Skąd wziął się fenomen Tudorów?

I. Postacie jak z telenoweli

Egzekucja Lady Jane Grey. Obraz Paula Delarouche (źródło: domena publiczna).

Po pierwsze to niezwykle barwne i krwiste postacie. Weźmy choćby takiego założyciela dynastii Henryka VII: wygnaniec, który nigdy nie poznał ojca, a młodość spędził we Francji.

Do ojczyzny wrócił na czele najemników, by pokonać Ryszarda III i objąć tron. Większość swojego panowania spędził w strachu o władzę i życie, na które dybali konkurenci. Nielubiany przez poddanych, odznaczał się skąpstwem i emocjonalnym chłodem. Rządził 24 lata i przeżył żonę i syna.

II. Potwory i cynicy, jakich świat nie widział

A to przecież dopiero początek. Jego następca – Henryk VIII – zasłynął jako furiat z pasją mordujący żony i przeciwników politycznych. 

Słynny Henryk VIII Tudor. Zasiadał na tronie angielskim przez prawie 40 lat (źródło: domena publiczna).

To opętany seksem władca, który dla prywatnych spraw nie zawahał się zerwać z Rzymem. Chciwy karciarz i gracz w kości, a wreszcie syfilityk.

III. Nieprawdopodobne kontrasty

Z drugiej strony Henryk VIII był dzielnym żołnierzem i zdolnym dowódcą, muzykiem, kompozytorem i poetą, autorem cenionych traktatów teologicznych, zręcznym politykiem i dyplomatą.

Potwór i geniusz – pisano o nim. Niewiele krajów może się pochwalić tak barwną postacią na tronie, postacią która aż prosi się o sportretowanie w powieści lub filmie!

IV. Własny kopciuszek… który stał się Babą Jagą

Dalej: córka Henryka VIII – Maria I – była najpierw uwielbiana przez ojca, później odsunięta i poniżana, służyła jako dwórka własnej siostry. Gorliwa katoliczka na protestanckim dworze, nie dała się namówić na zmianę wiary, w związku z czym została pominięta przez ojca w prawach do sukcesji.

Córka Henryka VIII – Maria I Tudor. Przydomek „Krwawa Mary” mówi chyba wszystko (źródło: domena publiczna).

Gdy jednak objęła tron postanowiła usunąć protestantów z Anglii, czego efektem był katolicki terror rozpętany przez nią w kraju, a ona sama zyskała mało chlubny przydomek Krwawej Marii. Zamężna z hiszpańskim Habsburgiem, co nie przysporzyło jej popularności wśród poddanych, nie doczekała się potomstwa.

V. Feministyczne akcenty, dokładnie takie, jakich oczekuje XXI-wieczny odbiorca

Tron po niej objęła jej siostra Elżbieta. W dzieciństwie wcześnie straciła matkę skazaną na śmierć przez Henryka VIII, pozbawiono ją praw do sukcesji, uznano za nieślubne dziecko i zdegradowano do roli dwórki.

Po śmierci siostry Marii trochę niespodziewanie została królową i jako gorliwa protestantka przeprowadziła dalsze reformy religijne pogłębiające odejście od katolicyzmu. Urodziwa i charyzmatyczna, z długimi rudymi włosami, była wyjątkową, przyciągającą uwagę postacią.

Nigdy nie wyszła za mąż, choć wielu kandydatów ubiegało się o jej rękę (w tym car Iwan IV Groźny). Twierdziła, że jest poślubiona jedynie Anglii. Była też zdolnym politykiem, dyplomatą i dowódcą, świetnie radząc sobie z rządzeniem Anglią bez pomocy małżonka-króla.

Zwycięstwo nad hiszpańską Wielką Armadą jest do dziś jednym z narodowych angielskich mitów. Nazwano ją Elżbietą Wielką i Królową-Dziewicą. Jej życie to prawdziwie hollywoodzka opowieść: od poniżonego królewskiego dziecka do potężnej, niezależnej królowej.

VI. Dynastia wyjątkowo celebrycka

Już same historie głównych bohaterów powinny uzasadniać fenomen Tudorów. Każda z nich warta jest przecież osobnej książki, filmu czy serialu. To właściwie gotowe scenariusze. Pod tym względem wyróżniają się jednak także inne dynastie. Co jeszcze, w takim razie, przemawia właśnie za Tudorami?

