Jak naprawdę wyglądało codzienne życie w bunkrze Hitlera?

Führerbunker był ostatnią kwaterą Adolfa Hitlera. Wódz III Rzeszy przeprowadził się do niej w połowie marca 1945 r. Był całkowicie uniezależniony od Berlina. Posiadał własne źródło wody, system filtrów powietrza (Hitler obawiał się użycia przez Rosjan gazów bojowych) i ogromne zasoby żywności. Miały one wystarczyć dla załogi oraz całej obsady Kancelarii Rzeszy.

Podziemne schronienie składało się z dwóch części. W bunkrze przednim znajdowały się pomieszczenia rodziny ministra propagandy i personelu, kuchnia oraz piwnica z winami. W bunkrze właściwym, oprócz mieszkania Hitlera i pokoju Ewy Braun, ulokowano wartownię, agregaty prądotwórcze oraz niewielkie centrum telefoniczne. Jego działanie pozostawiało wiele do życzenia. By dowiedzieć się czegoś o sytuacji w mieście, używano normalnej sieci telefonicznej miasta.

Bunkier przedni (z lewej) i bunkier właściwy pod Kancelarią Rzeszy (rys. Dennis Nilsson, CC BY 3.0).

Ostatni spośród wiernych

Oprócz Hitlera, Ewy Braun, rodziny Goebbelsów i Bormanna, w bunkrze mieszkali: dietetyczka Hitlera Constanze Manziarly, telefonista Rochus Misch, mechanik Hentschel, ochrona wodza, a do 22 kwietnia także jego lekarz, Theo Morell.

Reszta personelu bunkra oraz osobistej świty Hitlera – jego sekretarki, przedstawiciele wszystkich rodzajów sił zbrojnych oraz dowódca obrony dzielnicy rządowej, gen. Wilhelm Mohnke – mieszkała w pomieszczeniach pod Kancelarią Rzeszy.

W podziemiach Kancelarii urządzono również szpital polowy, w którym znalazło się 20 dziewcząt ze Związku Dziewcząt Niemieckich (BDM). Bojąc się gwałtów radzieckich żołnierzy, uciekły ze swoich domów i trafiły do centrum Berlina, gdzie zostały pielęgniarkami.

Łącznie oba bunkry miały ponad 300 metrów kwadratowych powierzchni. Niewiele jak na mieszkanie człowieka, który jeszcze niedawno rządził całą Europą.

Admirał Karl Dönitz i Adolf Hitler w bunkrze pod Kancelarią Rzeszy, 1945 rok (fot. Bundesarchiv, Bild 183-V00538-3, CC-BY-SA 3.0).

Exodus świty

20 kwietnia 1945 r. obchodzono ostatnie urodziny wodza III Rzeszy. Schorowany, ledwo ukrywający drżenie rąk Hitler nagrodził młodych członków Hitlerjugend walczących z radzieckimi czołgami na przedmieściach Berlina. Następnie przyjął u siebie poszczególnych członków rządu, którzy przybyli do niego z życzeniami.

Po tym wydarzeniu rozpoczął się swoisty exodus nazistowskich bonzów, którzy chcieli uniknąć zamknięcia w oblężonym mieście. Wszyscy, którzy uciekali, starali przedostać się na zachód. Amerykańska niewola wydawała się dużo bezpieczniejsza niż dostanie się w ręce znienawidzonych bolszewików.

W podziemnym zamku iluzji, w którym wciąż łudzono się, że wojnę można wygrać cudownym manewrem, pozostali przy Führerze tylko Goebbels wraz z całą rodziną oraz Martin Bormann.

Cywile i wojskowi, którzy pozostali przy Hitlerze do końca, musieli radzić sobie z ciężką atmosferą panującą w bunkrze i strachem nie tylko przed zbliżającą się Armią Czerwoną. Każde nieposłuszeństwo wciąż mogło skończyć się śmiercią.

Jak pisze Nicholas Best w książce „Pięć dni, które wstrząsnęły światem”, Tylko Ewa Braun podchodziła do sytuacji ze stoickim spokojem. W trakcie swojego ostatniego spotkania z ministrem gospodarki Albertem Speerem jakby nie zauważała powagi sytuacji. Zaproponowała mu bowiem: Może by tak wypić butelkę szampana na pożegnanie? I trochę konfitury? Zapewne od dłuższego czasu nie miał pan nic w ustach.

Kancelaria III Rzeszy była prawdziwie imponującym budynkiem. Ale na przełomie kwietnia i maja 1945 roku bezpiecznie bylo już tylko w jej podziemiach (fot. Hoffmann, ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 183-K1216-501, CC-BY-SA 3.0).

