„Kochanie, zostańmy rodzeństwem”. Propozycja dla osób zastanawiających się nad rozwodem?

W 1537 roku Henryk VIII Tudor niespodziewanie został wdowcem. Jane, jego trzecia żona, zmarła przy porodzie. Choć dała mu upragnionego syna, nie miał z kim płodzić kolejnych.

Decyzję o następnym małżeństwie opóźniał stan zdrowia władcy. Zablokowanie ujścia ropy z wrzodu na łydce doprowadziło w 1538 roku do ostrej zatorowości płucnej, zagrażającej życiu króla. Ale po wyjściu z zapaści energicznie wziął się za poszukiwania małżonki.

Wdowiec o złej reputacji szuka żony

Jeszcze przed pogrzebem Jane król zwrócił uwagę na Marię de Guise, młodą wdowę i matkę dwóch synów. Spóźnił się jednak – zdążyła już wpaść w oko jego siostrzeńcowi, królowi Szkocji. Zresztą, miała złośliwie komentować, że jej szyja jest zbyt wąska na małżeństwo z królem Anglii.

Piękna Maria de Guise zdążyła już wpaść w oko siostrzeńcowi Henryka. Zresztą los Anny Boleyn jakoś nie skłaniał do wyjścia za króla Anglii… Portret Marii pędzla Corneille’a de Lyon, wykonany ok. 1537 roku (źródło: domena publiczna).

Henryk VIII zarządził przegląd pozostałych francuskich księżniczek. Ambasador Francji odpowiedział żartem, że jeśli mają paradować przed królem niczym konie, może zechciałby też ich dosiąść i zatrzymać najlepszą. Henryk VIII zarumienił się i zdecydował na poszukiwanie żony gdzie indziej. Pod koniec 1538 roku mówiło się o dwóch kandydatkach – księżnej Mediolanu i księżniczce kliwijskiej.

Gdy Henryk VIII zobaczył tę podobiznę księżnej Mediolanu, z miejsca się w niej zakochał. Jednak ani ona, ani jej rodzina, nie mieli ochoty na angielski mariaż. Kilka lat później dziewczyna została księżną Lotaryngii. Krystyna mediolańska, z domu księżniczka duńska, na obrazie Hansa Holbeina z 1538 roku (źródło: domena publiczna).

Ta pierwsza była wnuczką… siostry jego pierwszej żony! Szesnastoletnia wdowa miała ujmujący charakter, świetne wykształcenie, a gdy raczy się uśmiechnąć, w jej policzkach i podbródku pojawiają się dołeczki, które wybornie jej pasują. Henryk zachwycił się nią. Co innego księżna. Stwierdziła ponoć, że oddałaby mu głowę tylko wtedy, gdyby miała jeszcze jedną.

Może nagą księżniczkę?

Anna Kliwijska, według relacji z 1538 roku, nie odznaczała się wybitną urodą. Jednak jej szwagier był jednym z luterańskich przywódców Rzeszy. Spór francusko-habsburski, gwarantujący Anglii pokój, wygasał. Państwu groziła izolacja. Nawiązanie kontaktów z protestanckimi władcami miało zapewnić bezpieczeństwo.

Na początku 1539 roku w Kliwii pojawił się angielski poseł. Miał wybadać urodę i charakter Anny. Na dworze wszyscy zachwycali się nią, twierdząc, że tak bardzo zaćmiewa księżną Mediolanu, jak złote słońce zaćmiewa srebrny księżyc.

Henryk chciał mieć dowód – portret. Kliwijski wicekanclerz zaproponował angielskim wysłannikom stary obraz, ale nie wiedzieli, czy to jej podobizna, bo gdy ją widzieli, miała zasłoniętą twarz i figurę. Wicekanclerz więc zapytał, czy woleliby zobaczyć ją… nagą. Podobiznę w końcu namalował Hans Holbein, wcale zbytnio nie upiększając modelki.

Anna dużo wyszywała, pisała i czytała po niemiecku. Była łagodna, posłuszna i powściągliwa. I tu lista zalet się kończy. Nie znała języków obcych, nie umiała grać na żadnym instrumencie. Nie była przygotowana, by wejść w świat intryg dworu Tudorów.

Sylwestrowa maskarada

4 października 1539 roku podpisano traktat małżeński, zła pogoda uwięziła jednak Annę na kontynencie. Dopiero 27 grudnia stanęła po drugiej stronie Kanału La Manche. Pierwsze spotkanie zaplanowano w Greenwich na 3 stycznia 1540 roku. Obojgu się spieszyło. Anna ruszyła już nazajutrz, a król postanowił zrobić jej niespodziankę i nawiedzić ją incognito. Był pewien, że go rozpozna i zakocha się od pierwszego wejrzenia.

Wbrew obiegowej opinii Hans Holbein wcale szczególnie nie upiększył Anny Kliwijskiej podczas malowania portretu zaręczynowego (źródło: domena publiczna).

