Co Edward Gierek robił na emeryturze?

Dziesięcioletnia kadencja Gierka na stanowisku I sekretarza KC PZPR zakończyła się wstrząsem, jakim w sierpniu 1980 były narodziny „Solidarności”. W grudniu tego samego roku został on usunięty z Komitetu Centralnego. Na wiosnę powstała specjalna komisja partyjna pod przewodnictwem sekretarza KC, Tadeusza Grabskiego. Jej głównym zadaniem było ustalenie winnych kryzysu sierpniowego.

W efekcie jej prac zadano Gierkowi cios najmocniejszy – w lipcu 1981 roku, podczas zjazdu PZPR, został on wykluczony z partii. Co ciekawe, komisja Grabskiego wcale o to nie wnioskowała, pozostawiając decyzję w rękach zgromadzenia partyjnego. Postanowienie to było więc wynikiem powszechnych przekonań, a nie skutkiem nacisku politycznego wąskiej grupy.

„Teraz ja wam pokaże, jak się wykańcza”

Jeszcze w czasie, gdy trwały debaty dotyczące ostatecznej dymisji Gierka, wylądował on w rządowej klinice z objawami zawału. To właśnie tam, w Instytucie Kardiologii w Warszawie w Aninie dowiedział się o podjętej poza nim decyzji. Po utracie władzy – w przeciwieństwie do swojego poprzednika Gomułki – Gierek natychmiast padł ofiarą istnej politycznej nagonki. I to przede wszystkim ze strony własnego środowiska.

fot.Alina Zienowicz (Ala_z)/ CC BY 3.0

To tu, w szpitalu w warszawskim Aninie, Edward Gierek dowiedział się o utracie władzy. Dla przywódców Polski Ludowej pozbawienie pełnienia najwyższej funkcji w państwie było nierzadko takim ciosem, że kończyli w szpitalu z podejrzeniem zawału (jak Gierek) lub wylewu (jak Gomułka).

Znamienna jest w tym kontekście historia, którą opowiadał sam polityk. Tuż po zakończeniu rządów, Gierek zadzwonił do nowego I sekretarza, Stanisława Kani, od którego miał wówczas usłyszeć następujące słowa:

Towarzyszu Gierek, czy przypominacie sobie, jak wspólnie z Jaroszewiczem chcieliście mnie wykończyć? Wy może o tym zapomnieliście, ale ja pamiętam i teraz ja wam pokaże, jak się wykańcza. Będziecie mnie pamiętać aż do śmierci.

Nie wiadomo na ile historia ta jest prawdziwa, ale niezaprzeczalnym pozostaje jeden fakt: kolejne wydarzenia potwierdzają tezę o zaplanowanej politycznej zemście na byłym I sekretarzu KC PZPR.

fot.domena publiczna

To że Gierek był lubiany w społeczeństwie, nie uchroniło go przed zemstą politycznych rywali w łonie partii. Na zdjęciu Edward Gierek z wizytą w PGR-ze w Rząśniku jeszcze podczas sprawowania swojej funkcji I sekretarza KC PZPR.

Tylko Gierka tak potraktowano

Zaczęło się od wytykania mężczyźnie rzekomych luksusów, w jakich miał on żyć wraz z rodziną podczas sprawowania swojej funkcji. Po Polsce krążyły plotki, jakoby jego małżonka latała samolotem do swojego paryskiego fryzjera. Pojawił się także szereg zarzutów formalnych, dotyczących politycznej działalności Gierka.

Usunięcie z partii komunistycznej nie spotkało żadnego innego I sekretarza i było ewenementem nie tylko w historii PRL, ale wszystkich państw bloku wschodniego. Stanowiło to z pewnością najbardziej dotkliwą wówczas polityczną karę dla mężczyzny.

fot.autor nieznany/ domena publiczna

Po utracie władzy upokarzano nie tylko samego Gierka, ale i jego rodzinę. Pojawiły się plotki o życiu byłego I sekretarza w wielkim luksusie oraz o samolotowych wycieczkach jego żony do… fryzjera. Na zdjęciu Stanisława i Edward Gierkowie podczas Dnia Czynu Partyjnego w Warszawie (1974 rok). Fotografia pochodzi z książki Leszka Wysznackiego „Warszawa od wyzwolenia do naszych dni”.