Inny świat wodza

Podczas gdy radzieckie wojska zaciskały pierścień okrążenia wokół Berlina, Adolf Hitler dalej żył swoimi mrzonkami na temat ostatecznego zwycięstwa. Wpatrzony w obraz Fryderyka Wielkiego, jedyną ozdobę swojego bunkra, kierował w trakcie narad wojennych nieistniejącymi armiami, żądając natychmiastowego natarcia w celu odciążenia obleganej stolicy.

Iluzja zbliżającej się 9 Armii Wencka była jedyną nadzieją dla tracącego już zmysły Hitlera. Niedowidzący, cierpiący na chorobą Parkinsona Führer tracił całkowicie kontakt z rzeczywistością. Narady z generałami zamieniały się w tyradę krzyków i narzekań na zdradę ze strony wyższych dowódców.

Wódz III Rzeszy jak mantrę powtarzał też jedno zdanie: „ani kroku w tył”. Słynna scena tyrady z filmu „Upadek” miała faktycznie miejsce. Po informacji o załamaniu ofensywy Steinera Hitler zdobył się na wypowiedzenie słynnego zdania: „Es ist alles verloren” – „Wszystko stracone”. Miało to miejsce 22 kwietnia.

Zwykły dzień berlińskich jaskiniowców

Od przeprowadzki do Berlina w styczniu 1945 r. Hitler coraz bardziej wpadał w „jaskiniowy” tryb życia. Rzadko opuszczał schronienie, zwykle na maksymalnie godzinę każdego dnia, kiedy wyprowadzał swoją wilczycę na spacery. Światło słoneczne raziło go w oczy i ostatni raz wychynął z bunkra 23 kwietnia. Reszta załogi w miarę możliwości wychodziła z podziemia „na papierosa” – palenie w obecności wodza było zabronione.

Zniszczony ogród na dziedzińcu Kancelarii Rzeszy w 1947 r. To tu Hitelr po raz ostatni zaczerpnął świeżego powietrza (fot. Bundesarchiv, Bild 183-V04744, CC-BY-SA 3.0).

Zwykle dzień wodza zaczynał się około dziesiątej, jedenastej rano, gdy Hitler wstawał. Na sen poświęcał maksymalnie cztery godziny. Oczywiście jeśli spanie było możliwe, gdyż w ostatnich dniach huk wybuchów docierał już do wnętrza bunkra.

Jeśli Hitler nie jadł samotnie, przy jego stole zasiadały z nim zazwyczaj tylko kobiety. Były to jego sekretarki, Ewa Braun lub też jego prywatna dietetyczka. Führer zrobił wyjątek tylko dla gen. von Greima, który przyleciał wraz z Hanną Reitsch do oblężonego Berlina.

Posiłki były obiektem narzekań wszystkich, którzy jadali z Hitlerem. Wegetariańskie, skromne jedzenie nie wzbudzało entuzjazmu przywykłych do mięsnych dań towarzyszy Hitlera.

Samolot Ił-2 nurkuje nad Berlinem, kwiecień 1945 r. Być może Hitler słyszał wybuchy zrzuconych przezeń bomb (fot. Bundesarchiv, Bild 183-R85077, CC-BY-SA 3.0).

Taniec śmierci

W obliczu nieuchronnej klęski wielu mieszkańców bunkra starało się ulżyć swoim troskom, oddając się zabawie i pijaństwu, by chociaż na chwilę odrzucić od siebie strach przed nieznanym.

Jak wspominała baronówna Irmingard von Varo, która w ostatnich dniach mieszkała w bunkrze, smutki topiono w litrach alkoholu, w czym pomagała znajdująca się w bunkrze piwniczka z trunkami. Jednocześnie bawiono się do muzyki z gramofonowych płyt.

Adolf Hitler i Eva Braun, czerwiec 1942 r. (fot. Bundesarchiv, B 145 Bild-F051673-0059, CC-BY-SA).

Wszystko po to, żeby odsunąć od siebie perspektywę upiornej przyszłości. Alkohol miał też jednak wpływ na tężenie atmosfery, gdyż pijani funkcjonariusze partyjni oskarżali się wzajemnie o doprowadzenie do sytuacji, w której się znaleźli.

Wesele i śmierć

O północy 29 kwietnia rozpoczął się jeden z ostatnich aktów dramatu. W obecności Goebbelsa i Bormanna Hitler wziął ślub z Ewą Braun. Przyjęcie weselne odbyło się przy wtórze ostrzału radzieckiej artylerii. Pan Młody nie spędził zbyt wiele czasu na zabawie – był zajęty dyktowaniem swojego testamentu sekretarce Traudl Junge.

