Zbrodniarze w mundurach. Czarne karty historii Wojska Polskiego

Bez namysłu zabił jeszcze swojego kolegę, sierżanta Jana Gadomskiego, a następnie wybiegł ze stajni i włożył sobie rewolwer do ust. Pociągnął za spust, ale ręka w ostatniej chwili mu zadrżała – w efekcie kula przebiła policzek, a mężczyzna przeżył i przewieziono go do szpitala. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” z 11 maja 1926 roku pisał o tym incydencie dopiero na siódmej stronie. I nic dziwnego – podobnych spraw było na pęczki.

Stanisław Kisielewski i jedna z jego ofiar. Fotografie opublikowane przez dziennik „IKC”.

Przedwojenna Rzeczpospolita Polska utrzymywała w stanie gotowości jedną z najliczniejszych armii w Europie. W jej szeregach stale znajdowało się od 280 do 290 tysięcy żołnierzy i marynarzy. Nic dziwnego, że nie każdy z nich był nieskazitelnym dżentelmenem, od jakich roi się w lukrowanych opowieściach o II Rzeczpospolitej. Przykra rzeczywistość wyglądała tak, że bardzo niewielu żołnierzy rozwiązywało spory w pojedynkach i wedle kodeksów honorowych. Większość uciekała się do zwyczajnych bijatyk i morderstw.

Żołnierski honor za 5 złotych

Typowa scena rozegrała się w maju 1931 roku w łódzkiej restauracji „Kometa”. Dwaj wojskowi, sierżant Jan Filipiak i starszy sierżant Franciszek Laskowski pokłócili się o to, jak powinien zostać podzielony rachunek za kilkugodzinną pijatykę. Ekipa bawiących się szeregowców nie była stała; jedni dochodzili, inni wychodzili, a przecież ktoś musiał za wszystko zapłacić. Laskowski oburzył się, że pije tylko od krótkiej chwili, a oczekuje się od niego pieniędzy za to, co „zeszło” wcześniej.

„Dziennik Łódzki” informował: W pewnej chwili Laskowski wydobył rewolwer i strzelił, raniąc sierżanta Balcerzaka – który w ogóle nie brał udziału w kłótni! – w rękę. Obecni usiłowali rozbroić Laskowskiego, ten strzelił jednak jeszcze po dwakroć i obie kule ugodziły Gawrońskiego – kolejnego niewinnego świadka awantury – który zwalił się na podłogę i wkrótce wyzionął ducha.

Gawroński był podporucznikiem rezerwy, sprawa była więc poważna: zabójstwo oficera! Sąd okazał się jednak wyjątkowo wyrozumiały i skazał Laskowskiego na marne pięć miesięcy twierdzy. W wyroku argumentowano, iż sprawca działał w silnem zamroczeniu alkoholem. W całej tej sprawie najbardziej szokuje chyba kwota, za którą Laskowski zabił jednego żołnierza i ranił kolejnego. Poszło o głupie pięć złotych.

Zabójstwo w restauracji „Kometa”. Wycinek z artykułu „Dziennika Łódzkiego” podsumowującego sprawę.

Bardziej tajemnicza tragedia rozegrała się w Krakowie w 1921 roku. Pod koniec czerwca do kancelarii 20 pułku piechoty na Krowodrzy przyszedł major Zdzisław Trześniowski, żądając spotkania z komendantem. Dowódcy nie było akurat w jednostce, więc major obniżył wymagania – stwierdził, że wystarczy mu widzenie z podpułkownikiem. Wpuszczono go do gabinetu. Minęła minuta, może dwie, kiedy:

Usłyszeli ordynansi odgłos szeregu strzałów dochodzący z kancelaryi, a gdy tam pospieszyli, oczom ich przedstawił się straszny, mrożący krew w żyłach, widok. Na podłodze w kałuży własnej krwi leżały martwe już zwłoki obu oficerów. (…) Co było powodem zajścia i jaki był jego przebieg, to pokrywa wieczna tajemnica, którą obie ofiary zabrały ze sobą do grobu. Pewnem jest jedynie, że śp. podpułkownik Madurowicz padł z ręki śp. majora Trześniowskiego.

Tak sprawę zrelacjonowały „Nowości Illustrowane”. Dziennikarz pisma wprost pod niebiosa wychwalał przymioty charakteru zamordowanego podpułkownika. Był ponoć żołnierzem z krwi i kości o sumieniu czystym jak łza. A Trześniowski? O dziwo redaktor do niego też nie miał większych pretensji, tak jakby już zupełnie przywykł do podobnych incydentów. Ubolewał tylko, że major padł ofiarą chwilowego zamroczenia, które wcisnęło mu w dłoń broń morderczą i samobójczą, a było niewątpliwie następstwem ciężkich przeżyć wojennych.

Wychodzi na to, że Laskowski był pijakiem, Kisielewski furiatem, a Trześniakowski – nie przebierając w słowach – wariatem. Jednak w wielkiej masie ludzkiej, jaką stanowiło Wojsko Polskie nie brakowało też najzwyczajniejszych kanalii. Doskonale ilustruje ten fakt historia z samego początku istnienia II Rzeczpospolitej.

„Tragiczna śmierć dwóch oficerów”. Podpułkownik Madurowicz na zdjęciu opublikowanym przez „Nowości Illustrowane”.

