Barbara Zápolya. Być może jedyna polska królowa, którą mąż kochał szczerze, gorąco, wręcz bez pamięci

Barbara Zápolya nie była królewną. Wielu mogłoby powiedzieć, że w ogóle nie była właściwą partią dla polskiego monarchy. Ale czy słusznie? Pochodziła z rodu, który pod względem wpływów politycznych i bogactwa plasował się w czołówce Europy Środkowej, z powodzeniem rywalizując z wielkimi dynastiami.

Barbara Zápolya. Popiersie nieznanego rzeźbiarza

Była siostrą wojewody siedmiogrodzkiego Jan Zápolyi – potężnego węgierskiego magnata, który miał w swoim posiadaniu siedemdziesiąt dwa zamki i miasta, a do tego dysponował wprost bajecznym majątkiem. Co więcej: Jan uchodził za potencjalnego pretendenta do węgierskiego tronu w przypadku wygaśnięcia dynastii wraz ze śmiercią bezdzietnego (a przynajmniej nieposiadającego legalnych potomków) Ludwika II Jagiellończyka.

Ślub, budzący wielkie zainteresowanie na arenie międzynarodowej i opór rywalizujących z Jagiellonami Habsburgów odbył się 8 lutego 1512 roku. Barbara otrzymała od brata olbrzymi posag – nawet pięć razy wyższy od tych, jakie zapewniano polskim królewnom.

Drzewo genealogiczne Jagiellonów z 1519 roku. Z lewej strony – Barbara Zapolya.

Zygmunt Jagiellończyk (bo przecież jeszcze nie „Stary” – miał wtedy dopiero 45 lat) mógł się cieszyć z dopływu gotówki, szczególnie, że aby zorganizować godne wesele był zmuszony się zapożyczyć. Nie tylko pieniądze przyniosły mu jednak radość. Przede wszystkim sama panna młoda natychmiast go urzekła.

Za łaską Bożą jak najśpieszniej przylecimy. Listy miłosne Zygmunta Starego

Mówiono o niej, że to najprawdziwszy anioł. Miała zaledwie siedemnaście lat, była piękna, cicha, delikatna jak polny kwiat i urzekająco naiwna. Kronikarz Marcin Kromer pisał o niej, że była „świętą i pobożną panią”, która nieustannym postem i modlitwami wypraszała u Boga sukcesy Polski w wojnach i w dyplomacji. Marcin Bielski dodawał, że dzięki jej „niewymownej dobroci” kochali ją wszyscy poddani. Zwłaszcza jednak – zakochał się w niej bez pamięci sam król.

Nie rozstawał się z żoną ani na krok, zabierając ją w każdą podróż, nawet gdy ta była już w zaawansowanej ciąży. Gdy wreszcie wojna z Moskwą i przygotowania do bitwy pod Orszą zmusiły go do rozłąki, zaczął słać do Barbary długie, wręcz płomienne listy.

Zachowało się ich wiele i mają zupełnie inny charakter niż rzeczowa, pełna podniosłych frazesów korespondencja Zygmunta i jego drugiej żony, Włoszki Bony Sforzy.

Do Barbary król pisał z czułością i tęsknotą. „Nasza miłość jest tak silna, że żadna odległość jej nie osłabi” – rzucił w jednym liście. Stale dbał o dobre samopoczucie żony. Zachowały się chociażby jego prośby, by królowa nie przesiadywała zbyt długo w kościele, a także by „dla odpoczynku umysłu i ruchu ciała przechadzała się po ogrodzie lub po innym przyjemnym miejscu”.

Odpis jednego z listów Barbary Zapolyi do Zygmunta Starego

Monarcha, mimo że z nadzieją wyczekiwał syna, nie robił Barbarze najmniejszych wyrzutów, kiedy ta urodziła mu dwie córki. Przeciwnie: gorąco upraszał żonę, by ta nie myślała nawet przypuszczać, iż przestanie był dla niego „zawsze najmilszą”. Z drogi, gdy nie mógł towarzyszyć Barbarze przy drugim porodzie, zapewniał ją: „za łaską Bożą jak najśpieszniej przylecimy, aby nacieszyć się najmilszym dla nas obliczem Waszej Królewskiej Mości”.

Ogółem król nie był w stanie znieść choćby tygodnia bez pisania do ukochanej. Z krótkiego, pięciomiesięcznego wyjazdu poza Kraków zachowało się dwadzieścia jego epistoł do Barbary. „Już więcej nigdy nie dopuszczę, abyśmy choć na krótko i na niewielką odległość się z Waszą Królewską Mością rozłączyć mieli!” – zapewniał w jednej z nich. Rozłąka okazała się jednak bardzo szybka i nieodwołalna.

„Niewypowiedziana agonia”. Śmierć i żałoba po królowej Barbarze

Królowa zmarła 2 października 1515 roku – niedługo po narodzeniu drugiego dziecka, „wśród boleści i niewypowiedzianej agonii”. Przyczyny zgonu nie są znane. Sprzeczne relacje świadków i komentatorów sugerują, że śmierć nie nastąpiła z winy gorączki połogowej, ale raczej wylewu krwi do mózgu lub ataku serca. Barbara nie zdążyła chyba nawet ukończyć dwudziestego roku życia.

Towarzyszący konającej żonie Zygmunt „zanosił się od płaczu”. Na długie miesiące monarcha pogrążył się w głębokim żalu. Nie zważając na opinię otoczenia, spędzał dnie i noce, szlochając za ukochaną. Zupełnie przy tym zapomniał o sprawach państwowych, oddając je w ręce przekupnych urzędników.

Na dobrą sprawę to właśnie czarna rozpacz i umysłowe odrętwienie króla pomogły Bonie Sforzy, a przede wszystkim matce włoskiej księżniczki, Izabeli Aragońskiej, w wywalczeniu polskiej korony. Monarcha nie chciał myśleć o ożenku, roztrząsać, która kandydatka będzie najlepsza i zdoła godnie zastąpić zmarłą. Zostawił wszystko w gestii otoczenia, niemal nie wychylając nosa ze swojej komnaty.

Bona została królową, bo jej matka wiedziała kogo przekupić pieniędzmi lub obietnicami. Przyjazd nowej władczyni wiosną 1518 roku zakończył długi okres żałoby Zygmunta. Król nigdy jednak nie pokochał Bony tak, jak kochał Barbarę. I nigdy chyba nie zapomniał o kobiecie, która w ciągu niespełna trzech lat małżeństwa dała mu tak wiele radości.

Źródło:

Więcej na temat zagmatwanych dziejów rodu Jagiellonów dowiesz się z książki Kamila Janickiego pt. „Damy złotego wieku” (Znak Horyzont 2014). Artykuł powstał w oparciu o literaturę i materiały zebrane przez autora podczas prac nad książką.