W Sylwestra 1539 roku Anna przebywała na zamku Rochester, skąd z okna przyglądała się szczuciu psów na byka – rozrywce przygotowanej specjalnie dla niej. Nagle do komnaty weszło kilku identycznie ubranych mężczyzn w kapturach zasłaniających twarze. Jeden z nich wystąpił przed szereg, pocałował Annę i wręczył prezent od króla. Nie wiedziała, kim jest ten zuchwalec, więc tylko podziękowała. Choć natręt próbował się do niej zbliżyć, ignorowała go, patrząc na widowisko.

Zniecierpliwiony mężczyzna wyszedł. Wrócił odziany w płaszcz z purpurowego aksamitu. To był król! Zakłopotana Anna ukłoniła się, ale złe wrażenie zostało. Po wspólnym obiedzie i zdawkowej rozmowie Henryk wyjechał. Miał stwierdzić krótko: Nie podoba mi się.

Pięknością Anna faktycznie nie była. Wyglądała na trzydzieści lat (a liczyła dwadzieścia cztery), miała długi nos i dzioby po ospie. A co najważniejsze, śmiała go nie rozpoznać.

Nie było im dane żyć ani długo, ani szczęśliwie… I to przez wygórowane oczekiwania króla. Pochodzące z ok. 1540 roku portrety Henryka VIII pędzla Hansa Holbeina i Anny pędzla Bartholomäusa Bruyna Starszego (źródło: domena publiczna).

Ślub miał się odbyć 4 stycznia, ale został przełożony, bo król dramatycznie szukał sposobu uniknięcia go. Uczepił się dawnego narzeczeństwa Anny z księciem lotaryńskim. Nazajutrz jednak złożyła oficjalne oświadczenie, że jest wolna. Ponadto Henryk był przyparty do muru. Zrywając związek obraziłby panów niemieckich i stracił kontynentalnych sojuszników.

Słowo króla

Zaślubiny odbyły się więc 6 stycznia. Król nie dał po sobie poznać rozczarowania. Objął żonę i pocałował ją. W swojej przysiędze powiedział:

Ja, Henryk, biorę ciebie za żonę, i będę odtąd z tobą na dobre i na złe, w pomyślności i w biedzie, w zdrowiu i w chorobie, dopóki nas śmierć nie rozłączy i na to ci daję moje słowo.

Noc poślubna okazała się katastrofą. Anna wydała się Henrykowi nieatrakcyjna, wzbudziła w nim odrazę. Jej mało jędrne piersi i brzuch uznał za oznakę utraty dziewictwa. Twierdził, że roztaczała nieprzyjemne wonie z przodu i z tyłu.

Henryk zmacał żonę, a że jej ciało nie było „dostatecznie jędrne”, zaczął wątpić w jej dziewictwo. Obraz Hansa Holbeina z ok. 1542 roku (źródło: domena publiczna).

Mimo to nie ma wątpliwości, że Anna była dziewicą i o seksie nie wiedziała nic. Zadowalały ją pocałunki na dobranoc i dzień dobry. A co do woni, to raczej królowi towarzyszył potworny smród wyciekającej z łydki ropy.

Król napisał jednak do szwagra, że jest szczęśliwy, a Anna podziękowała bratu, że doprowadził do takiego małżeństwa, że nie mogłaby sobie życzyć innego. 4 lutego stolica powitała ją entuzjastycznie. Krążyły pogłoski, że na Zielone Świątki miała zostać ukoronowana.

Tymczasem cesarz, zajęty rewoltą w Gandawie, nie mógł zaatakować Anglii. Zniknął polityczny cel małżeństwa. Poza tym wraz z królową na dworze pojawiły się młode panny. Henrykowi zakręciła w głowie Katarzyna Howard, pulchna nastolatka, z którą romansował co najmniej od Wielkanocy. Postanowił się rozwieść.

Ogłaszam Was… bratem i siostrą

24 czerwca królowej kazano opuścić dwór, obiecując, że Henryk później do niej dołączy. Nie dołączył. Za to 6 lipca odwiedzili ją królewscy wysłannicy z informacją, że sprawa legalności jej małżeństwa będzie przedmiotem śledztwa. Królowa zemdlała i dopiero nazajutrz wyraziła na to zgodę.

Dowody brzmiały śmiesznie, ale Henryk odkrył, jak bardzo elastyczne może być prawo. Zeznawał, że w dniu ślubu kierował nim strach, więc małżeństwo było nieprawomocne. Zresztą Anna nigdy nie została zwolniona z umowy z synem księcia Lotaryngii. Pod wpływem skrupułów powstrzymywał się od dopełnienia małżeństwa. Stwierdził, że jeśli Anna przywiozła z sobą wianek, to nadal jest dziewicą.

9 lipca Rada uznała trwające pół roku małżeństwo za nieważne. Anna była załamana. Jej ból osłabł, gdy dowiedziała się, że król zamierza traktować ją jak… siostrę! Szybko przyjęła tę propozycję. Zaakceptowała listownie rozwód, dodając, że tylko posłuszeństwo skłania ją do rezygnacji z miłości, którą darzy Henryka.

