Brudny sekret Stalina. Zdradziły go setki tysięcy żołnierzy, a my wyjaśniamy dlaczego

Oszałamiające sukcesy Wehrmachtu w pierwszych miesiącach operacji „Barbarossa” sprawiły, że tylko do końca 1941 roku w niemieckiej niewoli znalazło się około dwóch i pół miliona czerwonoarmistów. Wśród tej masy był również major Piotr Nikołajewicz Palij. Jego wspomnienia zatytułowane „Zapiski oficera z niewoli”, to unikatowe świadectwo, pozwalające zrozumieć, dlaczego tak wielu czerwonoarmistów zdecydowało się walczyć u boku Wehrmachtu.

Za kogo ja walczę?

W momencie niemieckiej inwazji na ZSRR Palij służył jako kapitan wojsk inżynieryjnych niedaleko Brześcia nad Bugiem. Mimo że już pierwszego dnia znalazł się w samym oku cyklonu, był jednym z tych szczęśliwców, którym początkowo udało się uniknąć losu jeńca. Wraz ze swoją jednostką wycofał się w kierunku Kijowa. Wykazał się przy tym sporą zaradnością i męstwem, co zapewniło mu nawet awans na majora.

Tylko do końca 1941 roku Niemcy wzięli do niewoli więcej niż dwa i pół miliona żołnierzy Armii Czerwonej (źródło: Bundesarchiv; lic. CC ASA 3.0).

Chociaż nie posiadał formalnego wojskowego wykształcenia, w drugiej połowie lipca 1941 roku, został skierowany na pierwszą linię, aby na czele batalionu budowlanego bronić prawego brzegu Dniepru. Już wtedy dopadły go poważne wątpliwości:

Co mnie do tego pcha […]. Kogo ja bronię, do obrony kogo zmuszam innych? […] Z głębi serca nienawidzę wszystkiego tego co stoi mi tam za plecami. Nienawidzę tej przeklętej kliki sadystów i uzurpatorów z Kremla, nienawidzę ich władcy, paranoika Stalina. Nienawidzę samej istoty tego sowieckiego życia, gdzie miliony przerażonych i żałosnych niewolników nie śmieją podnieść głowy…

Palij wiedział o czym pisze. W pierwszej połowie lat 30. trafił na blisko rok do więzienia, gdzie oskarżono go o burżuazyjny nacjonalizm, szowinizm i separatyzm […], propagandę i agitację antysowiecką skierowaną przeciwko władzy.

Jak sam wspominał, w trakcie pobytu za kratami dostał swój przydział mordobicia. A wszystko przez to, że po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, nie chciał wiązać się do końca życia z Armią Czerwoną i wolał wrócić do cywila. Teraz, wraz z oddanymi pod jego rozkazy „łopaciarzami”, miał stawić czoła Wehrmachtowi.

Jak łatwo się domyślić, niemiecki szturm zakończył się prawdziwą masakrą radzieckich żołnierzy. Naszemu bohaterowi i tym razem jednak udało się uniknąć pojmania, ale parę dni później fortuna się od niego odwróciła i ranny w nogę wpadł w ręce Niemców.

Obozowe piekło

Pierwsze miesiące za obozowymi drutami były prawdziwym piekłem. Palij, wraz z pięcioma tysiącami oficerów Armii Czerwonej, trafił do obozu przejściowego w Zamościu. Panujące tam warunku urągały ludzkiej godności.

Palijowi początkowo udało się uniknąć niewoli, ale pod koniec lipca 1941 roku szczęście go opuściło i podzielił los milionów innych czerwonoarmistów (źródło: Bundesarchiv; lic. CC ASA 3.00.

Jeńcy byli głodzeni (posiłki dostarczały zaledwie kilkuset kalorii dziennie), zmuszano ich do ciężkiej pracy oraz nieustannie groziły im szykany ze strony – złożonej z byłych czerwonoarmistów na usługach Niemców – obozowej policji. Jakby tego było mało, wraz z nastaniem zimy wybuchła epidemia tyfusu, która zebrała potworne żniwo.

