Jak zostać królem (po szwedzku)?

Właśnie dzięki dziwacznemu nieporozumieniu i zbiegowi okoliczności królem został założyciel dynastii, która do dzisiaj rządzi Szwecją – Jean Baptiste Bernadotte, od 1810 roku noszący imiona Karl Johan, a od 1818 roku panujący jako Karol XIV Jan. Jego interesującą biografię autorstwa szwedzkiej badaczki Margarety Beckman wydała ostatnio gdańska oficyna Finna (pod tytułem „Jean Baptiste Bernadotte”).

Książka zwięźle opisuje całą karierę prostego francuskiego żołnierza, który dzięki szczęściu i talentowi wspiął się na najwyższe szczyty: został mianowany przez Napoleona Bonaparte marszałkiem Francji, a także obdarzony tytułem książęcym.

Cesarz Francuzów zdecydowanie nie doceniał Bernadotte’a. Jak się okazało zupełnie niesłusznie.

O tym przeczytacie na papierze, ja tymczasem spróbuję odpowiedzieć na jedno proste pytanie: jakim cudem Szwedzi wybrali Bernadotte na swojego władcę?

Wygasająca monarchia i Napoleon za płotem

W 1810 roku Jean Baptiste Bernadotte był popularnym generałem, ale raczej w oczach żołnierzy niż Napoleona Bonaparte. Ten ostatni pisał o nim, że jest średnio uzdolnionym  dowódcą, którego natura obdarzyła zbyt wielką próżnością.

Cesarz Francuzów miał już po prawdzie serdecznie dość buty marszałka – unikał spotkań z nim i poważnie zastanawiał się, jakby tu go odesłać na odległe i mniej eksponowane stanowisko. Pikanterii całej sytuacji dodawały ich powiązania rodzinne – Bernadotte poślubił Eugénie Désirée (Eugenię Dezyderię), która była zarazem szwagierką Józefa Bonaparte i… byłą narzeczoną samego Napoleona!

O skoligaceniu marszałka, a od niedawna także księcia Bernadotte z rodem Bonaparte doskonale wiedzieli Szwedzi. Nie mieli natomiast pojęcia o tym, że znany generał popadł w niełaskę. I stąd właśnie wyniknął cały ambaras.

Karol XIII król Szwecji i Norwegi (tutaj panował jako Karol II). To właśnie jego następcą został Bernadotte.

Wiosną 1810 roku szwedzkie władze zaczęły szukać następcy dla starzejącego się, schorowanego i bezdzietnego króla Karola XIII. Początkowo wybór padł na jego kuzyna Carla Augusta von Schleswig-Holstein, ten jednak tak bardzo się tym przejął, że trafiony apopleksją spadł z konia i wyzionął ducha. Wówczas Karol XIII postanowił zasięgnąć opinii najpotężniejszego władcy w ówczesnej Europie: Napoleona Bonaparte.

Cesarz Francuzów nie rozumie co się do niego pisze

Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że francuski władca nie do końca zrozumiał o co się go pyta, albo po prostu zbagatelizował list od podstarzałego szwedzkiego króla. Karol XIII liczył, że Bonaparte zaproponuje francuskiego następcę szwedzkiego tronu – kogoś ze swojej rodziny bądź najbliższego otoczenia.

Ten tymczasem odpisał mu w uprzejmym tonie, ale bez żadnych konkretów. Cytując Margaretę Beckman, Napoleon złożył mu wyrazy współczucia i wyraził swoje poparcie dla unii Danii ze Szwecją. W liście nie wymienił jednak żadnego francuskiego kandydata na tron Szwecji.

Niektórzy uznali, że wpływy na północy po prostu nie interesują zapracowanego autokraty. Inni przyjęli natomiast, że Bonaparte zostawił Szwedom wolną rękę i że ci muszą sami poszukać sobie odpowiedniego Francuza. Szybko powstało stronnictwo profrancuskie, które zaczęło promować kandydaturę nie kogo innego, a Jeana Baptiste’a Bernadotte.

Król Szwecji Karol XIV Jan na czele armii ruszającej… przeciwko Francuzom.

Ponownie swoją rolę odegrały koligacje rodzinne – nie tak dawno marszałek z honorami gościł w Lubece hrabiego Gustava Mörnera, a teraz jego syn wyruszył do niego z propozycją ubiegania się o tron Szwecji.

Król… przez nieporozumienie?

Dalej sprawy potoczyły się wręcz ekspresowo: propozycja zaraz dotarła do uszu Napoleona, zresztą prosto od pytającego o opinię Bernadotte. Jednocześnie o tym, że plany są jak najbardziej poważne zapewniał szwedzki poseł w Paryżu. Mówiąc oglądnie, Napoleon nie był zbyt zachwycony tym pomysłem. Przy okazji rozwój wypadków musiał być dla niego niezłym zaskoczeniem.

Cały kolejny miesiąc próbował znaleźć jakiegoś lepszego kandydata – proponował swojego pasierba Eugéne’a de Beauharnais, potem Murata, którego chciał usunąć z tronu neapolitańskiego albo któregoś z marszałków, jak na przykład Berthiera albo Massény. W grę wchodziły także dzieci jego brata, Ludwika Bonaparte.

Wszystko na marne – jedynym kandydatem, którego Szwedzi byli skłonni zaakceptować pozostawał pogardzany przez Napoleona marszałek Bernadotte. Wprawdzie tajna komisja najwyżej oceniła konkurującego z nim księcia von Augustenburga, ale do Francuza miała tylko jedno zastrzeżenie – nieznajomość języka szwedzkiego.

Uroczysta koronacja Jeana Baptiste’a Bernadotte’a. Obraz autorstwa Jacoba Muncha.

W końcu i tak w głosowaniu parlamentu (i to przez aklamację!) wygrał właśnie Bernadotte. Z jednej strony sam kandydat wmieszał się w wybory, wysyłając swojego prywatnego posła. Z drugiej Szwedzi święcie wierzyli, że zaskarbią sobie wdzięczność i przychylność cesarza Francuzów. Jakież było ich zdziwienie, gdy Napoleon zareagował z oschłością, pisząc do Karola XIII, że… nie tego się spodziewał.

Artykuł powstał w oparciu o książkę Margarety Beckman „Jean Baptiste Bernadotte” (Finna 2011)

Na tym etapie spraw nie dało się już jednak odkręcić. Napoleon nie mógł się tylko zdecydować jak podejść do sytuacji: z jednej strony zezwolił Bernadotte na wyjazd, a nawet wręczył mu sporą sumę pieniędzy (milion franków!). Z drugiej, pożegnał się z nim bez najmniejszych oznak przyjaźni.

Kiedy tylko Jean Baptiste Bernadotte został adoptowany przez Karola XIII (jako Karl Johan), francuski cesarz wysłał do Szwecji ultimatum, domagając się – wbrew wcześniejszym ustaleniom – wypowiedzenia wojny Anglii.

Napoleon nie chciał nawet negocjować bezpośrednio z Bernadotte, tym samym znowu dając wyraz swojej niechęci do przyszłego króla. Wystarczyły dwa lata, a srogo się to na nim zemściło: w 1812 roku dawny generał jego armii, a teraz następca szwedzkiego tronu przystąpił do VI koalicji antynapoleońskiej i wyruszył na wojnę z człowiekiem, któremu zawdzięczał swoją błyskotliwą karierę.

Źródło:

Artykuł powstał w oparciu o książkę: Margareta Beckman, Jean Baptiste Bernadotte: O tym jak żołnierz armii Napoleona został następcą tronu szwedzkiego, Finna 2011