Utopia istniała naprawdę. A założył ją kapitan pirackiego okrętu!

Do dziś nie wiadomo, czy żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku Kapitan Misson – bo właśnie o niego chodzi – był postacią prawdziwą. Niektórzy historycy skłonni są widzieć w nim twór fantazji Charlesa Johnsona, najsłynniejszego pirackiego dziejopisa. Jednak w pirackich życiorysach prawda często mieszała się z legendą w sposób niemożliwy do rozdzielenia. I zapewne tak też było w tym przypadku.

Wizjoner z Rzymu

Misson pochodził ze starej prowansalskiej rodziny. Jego ojciec był człowiekiem zamożnym, lecz z powodu dużej liczby dzieci nie był w stanie dostatecznie zabezpieczyć go materialnie. Zadbał natomiast o jego edukację i wysłał na uniwersytet w Angers.

Gdy Misson skończył studia, ojciec planował wysłać go do muszkieterów, ale młodzieniec miał inne plany. Rozczytywał się w książkach podróżniczych i ciągnęło go na morze. Ojciec z ciężkim sercem pogodził się z marzeniami syna i – wykorzystując prywatne koneksje – zaokrętował go na statku „La Victoire”. Młody Misson szybko rozmiłował się w morskim fachu.

Mimo że Misson wychował się w zamożnej prowansalskiej rodzinie, zdecydował się porzucić bezpieczne bytowanie na lądzie i wybrał żywot wilka morskiego.

Podczas jednej z podróży poznał w Rzymie dominikanina i filozofa Caraccioliego. Myśliciel – co dość dziwne w przypadku duchownego – uważał religię za stek kłamstw, których wartość polega głównie na tym, że pozwalają ludziom silnym i zamożnym trzymać w poddaństwie biedną i zabobonną większość. Twierdził, że Bóg istnieje, ale nie ma nic wspólnego z tym, co napisane jest w Biblii. Podkreślał, że:

Ten Bóg obdarzył nas rozumem, dzięki któremu możemy stworzyć społeczeństwo idealne, w którym nie będzie biednych i bogatych, a wszyscy będą równi i szczęśliwi. Bo każdy człowiek rodzi się wolny i ma tak samo prawo do wszystkiego, co służy zaspokojeniu potrzeb życiowych, jak do powietrza, którym oddycha.

Drogę do sławy Missonowi otwarła pojedyncza salwa angielskiego statku „Wichelsea”, która zabiła wszystkich oficerów na „La Victoire”.

Poglądy Caraccioliego przemówiły do wyobraźni młodego żeglarza. Przekonał duchownego, by zrzucił habit i wyruszył z nim na morze. Caraccioli zaokrętował się na „La Victoire” i obydwaj idealiści rzucili się w pogoń za swoim marzeniem o państwie i społeczeństwie doskonałym.

„Za Boga i wolność!”

Podczas jednego z rejsów francuski okręt wdał się w walkę z angielskim statkiem „Wichelsea”. Pierwsza salwa wrogiej jednostki zabiła kapitana i oficerów. Pozbawiona liderów załoga panicznie potrzebowała przywódcy. Misson bez pytania nikogo o zgodę przejął dowodzenie nad okrętem i pokonał Anglików.

Po walce Caraccioli zapytał go, czy chce zachować przywództwo na zawsze. Misson wahał się, ale były mnich przekonał go słowami:

Z okrętem, na którego pokładzie stoisz, i mężnymi kamratami pod twoim dowództwem, możesz urągać potędze Europy, cieszyć się, czym tylko zapragniesz, panować niczym król na morzach południowych i dochodzić swych praw w wojnie z całym światem, usiłującym pozbawić cię wolności należnej człowiekowi wedle praw natury.

Potrzebna była jeszcze akceptacja załogi. Misson wystąpił przed swoimi towarzyszami z płomienną przemową. Zachęcał ich, by zostali ludźmi wolnymi i prowadzili życie dobre, sprawiedliwe, niewinne i szlachetne, zgodne z Bogiem i Naturą. Załoga jednogłośnie zaakceptowała nowego przywódcę.

Chociaż Misson trudnił się pirackim fachem, który z zasady jest brutalny, to nawet jego ofiary podkreślały, że on nad wyraz łagodny. Tylko kapitanowie statków przewożących niewolników nie mieli co liczyć na litość. Gdy wpadli w jego ręce czekała ich pewne śmierć.

Bosman zapytał, pod jaką banderą teraz będzie pływał statek. Zaproponował czarną flagę – symbol pirackich jednostek. Ostro zaoponował Caraccioli, mówiąc, że nie są wcale chciwymi i niemoralnymi piratami, ale ludźmi kierującymi się sprawiedliwością i umiłowaniem wolności. Wkrótce na „La Victoire” załopotała biała flaga, na której widniało hasło Deo a Libertate (Za Boga i wolność).

Łagodny pirat

Kapitan Misson i filozof Carracioli błąkali się po wodach Oceanu Atlantyckiego i Indyjskiego. Po drodze napadali na statki, ale zawsze brali tylko to, co było im potrzebne. Johnson w swojej „Historii najsłynniejszych piratów” przytacza słowa jednego z angielskich szyprów, który miał powiedzieć, że nie zdarzyło mu się nigdy spotkać tak łagodnego pirata. Misson jeńców oszczędzał – proponował im przystąpienie do swojej kompanii albo puszczał wolno.

