Dzieciństwo z piekła rodem. Prawdziwe losy małoletnich królów

Aleksy II. Skazał własną matkę

Aleksy II Komnen został władcą Bizancjum w wieku 11 lat. Był rok 1180, a cesarstwo wciąż uchodziło za prawdziwego kolosa na mapie politycznej świata. Tyle tylko, że był to kolos na glinianych nogach. W Konstantynopolu rosła nienawiść wobec przybyszów z Europy Zachodniej, których ojciec Aleksego II obdarowywał licznymi przywilejami (zaroiło się od nich na skutek krucjat). Dodatkowo, regentką została matka nowego cesarza – pozbawiona realnych wpływów księżniczka antiocheńska Maria.

Na dworze trwały tradycyjne starcia między koteriami, a od strony Anatolii nadciągał na czele armii jeden z cesarskich krewniaków, Andronik Komnen. Na wieść o tym w stolicy doszło do pogromu łacinników – zginęły tysiące osób, miasto utonęło we krwi.

Andronik bez problemu wkroczył do stolicy i faktycznie przejął władzę. Likwidował jednego konkurenta po drugim. Tylko Aleksego II zdecydował się oszczędzić. Dzieciak wciąż był mu potrzebny. W 1182 roku trzynastoletni cesarz został zmuszony do podpisania wyroku, którym skazał na śmierć własną matkę.

fot.domena publiczna

Andronika spotkała zasłużona kara. Po kilku latach umarł brutalną i bolesną śmiercią. Ucięto mu rękę, wyłupiono oczy, skatowano i wydano na pastwę rozwścieczonego tłumu.

Rok później przyszła kolej także na niego. Trzej zausznicy Andronika udusili czternastoletniego władcę. Obcięli mu głowę, którą pokazali swojemu mocodawcy, a ciało wyrzucili do morza.

Wilhelm III. Wykastrowany i oślepiony

W lutym 1194 roku Wilhelm mógł mieć siedem, może osiem lat i właśnie umarł jego ojciec – sycylijski król Tankred z Lecce. Rządy w imieniu młokosa objęła matka. Boć może chłopak doczekałby pełnoletności na tronie, gdyby nie ciotka Konstancja i jej mąż cesarz Henryk VI, którzy także mieli chrapkę na królestwo w południowych Włoszech.

Inwazja na Sycylię była kwestią kilku miesięcy. Wprawdzie zwolennicy Wilhelma III stawiali opór najeźdźcom, ale koniec końców ich przewaga okazała się zbyt wielka. Królowa-matka poszła na układ z cesarzem. Wilhelm zrzekł się sycylijskiej korony, w zamian otrzymując hrabstwo Lecce i księstwo Tarentu. W sytuacji, w jakiej się znaleźli, byłby to całkiem niezły układ. Pod warunkiem, że cesarz dotrzymałby danego słowa.

25 grudnia 1194 roku Henryk został koronowany w Palermo na króla Sycylii; jego mały poprzednik był świadkiem tej uroczystości. Idylla skończyła się już parę dni później. Według oficjalnej wersji zwolennicy Wilhelma zawiązali spisek przeciwko nowemu władcy, a Henryk tylko zareagował na akt zdrady. Według mniej oficjalnej wersji żadnego spisku nie było. Po prostu cesarz potrzebował pretekstu, by ostatecznie pozbyć się poprzednika.

Młody król to ma życie? Historia znów okazuje się nawet dziwniejsza i bardziej brutalna od fikcji…

Były król, jego matka i siostry wraz z częścią zwolenników zostali uwięzieni. Henryk kazał okaleczyć Wilhelma III. Angielski kronikarz Roger z Howden podaje, że chłopiec został wykastrowany. Niemiecki dziejopis Otto z St. Blasen pisał o oślepieniu. Pakiet okaleczeń „kastracja + oślepienie” był popularny w środowisku normańskim (a ówczesne państwo sycylijskie zostało przecież założone przez Normanów). W Niemczech podobny wyrok musiał jednak wzbudzić niesmak i oburzenie. Być może to dlatego nie wspomniał o nim żaden lokalny kronikarz.

Okaleczony eks-król został osadzony na zamku w Hohenems (obecnie zachodnia Austria), gdzie zmarł przypuszczalnie w 1198 roku. Żył 11 lub 12 lat.

Iwan VI. Osiemnaście lat w lochu

Carem Rosji został w październiku 1740 roku jako dwumiesięczne niemowlę, trzynaście miesięcy później został zdetronizowany. Elżbieta Piotrówna, nowa władczyni, w dniu przewrotu zapewniła matkę Iwana VI, że nikogo z jej rodziny nie spotka krzywda. Kłamała.

