Czy Elżbieta I była mężczyzną?

Elżbieta nie miała powodów, by rwać się do zamążpójścia. Małżeństwo matki zakończyło się jej dekapitacją. Ojciec następnie ściął głowę również macosze, Katarzynie Howard. Ośmioletnia Elżbieta widziała, jak ta druga, oskarżona o zdradę stanu, w czasie śledztwa wyrwała się i dotarła pod drzwi kaplicy, gdzie Henryk VIII słuchał nabożeństwa. Krzyczącą i błagającą o litość wleczono z powrotem na przesłuchanie. Być może to właśnie wtedy przyszła królowa podjęła decyzję, że małżeństwo nie jest dla niej.

Gdy w dniu koronacji wkładała pierścień na palec, ogłaszając zaślubiny z królestwem, i uparcie odmawiała kolejnym kandydatom do swej ręki, dla wielu była to niepojęta decyzja. Pojawiły się więc plotki o fizycznych deformacjach, problemach uniemożliwiających współżycie i całkowitej niepłodności królowej. Ponoć wyłysiała tuż po trzydziestce, co tłumaczono albo syfilisem odziedziczonym po ojcu albo przypadłością częstą u… mężczyzn.

Księżniczka czy książę?

Być może najbardziej szokującą teorią, która miała dowodzić męskiej płci Elżbiety, była wersja o chłopcu z Bisle, której zwolennikiem był pisarz Bram Stoker, autor „Draculi”. Zgodnie z nią królewna zmarła na wsi mając około jedenastu lat. Henryk walczył wówczas we Francji, więc otoczenie próbowało szybko uratować sytuację.

Elżbieta I w szatach koronacyjnych. Wielu widziało w niej zdeformowaną istotę, a może nawet… mężczyznę (źródło: domena publiczna).

Znaleziono chłopca, który zajął miejsce Elżbiety i do końca życia udawał kobietę. Teorii tej miały dowodzić męskie cechy królowej, takie jak długie palce, smukła sylwetka, miłość do polowania i jazdy konnej, ciężki makijaż, pod którym podobno skrywała zarost, a także wysokie kołnierze, maskujące jabłko Adama.

Czy królowa może rodzić dzieci?

Z pewnością jednak przyszła na świat jako kobieta. Gdy miała zaledwie siedem miesięcy, Henryk postanowił wydać ją za jednego z francuskich książąt. Przybyłym posłom najpierw zaprezentowano niemowlę w pełnym przepychu stroju i w majestacie księżniczki, a następnie… rozebrano je do naga, aby mogli upewnić się, że doniesienia o wadach dziecka są nieprawdziwe.

Przez długie lata jej rządów dwór aż huczał od plotek, z których najbardziej powszechną była ta o niepłodności królowej. Prawdy o tym władczyni miała strzec niczym oka w głowie. Sir Robert Tyrwhitt zastanawiał się w 1549 roku: Wierzę gorąco, że pomiędzy moją panią Ashley [guwernantką Elżbiety] a zarządcą domu królewskiego [sir Tomaszem Parrym] jest jakiś sekret, którego strzec będą do śmierci.

13-letnia Elżbieta… czy może chłopiec z Bisle. Bo czyż kobieta mogła mieć tak długie palce i smukłą sylwetkę? (źródło: domena publiczna).

Ale pogłoski krążyły, skoro hrabia de Feria, doradca Filipa II, pisał w 1559 roku, gdy Elżbieta miała zaledwie dwadzieścia pięć lat: Jeśli moi szpiedzy nie kłamią, a ja wierzę, że nie, pewien niedawno zdradzony mi powód uniemożliwia jej w moim rozumieniu rodzenie dzieci. 

Powodem tym miał być brak żeńskich organów płciowych! Gdy Filip, rozważając zaręczyny z angielską władczynią, poznał te plotki, postanowił dotrzeć do prawdy na własną rękę. Udało mu się przekupić garderobianą Elżbiety. Ale służka doniosła zalotnikowi, że królowa funkcjonuje normalnie jako kobieta.

Babskie rządy wbrew boskiemu prawu

Gdy Elżbieta zasiadła na tronie, za pewnik brano jej rychłe zamążpójście. Oczekiwano tego od niej nie tylko w związku z koniecznością zapewnienia sukcesji. Małżeństwo królowej uznawano za rzecz równie oczywistą, co jej koronację. Rządy kobiety niezamężnej były zaś dla wielu abominacją. 

Król Hiszpanii Filip II Habsburg, wdowiec po siostrze Elżbiety I, długo starał się o rękę „dziewiczej królowej”. Najpierw jednak musiał się upewnić, czy to aby na pewno kobieta… Obraz Antonia Moro z 1557 roku (źródło: domena publiczna).

Byłoby lepiej dla niej i jej państwa, gdyby wzięła sobie męża, który mógłby ją uwolnić od trudów, odpowiednich tylko dla mężczyzn – pisał Filip Habsburg. Z kolei kanclerz i doradca królowej, William Cecil, prosił pewnego ambasadora, by ten więcej nie omawiał z Elżbietą kwestii przekraczającej możliwości umysłowe kobiety.

