Sosnowski zwerbował także znajomego Benity Günthera Rudloffa, któremu pomógł uporać się z długami hazardowymi. Ta relacja okazała się szczególnie cenna ponieważ mężczyzna był wysoko postawionym oficerem Abwehry, który krył polskiego szpiega. Dzięki niemu nasz agent mógł działać tak długo niewykryty – Rudloff zarejestrował go jako… współpracownika niemieckiego wywiadu wojskowego. Ta przykrywka pozwalała zbijać wszelkie podejrzenia co do prawdziwych zamiarów Sosnowskiego.

Plan ataku na Polskę?

Dzięki rozbudowanej siatce udało mu się również uzyskać dostęp do wielu innych tajnych informacji, w tym, jak pisze Sławomir Koper w książce „Polscy szpiedzy”, danych na temat niemieckich badań nad bronią pancerną i lotnictwem. Zdobywał tak dużo dokumentów, że musiał opracować specjalny system przerzutu informacji do Warszawy.

Jego siatka zdobywała tak wielkie ilości dokumentów, że szpieg zaczął dawkować je Warszawie, by nie obniżać ceny, jaką uzyskiwał za informacje. Był tak skuteczny, że w końcu Oddział II zaczął zastanawiać się, czy przypadkiem nie są to materiały spreparowane przez Abwehrę. Tymczasem Sosnowski pracował dalej, zdobywając w końcu plan wojny Niemiec z Polską. Gdy przedstawił swoim zwierzchnikom możliwość zakupu tych informacji za zawrotną sumę 40 000 marek, Warszawa uznała, że taki traf po prostu nie jest możliwy.

fot.Bundesarchiv, RH 2 2292, Bild Nr.207, lic. CC BY-SA 2.0 de

Niemieckie Fokkery D.XIII w tajnym ośrodku lotniczym w Lipiecku (fot. Bundesarchiv, RH 2 2292, Bild Nr.207, lic. CC BY-SA 2.0 de)

Szpieg wykradł materiały swoim współpracowniczkom i nieodpłatnie przekazał do Polski, jednak wiarygodność dokumentu została podważona wraz z lojalnością współpracownika. W Oddziale II zaczęto podejrzewać, że jest podwójnym agentem. Ostatecznie Warszawa odrzuciła zdobycz i pozwoliła na jej sprzedaż innym wywiadom. Francuzi i Brytyjczycy byli więcej niż chętni na przejęcie planów ataku na Polskę, które okazały się jak najbardziej prawdziwe.

Pupilek marszałka

Dopóki na stanowisku szefa Oddziału II stał podpułkownik Tadeusz Schaetzel, który sprzyjał Sosnowskiemu, jego pozycja była bezpieczna. Co więcej, niemal cała inwigilacja Niemiec opierała się na siatce tego jednego agenta. Także Józef Piłsudski sprzyjał swojemu piekielnie skutecznemu szpiegowi i osobiście interesował się jego zdobyczami. Wraz z jego śmiercią, Sosnowski stracił parasol ochronny. Także w Berlinie zaczęło się robić nieprzyjemnie.

fot.domena publiczna

Lea Kruse, która występowała pod pseudonimem Niako, w czasie turnee po Polscce (fot. domena publiczna)

Abwehrze wreszcie udało się podsunąć polskiemu agentowi kobietę, która stępiła jego niezawodny dotąd instynkt i która nie miała najmniejszej ochoty być częścią „haremu”, jaki zorganizował sobie w niemieckiej stolicy. Tancerka Lea Kruse donosiła na niewiernego kochanka Abwehrze, a jednocześnie… ostrzegała go o kłopotach.

Wreszcie Sosnowski postanowił odejść, ale nie miał zamiaru zrobić tego po cichu. Z iście ułańską fantazją zdecydował, że na pożegnanie zorganizuje przyjęcie, na które zaprosi jednocześnie członkinie swojej siatki i agentów Abwehry. Jako człowiek znany z ekstrawaganckich zabaw i nie szczędzenia wydatków na organizowane przez siebie rauty ściągnął przy tym do siebie całą śmietankę towarzyską Berlina. Przyjęcie skończyło się, gdy do apartamentu wpadło gestapo i aresztowało gospodarza wraz z wieloma gośćmi.

Źródła informacji:

1. Koper S., Polscy szpiedzy, Bellona 2018.
2. Kurpis W., Berlińska misja, Bellona 1983.
3. Misiuk A., Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Bellona 1998.
4. Pepłoński A., Wywiad Polski na ZSRR 1921-1939, Bellona 1996.