Najpierw były car, jego rodzice i rodzeństwo zostali uwięzieni. Gdy Iwan miał cztery lata, został oddzielony od rodziny i osadzony w pojedynczej celi. Więzień nr 1, jak go nazwano, zdawał sobie sprawę ze swojego pochodzenia, a raz sprowokowany przez strażników wykrzyczał nawet, że jest carem. Gdy strażnicy poinformowali o tym swoich zwierzchników, dostali wolną rękę w stosowaniu chłosty, kija i bata. Z późniejszych relacji wynika, że więzień już „nie mówił o sobie żadnych nonsensów”. Jednocześnie strażnicy otrzymali rozkaz, aby zabić Iwana w razie jakiejkolwiek próby ucieczki lub odbicia.

Po śmierci carycy Elżbiety i objęciu rządów przez Piotra III pojawiła się nadzieja na poprawę doli biednego Iwana. Jak pisał amerykański historyk Robert K. Massie, autor książki „Katarzyna Wielka. Portret kobiety”:

W marcu [1762] Piotr wizytował ponurą twierdzę Schlüsselburską, w której od osiemnastu lat przebywał były cesarz Iwan VI (…). Pewny, iż jego miejsce na tronie jest bezpieczne, myślał o złagodzeniu losu Iwana, a być może nawet o jego uwolnieniu i przyznaniu mu jakiegoś stanowiska w armii. Zmienił jednak zdanie, gdy zobaczył, w jakim stanie, jest więzień.

fot.domena publiczna

Iwan VI Romanow z matką. Jeszcze zanim wszystko poszło się…

 Iwan, obecnie dwudziestodwuletni, był wysoki, chudy, miał włosy do pasa. Nie umiał pisać, dukał oderwane od siebie zdania i nie był pewien własnej tożsamości. Chodził w podartym i brudnym ubraniu, za łóżko służyła mu wąska prycza, w jego celi było duszno, a jedynym źródłem światła były wysoko umieszczone małe zakratowane okienka. Kiedy Piotr zaproponował pomoc, Iwan zapytał, czy mógłby mieć więcej świeżego powietrza.

(…) Przed opuszczeniem twierdzy Piotr polecił wybudowanie na dziedzińcu budynku, w którym więzień miałby więcej świeżego powietrza i światła (Katarzyna Wielka, s. 239-240).

Nieszczęśnik nie doczekał się przenosin do nowej celi. Miesiąc później Piotr III został obalony przez swoją żonę Katarzynę II. W toku walk o władzę przeciwnicy cesarzowej zasugerowali zastąpienie jej „prawowitym” władcą Iwanem. Gdy rebelia stała się faktem, strażnicy wkroczyli do celi Iwana VI. Zwlekli go z łóżka i ośmiokrotnie przebili szpadą. Tak na wszelki wypadek.

Tragedii było więcej

Lista małoletnich królów, których spotkał tragiczny los ciągnie się niemal bez końca. Na pewno należałoby na niej umieścić Aleksandra IV, syna Aleksandra Wielkiego, którego zamordowano w wieku około 12 lat. Mniej więcej w tym samym wieku na rozkaz przyrodniego brata zginął także syryjski król Antioch V Eupator (zm. 161 p.n.e.). W 1483 roku został uwięziony angielski król Edward V i słuch po nim zaginął – według popularnej wersji został zamordowany przez stryja Ryszarda III. W 1795 roku w rewolucyjnym więzieniu umarł dziesięcioletni Ludwik XVII, prawowity następca zgilotynowanego Ludwika XVI.

Tysiące lat postępu cywilizacyjnego nie ostudziły uniwersalnej żądzy władzy. I w żadnej epoce nie brakowało ludzi gotowych torturować lub zabijać dzieci, tylko po to, by sięgnąć po koronę.

Źródła:

1. Houben Hubert, Roger II of Sicily. A Ruler Between East and West, Cambridge 2002, s. 174-175.
2. Jamison Evelyn, Alliance of England and Sicily in the Second Half of the 12th Century, „Journal of the Warburg and Courtland Institus”, Vol. 6 (1943), s. 32
3. Massie Robert K., Katarzyna Wielka. Portret kobiety, Kraków 2012.
4. Panarelli Francesco, Guglielmo III d’Altavilla, re di Sicilia [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, Vol. 60, 2003.
5. Runciman Steven, Dzieje wypraw krzyżowych, t. 2, Warszawa 1998.
6. Stone Andrew, Alexius II Comnenus, An Online Encyclopedia of Roman Emperors.
7. Wheatley Edward, Stumbling Blocks Before the Blind. Medieval Constructions of Disability, Ann Arbor 2010.