Jakby tego upokorzenia było mało, w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, gdy w całym kraju wprowadzano stan wojenny, milicja zapukała (a w zasadzie: załomotała) do drzwi byłego I sekretarza. Edward Gierek został internowany. Tak wspominał tamte wydarzenia:

Przez cały tydzień przerzucali nas z miejsca na miejsce, aby w końcu zawieźć do stałego miejsca pobytu. Było to koło Drawska, w miejscowości Głębokie. Po drugiej stronie jeziora, w lepszych zresztą warunkach, osadzeni byli działacze „Solidarności” (…) przegonieni zostaliśmy przed co najmniej plutonem zomowców z psami i bronią maszynową wykierowaną na nas (…) Budynek (…) był znacznie zdewastowany. Czynny w nim był tylko jeden pisuar i jeden klozet.

fot.autor nieznany/ domena publiczna

Zdzisław Grudzień, którego śmierć wstrząsnęła Gierkiem, był członkiem KC PZPR oraz Biura Politycznego. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany; zmarł, ponieważ nie udzielono mu pomocy medycznej. Na zdjęciu Grudzień na spotkaniu z członkami załogi Kopalni Węgla Kamiennego Sosnowiec w 1973 roku.

Po miesiącu pobytu w tych fatalnych warunkach zmarł jeden ze współtowarzyszy niedoli Gierka – Zdzisław Grudzień. Dopiero wtedy osadzonych wysłano do lepiej zagospodarowanego ośrodka pod Warszawą. W grudniu 1982 roku zwolniono Gierka do domu. Nadal jednak podlegał stałej obserwacji. Nagonka trwała.

Zemsta ślepej wrony

W drugiej połowie lat osiemdziesiątych wytoczono mu proces o rzekome przywłaszczenie działki i domu na Śląsku. Z braku dowodów ostatecznie sprawę umorzono, ale przekaz propagandowy w tej sytuacji był jednoznaczny: były przywódca PZPR to malwersant i oszust.

Warto zauważyć, że atak trwał w zasadzie przez cały okres rządów Wojciecha Jaruzelskiego. Niektórzy uważają, że niechęć ze strony generała wynikała z faktu, iż przed laty Gierek odmówił przyznania mu stopnia marszałka Polski. Sam Gierek twierdził, że zablokował tamten awans, bo nie odpowiadał mu nacisk ze strony ZSRR w tej sprawie.

Lepsze czasy dla byłego I sekretarza nastały dopiero po przełomie 1989 roku. W 1990 roku ukazał się wywiad-rzeka przeprowadzony przez Janusza Rolickiego, zatytułowany „Przerwana dekada”. Książka stała się hitem i można ją określić mianem prawdziwego bestsellera III RP.

fot.Roch Mściwój/ CC BY-SA 4.0

Grób Edwarda i Stanisławy Gierek na cmentarzu w Sosnowcu-Środuli. Były I sekretarz KC PZPR zmarł w wieku 88 lat.

Gierek liczył już wtedy ponad osiemdziesiąt lat i coraz silniej dawały mu o sobie znać problemy zdrowotne. Były I sekretarz zachorował na pylicę płuc, przewlekłe schorzenie układu oddechowego wywołane długotrwałym wdychaniem pyłów. Był to skutek wieloletniej pracy w kopalni. 29 lipca 2001 roku Edward Gierek zmarł. Miał 88 lat.

W pogrzebie na cmentarzu w Sosnowcu uczestniczyło blisko 10 tysięcy osób. Wśród części społeczeństwa wciąż żywa była wówczas tęsknota za rządami Gierka, które – jak na warunki Polski Ludowej – uznaje się za „złote czasy”. W końcu po dziś dzień jest on najbardziej lubianym z przywódców doby PRL.

Bibliografia:

1. Eisler Jerzy, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
2. Gajdziński Piotr, Gierek. Człowiek z węgla, Poznań 2014.
3. Rolicki Janusz, Edward Gierek. Życie i narodziny legendy, Warszawa 2002.
4. Rolicki Janusz, Przerwana dekada, Warszawa 1990.