Przede wszystkim: ludzkie emocje, od jakich kipią dzieje tego rodu. Dzisiejsza (i nie tylko dzisiejsza) publiczność uwielbia czytać o wydarzeniach i dramatach z życia celebrytów, a tym przecież według współczesnych kryteriów są kroniki panowania Tudorów.

Zatrzymanie Wielkiej Armady – jeden z największych sukcesów Elżbiety I Tudor (źródło: domena publiczna).

Potężni władcy namaszczeni przez Boga zmagają się z nader ludzkimi uczuciami: zazdrością, nienawiścią, pożądaniem, strachem. Codziennie muszą walczyć o utrzymanie swojej władzy i zachowanie życia, starając się rozpoznać wśród dworzan, doradców, a nawet małżonków, tych którzy mogą im zagrozić. Bogactwo, seks, intrygi, miłość, nienawiść towarzyszą im na co dzień. To taka serialowa „Dynastia”, tyle że w kostiumach z XVI w.

Anna Boleyn została stracona w 1536 roku. Jedna z kobiet, która bardzo boleśnie odczuła skutki małżeństwa z Henrykiem VIII (źródło: domena publiczna).

Nietuzinkowe osobowości takie jak Henryk VIII, Maria Tudor czy Elżbieta I łączą w sobie wielkość i małość. Potężni władcy rządzący mocarstwem okazywali się czasem nader małostkowi: podejrzliwi, zazdrośni, chciwi, drażliwi. Henryk łatwo wpadał w gniew i szafował wyrokami śmierci. Maria tępiła anglikanizm na wszelkie sposoby nie cofając się przed paleniem heretyków na stosach. Elżbieta była próżna, wybuchowa i źle znosiła rozmowy na tematy, które jej nie odpowiadały (np. małżeństwo).

VII. Mocne postacie drugoplanowe

A co z postaciami – nazwijmy je tak – drugoplanowymi? Sześć nieszczęśliwych żon Henryka VIII, z których dwie dały głowę pod katowski topór, wcześniej zaś rozpaczliwie starały się utrzymać swoją pozycję na dworze i nie stracić życzliwości króla. Tragiczna Maria Stuart, królowa Szkotów, skazana na śmierć przez Elżbietę. Filip Habsburg, mąż Marii Tudor, niekochający swojej starszej o 11 lat żony, znany z ponurego usposobienia, fanatyczny katolik i wróg protestantyzmu, który zostawił małżonkę i wrócił do Hiszpanii. Albo kochanek Królowej-Dziewicy Elżbiety Wielkiej Robert Dudley, którego podobno chciała poślubić.

Wszyscy oni prowadzili swoje własne gry i gierki i starali się zrealizować swoje własne plany: zdobyć zaufanie władcy, stanowisko na dworze, bogactwo, korzystny ożenek, a w końcu chociaż ocalić życie…

Czy nie przypomina to bezlitosnych intryg i walki o władzę, jakie znamy z popularnego serialu „Gra o tron”? Tam także – jak w czasach Tudorów – intrygi zadziwiają swoją bezwzględnością, krew leje się strumieniami, a życie tracą po kolei najważniejsi bohaterowie opowieści.

VII. Iście filmowa scenografia i imperialne tło wydarzeń

Wreszcie trzeci przyciągający element to atrakcyjny sztafaż tudorowskich opowieści: XVI-wieczna Anglia, bogate stroje, konie, broń, zamki, pałace, wśród których rozgrywa się akcja, piękne kobiety i silni mężczyźni. A do osobistych uczuć i dramatów ludzi dochodzi przecież także wielka polityka.

Anglia prowadzi wojny z Francją, Hiszpanią i Szkocją. Tłumi powstanie w Irlandii. Utrzymuje dyplomatyczne kontakty z Rzeczpospolitą, Szwecją, Turcją, Austrią, Niderlandami. Zrywa z katolicyzmem, co staje się powodem wielu dramatycznych wydarzeń. To wszystko po prostu zasługuje na książkową/serialową/filmową oprawę. I nic dziwnego, że ją otrzymało.

***

Bibliografia:

1. G.J. Meyer, Tudorowie, Wydawnictwo Astra, Kraków 2012.
2. Thomas Penn, Henryk VII. Świt Anglii Tudorów, Wydawnictwo Astra, Kraków 2014.
3. Linda Porter, Maria Tudor. Pierwsza królowa, Wydawnictwo Astra, Kraków 2013.
4. Sara Gristwood, Elżbieta I i Robert Dudley, Wydawnictwo Astra, Kraków 2014.