Najdobitniej poglądy na ten temat wyraził jednak John Knox w zajadłym pamflecie „Pierwszy ryk trąby przeciw potwornym rządom kobiet”. Twierdził, że niewiasta jest bramą szatana, istotą słabą, chwiejną, bezwolną i niemądrą. Obraza to boska, podważanie ładu i sprawiedliwości, gdy słabi żywią silnych, gdy głupcy rozkazują mądrym, jednym słowem, gdy kobiety rządzą mężczyznami.

I choć ostrze krytyki Knox skierował przeciwko Marii Tudor i Marii Stuart, Elżbieta wzięła te słowa do siebie i urażona odmówiła mu przyjazdu do Anglii. Ostatecznie Knox uznał Elżbietę za cudowny wyjątek, a jej rządy za wyraz boskiej woli. Choć dalej upierał się, że mężczyzna na tronie to lepsze rozwiązanie.

I znów ten kołnierz… 20-letnia Elżbieta towarzysząca swojej starszej siostrze Marii I we wjeździe do Londynu. Obraz olejny Johna Byama Listona Shawa z 1910 roku (źródło: domena publiczna).

Otaczający mizoginizm tylko umacniał królową w przekonaniu, że ślub osłabiłby jej pozycję. Tymczasem ona ani przez chwilę nie wątpiła, że potrafiła rządzić państwem. Niechęć do małżeństwa była nie tyle kwestią osobistych przekonań, co wiary, że tylko ona potrafi ocenić, co jest dla Anglii najlepsze. Sir Jakub Melville doskonale to rozumiał, gdy powiedział:

Wasza Królewska Mość myśli, że jeśli wyjdzie za mąż, będzie tylko królową Anglii, a teraz jest zarazem królem i królową. Wiem, że jej duch nie może ścierpieć rozkazodawcy.

Kobieta, mężczyzna, a może ktoś pomiędzy?

W „Dictionary of National Biography” pisano, że królowa Żyła życiem mężczyzny, nie kobiety: mogła przez cały dzień polować, a całą noc tańczyć, aż pod silnymi mężczyznami kolana się załamywały. Jej nauczyciel z młodości, Roger Ascham, twierdził, że szesnastoletnia księżniczka posiada umysł wolny od kobiecej słabości i męską zdolność skupiania uwagi.

E.S. Beesly dodawał w biografii królowej: Wytrzymałością na trudy ciała i siłą umysłu dorównywała mężczyznom. Była wojownicza, niepohamowana, arogancka i wulgarna. Klęła jak szewc i nie przeszkadzało jej, gdy robili to inni. Dla ówczesnych taka niewiasta, w dodatku nie marząca o mężu i dzieciach, po prostu nie mogła istnieć.

Wydaje się jednak, że te „męskie” cechy można składać na karb gorącej krwi Tudorów. Sir Arthur Keith, profesor Królewskiego Towarzystwa Chirurgów, rozstrzygał: Nie ma żadnych wątpliwości, że Elżbieta była w pełni ukształtowaną kobietą. Posiadamy relacje na temat jej piersi i miesiączek.

Elżbieta I „mogła przez cały dzień polować, a całą noc tańczyć, aż pod silnymi mężczyznami kolana się załamywały”. Królowa podczas tańca ze swym faworytem, Robertem Dudleyem (źródło: domena publiczna).

Wiadomo, że cierpiała na tak zwany wtórny brak miesiączki, a jej lekarze twierdzili, że rzadko miewa krwawienia normalne u kobiet. Dziś niektórzy badacze twierdzą, że władczyni mogła mieć wrodzone zaburzenie rozwoju płciowego, zwane zespołem niewrażliwości na androgeny. To wyjaśniałoby zaburzenie miesiączkowania i niepłodność.

Mam ciało słabej i wątłej kobiety, ale serce i honor króla – mówiła o sobie. Syn Williama Cecila Robert, Sekretarz Stanu królowej, pisał z kolei: Była więcej niż mężczyzną i słowo daję, niekiedy mniej niż kobietą. Być może dzięki temu Elżbieta mogła być jednocześnie i królem, i królową.

Bibliografia

1. Abbott, J., Queen Elizabeth, Harper & Brothers Publishers, New York and London 1901.
2. Beesly, E.S., The Life of Queen Elizabeth, A.L. Burt, New York 1902.
3. Chamberlin F., The Private Character of Queen Elizabeth, Dodd, Mead and company, New York 1922.
4. Creighton, M., Queen Elizabeth, Boussod, Valadon & Co., London 1896.
5. Erickson, C., Elżbieta I., tłum. B. Stokłosa, Świat Książki, Warszawa 2001.
6. Grzybowski, S., Elżbieta Wielka, Zakład Wydawniczy im. Ossolińskich, Wrocław 1984.
7. Licence, A., W łożu z Tudorami, Astra, Kraków 2013.
8. Neale, J.E., Elżbieta I, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.

Czasy spisków, intryg i szpiegów w książce „Elżbieta I i Robert Dudley. Prawdziwa historia Królowej Dziewicy i mężczyzny, którego kochała”: