Gdyby Herod został oskarżony w procesie o rzeź niewiniątek, prokurator miałby twardy orzech do zgryzienia. Dysponowałby jednym świadkiem i kiepską opinią oskarżonego. Obrona byłaby lepiej przygotowana. Czy w tym poszlakowym procesie dałoby się uzyskać wyrok skazujący?
Relacje Mateusza Ewangelisty, jedynego świadka oskarżenia w tym procesie, jest powszechnie znana. W tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia brzmi tak:
Wtedy Herod widząc, że go Mędrcy zawiedli, wpadł w straszny gniew. Posłał [oprawców] do Betlejem i całej okolicy i kazał pozabijać wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch, stosownie do czasu, o którym się dowiedział od Mędrców.
Ile było ofiar, nie precyzuje. Późniejsi autorzy z rozmysłem starali się szokować odbiorców. Święty Hieronim pisał o multa parvulorum milia, czyli o wielu tysiącach – inni podawali konkrety: 14 tysięcy, 61 tysięcy, a żyjący w IX wieku francuski mnich Usuard przebił wszystkich liczbą 144 tysięcy zaszlachtowanych niemowląt.
Żołdacy Heroda nieźle musieli się zmachać, jeśli niewiniątek było sto czterdzieści tysięcy…
Kilka niewiniątek czy kilkadziesiąt tysięcy?
Dla porównania, w 2003 roku w Polsce urodziło się 351 tysięcy dzieci. A przecież cały czas mówimy o Betlejem i okolicy, czyli o czymś w najlepszym razie pod względem terytorium mającym tyle, co pół powiatu!
Pod koniec I wieku p.n.e. Betlejem zdaniem jednych badaczy liczyło 1000 mieszkańców, inni, jak W. F. Albright i C. S. Mann, schodzą nawet 300. Ilu mogło być tam chłopców w wieku do dwóch lat, przy uwzględnieniu dużej śmiertelności niemowląt, typowej dla tamtych czasów? Szacunki wahają się od 6-7 do około 20-30 „niewiniątek”.
Jezus z Nazaretu jak królewna Śnieżka
Angielski badacz Richard T. France wskazuje, że historie o wielkich ludziach, na których „polowano” już za dziecka, nie należą do rzadkich. I w rzezi niewiniątek nie ma absolutnie nic oryginalnego. Akadyjskiego króla Sargona (zmarł ok. 2279 p.n.e.) matka puściła w koszyku rzeką Eufrat, podobnie zaczyna się historia biblijnego Mojżesza, który ocalał z rzezi żydowskich chłopców zorganizowanej przez złego faraona. Cyrusa Wielkiego, króla Persów, musiano podmienić z martwym noworodkiem, bo chciał go ukatrupić własny dziadek (z przepowiedni dowiedział się, że dziecię będzie rządzić światem – brzmi znajomo?).
Podobnych historii było zaskakująco wiele…
France sięga nie tylko po przykłady historyczne i mitologiczne. Wspomina nawet o Królewnie Śnieżce, którą postanowiła zgładzić zła macocha, świadoma jej przeznaczenia.
Nie brakuje też historii o cudownie uratowanych za młodu władcach. Zarówno prawdziwych jak i kompletnie zmyślonych. I tak miał ocaleć francuski król Jan I Pogrobowiec (ur. 1316), podmieniony z dzieckiem swojej mamki.
Z kolei przyszły polski władca Zygmunt III Waza przyszedł na świat w 1566 r. i od razu znalazł się na celowniku swojego obłąkanego stryja Eryka XIV, króla Szwecji. Jak pisze Kamil Janicki w Damach złotego wieku, skandynawski monarcha:
gdy usłyszał o narodzinach Zygmunta, postanowił wcielić się w rolę biblijnego Heroda. Zawyrokował, że pierworodny jego brata musi zginąć. Wszystko było już przygotowane, gdy nagle zainterweniowała metresa Eryka – obserwująca ze zgrozą jego upadek moralny Karin Månsdotter.
Już w czasach znacznie nam bliższych głośno było o cudownie ocalonej Anastazji, córce ostatniego rosyjskiego cara Mikołaja II, która w 1918 roku miała przetrwać rzeź, zgotowaną jej rodzinie przez bolszewików.
Nic dwa razy się nie zdarza?
Wywody Richarda T. France’a działają zdecydowanie na korzyść obrony. Trzeba jednak przytoczyć także zdanie Paula L. Maiera. W artykule Herod and the Infants of Bethlehem zwraca on uwagę, że badacze, którzy widzą w rzezi niewiniątek mit, nawiązujący do okoliczności narodzin Mojżesza, podświadomie zakładają, że nic dwa razy się nie zdarza.
Skoro żydowskie dzieci zostały zabite w Egipcie, to później żydowskie dzieci nie mogły padać ofiarą masakr, zatem rzeź niewiniątek to mit. – „Z cały szacunkiem twierdzę, że rzeź żydowskich dzieci dokonana w ramach holocaustu w czasie II wojny światowej nie była mitem” – konkluduje autor.
Główny świadek obrony Józef Flawiusz (u góry) i najważniejszy świadek oskarżenia – Mateusz Ewangelista.
Świadek obrony daje alibi?
Przeciwnicy historyczności biblijnej relacji wskazują na milczenie innych źródeł o rzezi niewiniątek, chociaż jedynym autorem, którego dzieła się zachowały i którego bliżej obchodził Herod Wielki był Józef Flawiusz, urodzony w 37 roku, czyli ponad czterdzieści lat po Jezusie z Nazaretu.
Rzeczywiście, w Dawnych dziejach Izraela ani się nie zająknął na temat betlejemskich wydarzeń. To jednak o niczym nie przesądza. Po pierwsze mógł o nich nie widzieć. Opisując panowanie Heroda opierał się głównie na pismach Mikołaja z Damaszku. Tymczasem ów historyk był przyjacielem króla Judei i pomijał niewygodne dla niego fakty, na co zwracał uwagę sam Flawiusz.
Wyjaśnienie może być nawet prostsze. Niewykluczone, że Flawiusz o rzezi usłyszał, ale uznał ją za niezbyt interesującą anegdotę. To nie była żadna hekatomba liczona w tysiącach ofiar. Jeśli Flawiusz coś wiedział, to tylko, że w zabitej dechami dziurze zginęło kilka, może kilkanaście niemowląt. Prawdopodobnie nawet rodzice zgładzonych dzieci nie wiedzieli na czym polegała ich wina. Wątpliwe, by siepacze oświadczali: „Dobry wieczór, zostaliśmy przysłani przez Heroda, ponieważ jacyś magowie ze Wschodu powiedzieli mu, że w waszej miejscowości urodził się przyszły król – nie możemy ustalić, w której rodzinie, dlatego zabijemy wszystkich chłopców do lat dwóch”.
Na marginesie warto przypomnieć, że Flawiusz pisał dla odbiorców że świata greckiego i rzymskiego, dla których życie dziecka nie miało wielkiej wartości. – Grecy regularnie praktykowali dzieciobójstwo jako sposób kontroli urodzin, zwłaszcza w Sparcie, tymczasem rzymski ojciec miał prawo porzucić dziecko na progu, pozwalając mu umrzeć – zwraca uwagę Paul L. Maier. Dlaczego wiec Flawiusz miałby się przejmować paroma bobasami spod Jerozolimy?
Nowi świadkowie oskarżenia. Lepiej, aby zostali w domu
Próba znalezienia innych źródeł niż Ewangelia Mateusza, traktujących o rzezi betlejemskiej to karkołomne zadania. Udało się wykopać dwa, ale żaden poważny historyk nie będzie budował na nich argumentacji.
Pierwszym jest dość enigmatyczna wzmianka w apokryfie zatytułowanym Wniebowstąpienie Mojżesza, według niektórych spisanym około 4 p.n.e., czyli krótko po narodzinach Jezusa z Nazaretu. Jest tam zapowiedź, że Herod będzie zabijał starych i młodych niczym biblijny faraon – ten sam, który kazał zgładzić żydowskich chłopców w czasach Mojżesza. Skojarzenie jest luźne i już na pierwszy rzut oka widać, że powiązanie jest mocno naciągane.
Drugie źródło jest lepsze pod względem nawiązania, ale kuleje pod względem chronologii – bo pochodzi z około 400 roku. To Saturnalia Makrobiusza, gdzie pojawia się wzmianka, że Herod kazał zabić w Syrii wszystkich chłopców do lat dwóch, między którymi znalazł się jego własny syn.
14 ofiar czy sto czternaście tysięcy?
Tutaj pomieszały się autorowi dwa różne wydarzenia, bo synowie Heroda zgładzeni przez ojca, Antypater, Aleksander i Arystobul, byli dorośli w chwili śmierci.
Oskarżony był zdolny do popełnienia czynu zabronionego
Często przy okazji dyskusji na temat historyczności rzezi niewiniątek wylicza się zbrodnie, popełnione przez Heroda Wielkiego. Na liście ofiar pojawiają się jego trzej synowie, żona, szwagier, teściowa, dziadek żony… Dzisiaj robi to na nas wrażenie, ale w rankingu najbrutalniejszych starożytnych władców Herod pewnie nie załapałby się do pierwszej dwudziestki.
Nawet rzymski cesarz Konstantyn Wielki, który w edykcie mediolańskim zapewnił chrześcijanom wolność wyznania, a na łożu śmierci przyjął chrzest, miał na sumieniu żonę i syna. W przypadku króla Heroda ważniejsza jest paranoja, w jaką popadł w ostatnich latach panowania. Właśnie wtedy z życiem pożegnali się jego trzej synowie. Zarządził nawet, aby po jego własnej śmierci wymordować pewną grupę żydowskich dostojników.
Jeden szaszłyk z niemowlęciem dla waszej królewskiej mości.
Poprzez likwidację niewygodnych malkontentów pragnął zagwarantować sobie, że ludzie będą po nim płakać. W tym kontekście rozkaz zabicia kilku, kilkunastu czy nawet kilkudziesięciu chłopców wydaje się prawdopodobny. Tym bardziej, że Betlejem uchodziło za miasto rodzinne króla Dawida i zarazem kolebką największej hebrajskiej dynastii.
Zatem winny?
Czy zatem w sprawie Heroda Wielkiego można byłoby wydać wyrok skazujący? Jeżeli oskarżymy go o zabicie 144 tysięcy chłopców z Betlejem, to zdecydowanie nie. Jeżeli liczbę ofiar zredukujemy do kilku czy kilkunastu, sprawa będzie się prezentować zupełnie inaczej. Do takiej zbrodni Herod zdecydowanie byłby zdolny. I nawet powieka by mu nie drgnęła.
Źródła:
Spośród licznej literatury na ten temat szczególnie inspirujące i pomocne okazały się dwa artykuły: Richard T. France, Herod and the Children of Bethlehem, „Novum Testamentum”, Vol. 21, Fasc. 2 (Apr., 1979), s. 98-120, oraz Paul L. Maier, Herod and the Infants of Bethlehem [w:] Chronos, karios, Chronos II. Chronological, Nativity, and religious studies in memory of Ray Summers, Macon, Ma. 1998, s. 169-189.
KOMENTARZE (19)
Nie zapominajmy, że Ewangelie spisywane były co najmniej kilkadziesiąt lat po „punkcie zero”, a prawdopodobnie przynajmniej sto lat później. Wartość zeznań świadka – Mateusza, mocno więc spada w rankingu… Ja tam bym jednak przyczepił się do innej kwestii – w całej tej baśni historyczną postacią jest jedynie Herod. Brak dowodów pozabaśniowych na istnienie „mędrców ze wschodu”, jak i samego Jezusa. Brak dowodów na „rzeź niewiniątek” jako odpowiedź Heroda na wiadomości, jakie uzyskał od baśniowych „mędrców” na temat baśniowego Jezusa, na którego istnienie, poza twierdzeniami wskazanego świadka, brak dowodów. Oskarżyciel bez szans.
Pomijając kwestię datowania Ewangelii Mateusza, bo to temat na bardzo długą (i pewnie nigdy nierozstrzygniętą) dyskusję, odniosę się do drugiego argumentu. Jezus z Nazaretu jest postacią historyczną. Flawiusz, Tacyt, Swetoniusz, Pliniusz, do tego ostrożnie można dorzucić list Mara Bar Sarapiona plus listy Pawła z Tarsu, spisane przed 67 roku (autorstwo co najmniej części z nich nie budzi wątpliwości)… Jasne, można kwestionować wiarygodność przekazu o „rzezi niewiniątek”, ale argumentację trzeba byłoby budować na innej podstawie niż teza o „baśniowości Jezusa z Nazaretu”, bo ta jest metodologicznym nieporozumieniem.
Poproszę w takim razie o analizę metodologiczną tych źródeł. Przywołani przez Ciebie starożytni autorzy nie dają niepodważalnych dowodów. Są tam jedynie wzmianki, poszlaki, nie konkretne dowody. http://pl.wikipedia.org/wiki/Historyczno%C5%9B%C4%87_Jezusa
Zapytam, która z poniższych postaci jest Twoim zdaniem historyczna: arcykapłan Józef Kajfasz, Poncjusz Piłat, Herodiada i prefekt pretorianów Feniusz Rufus? Bo to trochę ułatwi prowadzenie dyskusji. Poza tym nie powołujmy się na Wikipedię, gdzie np. we fragmencie o Jakubie, brata Jezusa, pomylono arcykapłanów Ananiasza i Annasza (Ananosa), nie mówiąc o tym, że jest to albo luźna parafraza Flawiusza (wystarczy porównać z tłumaczeniem Radożyckiego), albo tłumaczenie z drugiej ręki (zapewne z angielskiego).
Flawiusz? Przecież nawet Kościół Katolicki przyznał, że pisanie przez nie-chrześcijanina o Jezusie w taki sposób, jak niby to zrobił Flawiusz, budzi „pewne” wątpliwości ;) Oto cytat:
„W tym czasie stał się przyczyną nowych zaburzeń niejaki Jezus, człowiek mądry, jeżeli w ogóle można go nazwać człowiekiem. Czynił bowiem rzeczy niezwykłe i był nauczycielem ludzi, którzy z radością przyjmują prawdę. Zjednał sobie wielu Żydów, jak też i Greków. On to był Chrystusem. A gdy wskutek doniesienia najznakomitszych u nas mężów Piłat skazał go na śmierć krzyżową, jego dawni uczniowie nie przestali go miłować, bo trzeciego dnia ukazał się im znów jako żywy, co o nim, jak i wiele innych zdumiewających rzeczy przepowiedzieli boscy prorocy. I odtąd, aż po dzień dzisiejszy, istnieje społeczność chrześcijan, którzy od niego otrzymali tę nazwę”.
Moim zdaniem teoria, że wskazany zapis stanowi dopisek póxniej żyjących kopistów-chrześcijan (może mnichów) wydaje się nieco bardziej prawdopodobny, niż zachwyt nad bogiem przez poganina, który i tak po napisaniu tych słów nie staje się wyznawcą tegoż boga, ani więcej już o nim nie wspomina…
Poza tym przytaczanie za dowód na istnienie Jezusa słów autorów rzymskich, którzy piszą o wyznawcach jego, to jest dopiero metodologiczne nieporozumienie… To samo dotyczy powoływania się na te wypowiedzi, które wskazują na działalność Chrystusa w innym czasie bądź miejscu, niż uznaje to wiara chrześcijańska. No bo kto się tu w takim razie myli ;)
Co do Pawła – czytałeś jego listy? Być może powinieneś to zrobić, zanim zaczniesz wskazywać go jako autora twierdzenia o historyczności Jezusa. Paweł nie podaje żadnych faktów o Jezusie, które mogłyby zostać zweryfikowane w jakikolwiek sposób. Więcej od niego podają ewangeliści, którzy piszą dużo, dużo później (o czym zapewne wiesz, o czym wnioskuję z Twojego wpisu), mimo, że Paweł powinien był żyć i tworzyć zaraz po zakończeniu działalności przez Jezusa. Paweł nigdy też Jezusa nie spotkał, nigdy tak nie twierdził, nie umiejscawia go też w ramach czasowych.
Prawda może być bolesna, ale jest to nadal prawda – brak dowodów na historyczność Jezusa. A sama opowieść o dzieciobójstwie w Betlejem jest tak samo prawdopodobna, jak to, że w chwili śmierci Jezusa na krzyżu miało miejsce zaćmienie słońca, trzęsienie ziemi, a z grobów w Jerozolimie wyszli umarli i chodzili po jej ulicach… O tym też, jak nietrudno zgadnąć, brak pozaewangelicznych przekazów…
Czy Jezus istniał? Możliwe, że żył taki człowiek w Palestynie. Nie można tego wykluczyć. Problem w tym, że nie można też tego potwierdzić.
Ale mówiąc o źródłach historycznych, nie ma żadnego znaczenia, co sądzi na ich temat Kościół katolicki. Swoją drogą, istnieje jakieś oficjalne stanowisko, co do „Testimonium Flavianum”? Jeśli chodzi o ten fragment, polecam dodatek do polskiego wydania „Dawnych dziejów Izraela”, gdzie jest przestawiona obszerna dyskusja naukowa i literatura na ten temat – i rekonstrukcja tego fragmentu zawiera zdecydowanie mniej „zachwytów” niż w podanej przez Ciebie. W ogóle Józef Flawiusz był Żydem, wyznawcą judaizmu, a nie – jak piszesz – poganinem.
Po „Testimonum Flavianum” Flawiusz jeszcze wspomina o Jakubie, bracie Jezusa.
Tacyt pisze, że „Christus” został skazany na śmierć przez Poncjusza Piłata za panowania cesarza Tyberiusza. Czysty konkret.