W ciągu zaledwie kilku miesięcy zmarło ponad 2/3 jeńców. Na wiosnę ocalali musieli zdecydować co robić dalej. Niektórzy z nich – chcąc ratować życie – postanowiło zmienić stronę i walczyć u boku Niemców. Wśród nich znalazł się porucznik Borisow, bliski przyjaciel Palija, który tak argumentował swoją decyzję:

Więcej nie byłem już w stanie nawet myśleć o życiu w chłodzie, głodzie, pośród umierających, upadłych, zdemoralizowanych i przerażonych. […] Zdecydowałem, że tam, do domu, wrócę tylko w takim wypadku, jeśli nie będzie tam Stalina i jego opriczniny.

Warunki w obozach przejściowych dla radzieckich jeńców urągały ludzkiej godności. Na zdjęciu obóz niedaleko Smoleńska (źródło: Bundesarchiv ; lic. CC ASA 3.0).

I tak czeka nas kula w łeb

Następnie Borisow wyjaśnił towarzyszowi niedoli, że i tak nie ma innej drogi niż współpraca z Niemcami. Wszystko za sprawą tego, że:

W kodeksie karnym, w artykule 193, paragraf 22 jest napisane: „Porzucenie pozycji bojowej lub oddanie się w niewolę wroga bez bezpośredniego rozkazu dowodzącego podlega karze rozstrzelania”. W specjalnych okólnikach zarządu prawnego Armii Czerwonej mówi się: „Związek Radziecki nie zgodził się z głównymi założeniami międzynarodowej konwencji Czerwonego Krzyża z 1929 roku i odmówił uznania ich mocy prawnej.

Konsekwencją tego jest fakt, iż żołnierze i dowódcy Armii Czerwonej oraz floty, w przypadku dostania się do niewoli nie mają statusu jeńców wojennych, ze wszystkimi z tego wynikającymi konsekwencjami”.

Właśnie taką interpretację stosowali z pełną premedytacją Niemcy, którzy odmówili miana jeńców wojennych pojmanym czerwonoarmistom. Skazując tym samym setki tysięcy z nich na pewną śmierć. Borisow nie miał jednak pretensji do niedawnych wrogów, wręcz przeciwnie, przekonywał, że:

Oni tam, na Kremlu, sami zwolnili Niemców z odpowiedzialności za nasze życie. Więc Niemcy to nasi wrogowie? Jeśli są wrogami Stalina i jego bandy, to są moimi sojusznikami.

Nieprzyjęcie przez Związek Radziecki konwencji dotyczących ochrony jeńców wojennych wykorzystali Niemcy, którzy doprowadzili do śmierci setek tysięcy spośród pojmanych czerwonoarmistów (źródło: RIA Novosti archive; lic. CC ASA 3.0).

Podobnie myślących były tysiące, ale na tym etapie Palij nie planował zmieniać frontu. Szczególnie, że przenoszono go do prawdziwego obozu jenieckiego w Niemczech, zapewniając przy tym, że czekają na niego ludzkie warunki. Szybko okazało się, że były to tylko czcze obietnice i po raz kolejny znalazł się o krok od śmierci głodowej.

Wybór między dżumą a cholerą

Ale i tym razem los się do niego uśmiechnął. Z uwagi na jego techniczne wykształcenie, trafił do jednego z podobozów pracujących na potrzeby Wojskowej Stacji Eksperymentalnej w Peenemünde (NAR), gdzie konstruowano cudowne bronie Hitlera – latające bomby V1 i rakiety V2. Przebywał tam aż do jesieni 1944 roku.

W tym czasie obóz regularnie odwiedzali przedstawicielami kolaborującej z Niemcami, Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) generała Własowa. Na różne sposoby agitowali oni za wstępowaniem w szeregi formacji. Mijały kolejne miesiące, a wojna coraz wyraźniej zbliżała się do końca. Dla Palija i innych nastawionych antybolszewicko jeńców nie był to jednak powód do radości.