Nocą z 29 na 30 kwietnia, gdy zbliżał się już koniec tysiącletniej Rzeszy, do bunkra przybyli dr Schenck i dr Hasse, którzy mieli udzielić Hitlerowi rad, jak zakończyć żywot. Schenck wspominał, że w trakcie ich obecności słychać było muzykę jazzową i odgłosy suto zakrapianej imprezy, która odbywała się w kantynie żołnierskiej położonej powyżej.

Ostatni bal był tak intensywny, że z bunkra zniknęli nawet wartownicy. Nikt nie chciał opuścić ostatniej okazji do zabawy przed spodziewaną śmiercią. W jej obliczu puszczały wszelakie hamulce. Mieszkańcy bunkra oddawali się uprawianiu przygodnego seksu, zdarzały się również szybkie śluby.

Do najciekawszych orgii dochodziło w znajdującym się w Kancelarii Rzeszy gabinecie dentystycznym. Nicholas Best cytuje w „Pięciu dniach, które wstrząsnęły światem” relację dra Schencka:

Bardziej dyskretne pary korzystały z fotela dentystycznego w gabinecie doktora Kunza na górze, w budynku Kancelarii. Fotel ten wydawał się stanowić szczególną erotyczną atrakcję. Hulaszczym kobietom podobało się krępowanie pasami i uprawianie seksu w rozmaitych wymyślnych pozycjach.

Sytuacja na frontach II wojny światowej w Europie 1 maja 1945 r. Nic dziwnego, że mieszkańcom bunkra Hitlera puszczały nerwy (rys. U.S. Army, domena publiczna).

Rankiem osobisty kierowca Hitlera, Erich Kempka, udał się na poszukiwanie 200 litrów paliwa potrzebnych do spalenia zwłok. Wódz tymczasem spożywał wraz z sekretarkami swój ostatni posiłek: spaghetti z sosem pomidorowym. Około 15.30 Führer i jego małżonka popełnili samobójstwo. Po kilku godzinach niewiele już zostało z ich spopielonych ciał.

Pod wieczór 1 maja nowy kanclerz Rzeszy, Joseph Goebbels, popełnił samobójstwo wraz z żoną, wcześniej zabijając sześcioro swoich dzieci, z których najmłodsze miało cztery lata.

Rodzina Goebbelsów 1 stycznia 1944 r. (fot. Bundesarchiv, Bild 146-1978-086-03 / CC-BY-SA 3.0).

Koniec iluzji

Większość z tych, którzy przebywali jeszcze w bunkrze, zdecydowała się na ucieczkę. Żywność i trunki zdobyto, otwierając magazyny. Niewielu zdecydowało się pozostać do końca. Gen. Burgdorf był tak pijany, że nie mógł ustać na nogach. Gen. Krebs, który negocjował kapitulację z Rosjanami, był zbyt poruszony, by ratować życie.

Większość z tych, którzy nie chcieli uciekać, zdecydowała się popełnić samobójstwo. Przeżył tylko mechanik Hentschel, który dostarczał wodę rannym ze szpitala pod Kancelarią. Pierwsze dotarły do bunkra rosyjskie sanitariuszki, które skrzętnie zebrały całą zawartość szaf Ewy Hitler.

Winston Churchill siada na uszkodzonym krześle z bunkra Hitlera (fot. W.T. Lockeyear, E.G. Malindine, No 5 Army Film & Photographic Unit; ze zbiorów Imperial War Museums, domena publiczna).

Pięć kilometrów od Reichstagu, w opuszczonym browarze, gdzie dotarła część uciekających z bunkra, odbywała się grupowa orgia, suto zakrapiana alkoholem. Uciekinierzy wyładowywali w ten sposób stres przed dostaniem się w niewolę. Wiele kobiet popełniło samobójstwo, bojąc się gwałtów z rąk pijanych czerwonoarmistów. III Rzesza, która miała trwać tysiąclecie, upadała po zaledwie dwunastu latach.

Bibliografia:

1. Uwe Bahnsen, James O’Donell, Ostatnie dni w bunkrze Hitlera, Warszawa 2005.
2. Nicholas Best, Pięć dni, które wstrząsnęły światem, Kraków 2016.
3. Traudl Junge, Z Hitlerem do końca, Warszawa 2003.
4. Robert M. Jurga, Fortyfikacje III Rzeszy w rysunkach przestrzennych, Czerwonak 2013.
5. „After the Battle. Special Edition”, nr 61, London 1988.