Dla Anny nie znalazło się miejsce w alegorycznym obrazie przedstawiającym rodzinę król Anglii. Na lewo od Henryka VIII Maria I i jej mąż Filip Habsburg, na prawo – Edward VI i Elżbieta I. Obraz Lucasa de Heere z ok. 1572 roku (źródło: domena publiczna).

Król był zaskoczony jej uległością. Odpowiedział na jej list, opisując warunki układu finansowego. Anna otrzymała dwa spore domy blisko dworu, na którym miała być zawsze mile widziana, wysoką roczną pensję i służbę stosowną do statusu królewskiej „siostry”. Stanęła w dworskiej hierarchii zaraz za żoną i dziećmi króla. Mało który rozwód odbył się w równie przyjaznej atmosferze.

Dworska zamiana ról

Anna została więc w Anglii jako siostra swego byłego męża. Do Kliwii nie wróciła, bo bała się zemsty rodzonego brata.

Już osiemnaście dni po rozwodzie Henryk poślubił Katarzynę Howard – młodziutką, acz niepokojąco doświadczoną seksualnie. O dziwo, co do jej dziewictwa nie miał żadnych obiekcji…

Zaczynała jako dwórka Anny, skończyła jako jej następczyni… Katarzyna Howard na portrecie pędzla Hansa Holbeina ok. 1540 roku (źródło: domena publiczna).

Anna odwiedziła ich pierwszy raz 3 stycznia 1541 roku. Kilka miesięcy wcześniej Katarzyna była jedną z jej dwórek. Teraz to Anna po wejściu do komnaty zachowywała się jak dworska panna.

Katarzyna przyjęła Annę życzliwie, a król objął ją i pocałował. Cała trójka zasiadła do kolacji. Gdy Henryk poszedł do łóżka, obie damy wesoło tańczyły ze sobą. Nazajutrz zabawa wciąż trwała i dopiero 5 stycznia Anna opuściła dwór.

Siostrę za żonę?

Po uwolnieniu się od przymusu współżycia, król odkrył, że… lubi towarzystwo Anny. „Rodzeństwo” się zaprzyjaźniło. W sierpniu 1541 roku nawet rozeszły się pogłoski, że król zamierza… oddalić piątą żonę i wrócić do czwartej. Anna nieco przytyła, co doprowadziło do plotek, że urodziła mu dziecko. Poddani uważali, że ich ponowny ślub byłby sprawiedliwy, uważając ją za najsłodszą i najłaskawszą królową Anglii.

Annie nie udało się zostać ponownie żoną Henryka VIII. Jego szóstą małżonką została Katarzyna Parr, co bolało tym bardziej, że nie była ani młodsza, ani piękniejsza od Anny (źródło: domena publiczna).

Król jednak postanowił nie przyjąć jej z powrotem. Podporządkowała się, choć ponoć była oburzona, gdy wziął jako szóstą żonę Katarzynę Parr, starszą i brzydszą od niej.

Po śmierci króla Anna zabiegała o… anulowanie anulowania jej małżeństwa, by móc zostać królową-wdową. Jej prośba została zignorowana. Spędziła resztę życia w dobrobycie i niezależności, zawsze pogodna i radosna. Zmarła 17 lipca 1557 roku. Jako jedyna żona Henryka VIII została pochowana w Opactwie Westminsterskim.

Bibliografia

1. Carolly Erickson, Henryk VIII, Świat Książki 2001.
2. Antonia Fraser, Sześć żon Henryka VIII, Rachocki i S-ka 1994. S. 354
3. Philippa Gregory, David Baldwin, Michael Jones, Kobiety Wojny Dwu Róż. Księżna, królowa i królowa matka, „Książnica” 2013.
4. Francis Hackett, Henryk VIII, Wydawnictwo J. Przeworskiego 1939.
5. Kelly Hart, Żony i kochanki Henryka VIII, Klub Dla Ciebie 2010.
6. Tomasz Kruszyna, Medyczne zagadki z historią w tle. Henryk VIII, portal Medycyna Praktyczna, dostęp 18 listopada 2015
7. Amy Licence, Sześć żon i wiele kochanek. Historie kobiet Henryka VIII, Astra 2015.
8. Amy Licence, W łożu z Tudorami. Intymne życie dynastii, Astra 2014.
9. G.J. Meyer, Tudorowie. Prawdziwa historia niesławnej dynastii, Wyd. Astra 2015.
10. Albert Frederick Pollard, Henryk VIII, PIW 1988.
11. David Starkey, Królowe. Sześć żon Henryka VIII, Rebis 2004.
12. David Williamson, Deberett’s Kings and Queens of Britain, Webb & Bower Ltd. 1986.
13. Jerzy Wolak, Henryk VIII, WAM 2003.