Paweł w listach podaje np., że Jezus zginął śmiercią przez ukrzyżowanie (Flp 2,8) i osadza to wydarzenie w konkretnym momencie historycznym (wynika to np. z 1 Kor 15,4). I żeby być precyzyjnym – tak, twierdził, że spotkał Jezusa (1 Kor 15,8) :)
I zapytam się – czy według Ciebie istnieje jakaś postać historyczna z I wieku? Może któraś z zestawu podanego przeze mnie w komentarzu wyżej?
Ludzie sie kloca o ocene Pilsudskiego, Jaruzela czy Walesy choc tych 2 ostatnich prawie kazdy pamieta. Inaczej stan wojenny i generala opisze dzialacz Solidarnosci, inaczej ideologiczny czlonek PZPR. Raczej Jezus istnial, ale to co o nim przetrwalo to glownie slowa apologetow, trudno szukac tam obiektywnego opisu. Nie ma sensu przekonywac wierzacych ze sie myla i vice versa, bezsensownym jest nawracanie ateistow na wiare w Jezusa Boga.
Zlituj się, proszę… Zamiast podawać, że spotkał, że umiejscawia w konkretnym momencie w historii, po prostu zacytuj i POKAŻ, gdzie takie informacje są zawarte.
1 Kor 15,4: „że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem”. I to ma być to „osadzenie (…) w konkretnym momencie historycznym”? Żartujesz?
1 Kor 15,8: „W końcu, już po wszystkich, ukazał się także i mnie jako poronionemu płodowi”. I gdzie tu znajdujesz coś więcej, niż głoszoną przez Pawła informację, że ukazał mu się w WIDZENIU Jezus? Gdzie informacja o spotkaniu przez Pawła Jezusa realnego?
Mam wrażenie, że brak jakichkolwiek merytorycznych argumentów nie przeszkadza Ci w pisaniu, a może jednak powinno?
Ach, jeszcze jedno – poganin w użytym przeze mnie kontekście oznacza człowieka nie będącego chrześcijaninem. Czepiasz się.
Co ma stanowisko Kościoła do „Testimonium Flavianum”? No cóż, Kościół był tym, który wskazywał na ten zapis jako dowód na życie Jezusa. Może wycofanie się z takiego stanowiska (choćby „nieoficjalne”, nieformalne – przez nieprzywoływanie tego „dowodu”) jest wg mnie znaczące.
„prokurator miałby ciężki orzech do zgryzienia” – twardy orzech, twardy… piszmy po polsku…
Akurat Poncjusz Piłat jest postacią historyczną, prof.Alekdander Krawczuk wspomna o nim w swoim „Poczcie Ceasarzy Rzymskich” swoją drogą był z niego niezły skurwiel i te jego rozterki związane z winą Jezusa nie były w jego stylu.
Bo też zapewne nie były to „rozterki związane z winą Jezusa” a dylemat „dać się szantażować lokalsom czy pokazać kto tu rządzi”
Nie zapominajmy, że mówimy o czasach, w których najtęższe umysły wierzyły w „krasnoludki i elfy”, a co dopiero ciemny, prosty lud…
Jeśli tysiąc lat później, można napisać o śmierci biskupa Stanisława, że strzegły go orły i działy się cuda, a dzisiejsi wyznawcy katolicyzmu, przyjmują tą historię za oznakę boskiej ingerencji, to myślę, iż za czasów Heroda, niejedno bajanie przeszło jako pewnik…
Sam Kościół też chętnie wyolbrzymiał historie o niektórych wydarzeniach, jeśli pomagały w budowaniu jego autorytetu.
Szkoda tylko, że rzeź niewiniątek miała miejsce w 14 r. n.e….
Trudno jest ustalic obecnie ilosc zamordowanych dzieci w Betlejem, ale biorac pod uwage wielkosc zaludnienia tego obszaru, oraz ilosci i czestosci wydawania potomkow przez owczesne kobiety, nalezy zgodzic sie ze stwierdzeniem, ze byla „rzez niewiniatek”
Slyszalem od powaznego historyka, ze opinie historykow co do daty urodzenia Jezusa z Nararetu. roznia sie o okolo siedmiu lat.
Czy Autor posiada nowsze i scislejsze informacje na ten temat?
Wiesz jedyny problem jest taki, że Jezus nigdy nie istniał i nie ma na to żadnych dowodów
XD
Rzezi dokonano w Jerozolimie i innych miejscowościach. Trwała kilka dni i zabito 707 lub 717 dzieci.
Możesz się swoją głupotą popisywać gdzie indziej, a nie akurat na portalu poświęconym popularyzacji zagadnień historycznych?
Historia jako nauka ma zupełnie inne niż ty zdanie na temat osoby Jezusa z Nazaretu. Nie ośmieszaj się