Ale ta łagodność miała też granice. Kapitan bez litości traktował dowódców statków niewolniczych – wieszał ich na rejach. Natomiast niewolników obdarzał wolnością i proponował przystąpienie do załogi. Jeśli odmówili – wysadzał ich na afrykańskim lądzie, by mogli wrócić w swoje rodzinne strony. Uczulał załogę, by z godnością i szacunkiem traktowała swoich nowych czarnoskórych kompanów, ponieważ są oni dziełem tej samej Wszechmocnej Istoty i nadzieleni takim samym rozumem.

Misson był reformatorem pirackich obyczajów. Na przykład zakazał załodze używania wulgaryzmów. Niestosowanie się do tego prawa było karane chłostą. Z wielkim szacunkiem traktował pokonanych przeciwników. Po jednej z wyjątkowo ciężkich potyczek, którą stoczył z angielskim okrętem wojennym, kazał pochować z wszelkimi honorami poległego kapitana królewskiej jednostki. Na jego grobie rozkazał ustawić kamień z inskrypcją: Tu spoczywa dzielny Anglik.

Libertatia – pirackie państwo idealne

W końcu pirat i filozof znaleźli miejsce, w którym mogli ziścić swój polityczny sen – stworzenie idealnego państwa. Okazała się nim być dobrze ukryta zatoka Diego-Suarez w północnej części Madagaskaru. Pod koniec XVII wieku powołali do życia Libertatię – piracką republikę. Swoją załogę – pierwszych obywateli – nazwali Liberami – ludźmi wolnymi. Misson i Carracioli zwołali demokratyczne zgromadzenie konstytucyjne i przystąpili do formowania nowego ustroju.

Mieszkańców podzielono na dziesiątki, z których każda miała swojego przedstawiciela w zgromadzeniu. Podczas obrad uznano, że na czele państwa stanie Lord Konserwator – wybierany raz na trzy lata najwyższy urzędnik. Jego najbliższymi współpracownikami mieli być premier – szef rządu – i admirał – zwierzchnik pirackich sił zbrojnych. Natomiast reszta miała mieć swoich reprezentantów w Radzie, do której najzdolniejszych i najbardziej prawych piratów powoływał Lord Konserwator.

Piracka mapa Madagaskaru z zaznaczonym obszarem, na którym miało się znajdować pirackie państwo idealne – Libertatia.

Dobra materialne miały być dzielone między wszystkich towarzyszy równo, a pieniądz – jako „diabelski wynalazek” – zakazany. Pierwszym Lordem Konserwatorem wybrano Missona, premierem Caracciolego, natomiast admirałem został Thomas Tew – błyskotliwy kapitan, który niedawno przyłączył się do Prowansalczyka.

Liberowie zbudowali umocnienia broniące dostępu do fortu od strony oceanu. Zaprzyjaźnili się z lokalnymi ludami i prowadzili z nimi handel wymienny. Wśród nich szukali sobie również żon. Często wypływali na łupieżcze wyprawy. By zwiększyć swoją flotę, zbudowali nawet niedużą stocznię, w której powstały dwa nowe okręty – „Enfance” („Dzieciństwo”) i „Liberté” („Wolność”).

Niespodziewany koniec

Praktyka uwalniania przez Missona jeńców ze zdobytych statków szybko doprowadziła do ujawnienia położenia pirackiego fortu. Portugalczycy wysłali morską ekspedycję, która miała położyć kres działalności kolonii. Ale umocnienia Libertatii oparły się salwom portugalskich armat. Pirackie działa zatopiły dwa okręty, a reszta zaczęła uciekać. Misson i Tew rzucili się w pogoń i zdołali zniszczyć jeszcze jeden wrogi statek. Piracka osada przeszła swój pierwszy chrzest bojowy.

Koniec Libertatii przyszedł nie od strony oceanu, ale lądu. Pewnej nocy na śpiących osadników napadło plemię Malgaszów. Nigdy nie spodziewano się ataku lądowego. Dlatego napastnicy bez trudu wyrżnęli większość mieszkańców. Zginął Caraccioli, ale Missonowi udało się uciec statkiem. Odszukał na oceanie Tewa i podzielił się z nim uratowanymi z kolonii skarbami. Po tym obydwaj kapitanowie pożegnali się i rozdzielili. Słuch o Missonie zaginął. Tew twierdził, że Francuz zginął w czasie sztormu. Ale jaka była prawda – tego nikt nie wie.

Dowódcą floty dopiero co powstałej Libertatii miał rzekomo zostać legendarny korsarz i pirat Thomas Tew.

Żadna piracka załoga nigdy nie podjęła się odbudowy Libertatii i jej ideałów. Za to na Madagaskarze chętnie osiedlali się piraci-handlarze niewolników, którzy z Missonem i Caracciolim oraz ich marzeniem o powszechnej wolności nie mieli już nic wspólnego…

Źródła:

1. Pierre van den Boogaerde, Shipwrecks of Madagascar, New York 2008.
2. Angus Konstam, Piracy: The Complete History, New York 2008.
3.  Charles Johnson, Historia najsłynniejszych piratów, ich zbrodnicze wyczyny i rabunki, Warszawa 1968.
4. Zdzisław Skrok, Świat piratów morskich, Gdańsk 1982.