Im bliżej końca wojny Palij i inni antybolszewiccy jeńcy coraz lepiej rozumieli, że ROA jest prawdopodobnie jedyną szansą na ocalenie życia. Nie wiedzieli jeszcze, że po wojnie alianci oddadzą ich w ręce Stalina. Na zdjęciu generał Własow wśród żołnierzy ROA (źródło: Bundesarchiv ; lic. CC ASA 3.0).

Zdawali sobie doskonale sprawę, że gdy tylko w obozie pojawią się funkcjonariusze NKWD czeka ich pluton egzekucyjny lub w najlepszym razie zesłanie do łagru. Nic zatem dziwnego, że po latach wspominał:

Dla wielu jedynym wyjściem z sytuacji stawało się dobrowolne wstąpienie do ROA, wyrwanie się z niewolniczych trybów NAR i dołączenie do dużej, silnej organizacji broniącej naszych interesów narodowych, z której celami i zadaniami sympatyzowaliśmy oraz dążenie do osiągnięcia tych celów w miarę wszelkich możliwości. Pozostanie w obozie równało się podpisaniu swojego własnego wyroku śmierci.

Trzeba znaleźć się na granicy rozpaczy

Dotyczyło to w szczególności wyższych rangą oficerów, z generałami na czele, którzy nigdy nie otrzymali pozwolenia na poddanie się i teraz mogli wrócić do domu:

„na tarczy”, co w takim przypadku oznaczałoby skatowanym, zhańbionym, w wagonie bydlęcym pod strażą NKWD, albo „z tarczą” – z rozwiniętymi sztandarami, na białym koniu, na czele dywizji. Jakich dywizji? Oczywiście antysowieckich, antykomunistycznych.

W takich okolicznościach Palij w końcu, po długich wahaniach, zdecydował się przywdziać mundur Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii. Nie miał jednak złudzeń. Wiedział, że wybór jakiego dokonał był bardzo niepewny. W przeciwieństwie do Borisowa nie widział w Hitlerze zbawcy. Chcąc uniknąć niemal pewnej śmierci, musiał wybierać między dżumą a cholerą.

Tragizm sytuacji w jakiej znalazł się on i tysiące jemu podobnych najlepiej obrazuje wypowiedź jednego z towarzyszy obozowej niedoli. Zauważył on, że:

Trzeba znaleźć się na granicy rozpaczy, aby dokonać świadomego wyboru między wrogiem zewnętrznym i wrogiem wewnętrznym na korzyść tego pierwszego! Osobiście nie mogę tego uczynić, chociaż zdaję sobie sprawę, co mnie czeka, jeśli dożyję do momentu, gdy znowu wpadnę w łapy wroga wewnętrznego.

Chociaż to właśnie decyzje Stalin sprawiły, że tak wielu radzieckich jeńców przyłączyło się do Niemców, po wojnie nie miał on litości dla „zdrajców robotniczego raju” (źródło: domena publiczna).

Jeden z nielicznych

Nie można chyba było tego trafniej ująć. Palij postawił jednakże na dobrą kartę. Dożył końca wojny, a następnie dzięki udziałowi w niemieckim projekcie broni rakietowej trafił do Stanów Zjednoczonych. Tam wiele lat później spisał swoje wspomnienia, dzięki, którym możemy poznać motywację tych, którzy zdecydowali się zdradzić Stalina i wstąpić w szeregi armii Własowa.

Wielu innych nie miało tyle szczęścia. Po wojnie zachodni alianci oddali ich Stalinowi, który nie zamierzał okazywać żadnej łaski. Do samego końca dyktator niczego się nie nauczył. Nie zrozumiał, że to jego własne decyzje doprowadziły do fali „zdrad” i „dezercji”.

Źródło:

Piotr Nikołajewica Palij, Zapiski oficera z niewoli, Oficyna Wydawnicza Finna 2015.