Opowieść wigilijna w wojskowym stylu

W wigilię Bożego Narodzenia 1921 roku nagły alarm sprawił, że mieszkańcy Białej Podlaskiej zerwali się na równe nogi. Rodziny już przygotowywały się do świątecznej wieczerzy, kiedy w „Zamku” w centrum miasta wybuchł pożar. Miejscowa gazeta „Podlasiak” donosiła:

Rzeczywiście olbrzymia łuna na zachodnim widnokręgu świadczyła, że pożar przyjął duże rozmiary (…). Przyjechała dość późno i straż tutejsza ochotnicza ogniowa, lecz pożaru nie ugasiła, z powodu braku odpowiednich przyborów do ratowania. Spalił się prawie doszczętnie główny pawilon. W dwa dni jeszcze po pożarze tliły się zgliszcza.

Bardzo szybko wykluczono przypadek, jako przyczynę pożaru. Okazało się, że za wszystkim stała grupa żołnierzy. W przeddzień wigilii aresztowano pod zarzutem kradzieży i nadużyć dowódcę miejscowego oddziału telegraficznego, porucznika Dropińskiego. Jego podkomendni najwidoczniej poczuli, że grunt pali im się pod nogami i postanowili zatrzeć wszelkie ślady przestępstw. Celowo zorganizowali przyjęcie wigilijne dla pozostałych żołnierzy, upili ich, a kiedy ci zaczęli się już zataczać, zamknęli drzwi do budynku na klucz. Następnie podpalili „Zamek” w czterech miejscach: w kancelarii, na strychu, pod schodami głównymi i bocznymi. Wszystko po to tylko, by w żaden sposób nie można było akt znajdujących się w biurze uratować.

Na szczęście zamknięci w pułapce żołnierze zdołali się z niej wydostać, zanim pożar strawił budynek. Nikt nie zginął, ale wiele rodzin mieszkających w okolicy straciło dach nad głową. Sierżanci swojego celu nie osiągnęli – zostali aresztowani i przekazani do dyspozycji trybunału wojskowego.

Kraków od dawna ma problem z nożownikami. Na zdjęciu ofiara niezidentyfikowanego mordercy w mundurze.

W tym przypadku chodziło o jakiś grubszy przekręt, ale żołnierze często dopuszczali się także zupełnie pospolitych zbrodni. Przykładowo w lutym 1936 roku Stanisław Barysz, szeregowiec ze stacjonującego w Krakowie 20 pułku piechoty, wparował do mieszkania niejakiej Józefy Marsowej, żony innego żołnierza. Barysz miał z Marsową jakieś porachunki (a może z jej małżonkiem) i bezpardonowo zadźgał kobietę bagnetem.

Zabił też jedną z jej sublokatorek – notabene prostytutkę. Szybko go aresztowano, bo w drzwiach kamienicy minął dwie kolejne sublokatorki ofiary. Stanął przed doraźnym sądem wojskowym i został skazany na śmierć. Sprawa była tak typowa, że aż trudno uwierzyć, iż trafiła na trzecią stronę poczytnej gazety.

Bolszewicki zew

Dzienniki wolały pisać o najgorszych możliwych szumowinach: zaprzysiężonych funkcjonariuszach Rzeczypospolitej, którzy dla mamony lub kłamliwych idei postanowili zdradzić ojczyznę. I nawet nie musieli przy okazji nikogo zabijać, by trafić na pierwszą lub drugą stronę numeru! Weźmy za przykład posterunkowego Michała Dynaka pracującego w Równem, który w maju 1932 roku wywołał prawdziwą sensację w stołecznych gazetach. Wystarczyło, że uciekł z Polski, a już „Nowiny Codzienne” rozpisywały się na pół kolumny:

Korzystając ze święta wszedł do biura i, otworzywszy podrobionemi kluczami szafy i biura, skradł pieczęcie i ważniejsze akta. Następnie wynajętą taksówką udał się ku granicy sowieckiej i przeszedł ją pod Kordową, oddając się do rąk władz bolszewickich. Powody czynu zdradzieckiego Dynaka są nieznane (…) odznaczał się on zawsze dużą pilnością, był cichego usposobienia i niczem nie zdradzał możliwości zdrady.

Wiadomo. To cisi i spokojni są zawsze najniebezpieczniejsi… Na koniec tego krótkiego wywodu o mundurowych warto jeszcze wspomnieć, że mnogość żołnierskich zbrodni była zdecydowanie na rękę półświatkowi przestępczemu.

Napad na kantor. Typowo „żołnierska” akcja?

Bandyci z dwudziestolecia międzywojennego szybko się spostrzegli, że wojskowy mundur to doskonałe przebranie! Właśnie w ubraniach podwędzonych żołnierzom (albo zachowanym z czasów własnej służby) napadali na kantory, jubilerów, chłopskie gospodarstwa. Ofiary czuły ponoć większy respekt, kiedy to jakiś porucznik celował im z pistoletu w głowę. Poza tym trudniej było później takiego delikwenta rozpoznać. Kto was napadł? Aaaa, jakiś wojskowy w czapce oficerskiej! – odpowiadali pokrzywdzeni na pytania policji.

W praktyce ci wojskowi zwykle z armią nie mieli zupełnie nic wspólnego. Na przykład w 1920 roku słynnego napadu na krakowskiego handlarza walut Jakuba Grünfelda dokonało trzech mężczyzn w mundurach wojskowych z rewolwerami w ręku. Po zawiłym śledztwie okazało się, że wszyscy trzej byli w rzeczywistości rabusiami i recydywistami, którzy dopiero co uciekli z więzienia…

Źródła:

Artykuł powstał w oparciu o materiały źródłowe oraz literaturę zebraną w trakcie prac nad książką „Upadłe damy II Rzeczpospolitej”.