Ciekawostki Historyczne
Średniowiecze

Purée z brokułów i zgniła ryba. Średniowieczne przysmaki królów Francji

Podczas gdy zwykłym ludziom głód zaglądał w oczy, bogaci oddawali się karykaturalnemu obżarstwu. Żywe ptactwo w cieście, tłuste mięso zalane sosem czosnkowym, rozgotowane warzywa, a to wszystko przy odgłosach wypuszczanych gazów. Oto uczty królów Francji.

Podstawę diety monarchów i możnych znad Sekwany stanowiły przede wszystkim chleb oraz różne rodzaje mięs i pasztetów. Ich znaczenie przetrwało do dzisiaj w języku francuskim, wszak słowo mięso (la viande) pochodzi bezpośrednio od łacińskiego vivenda, czyli „żywność”. Z kolei „kompan” czy „kompania” (la compagne) wywodzi się od companaticum, co znaczy „współtowarzysz podczas spożywania chleba”.Zatem jedzmy panowie! Uczta wydana przez Jana de Berry, syna i brata królów Francji (źródło: domena publiczna).

Pieczywo nie tylko było składnikiem diety, ale również pierwotnym elementem zastawy – twardą, kilkudniową kromką zagarniało się sosy czy zupy, by następnie – po uczcie – oddać ją biedakowi bądź psu. W XIV i XV wieku spożycie zboża na jednego człowieka osiągnęło 200 kilogramów rocznie!

Sos czosnkowy i migdały

Suszone, wędzone bądź solone mięso doprawiano obficie sosem czosnkowym bądź domowej roboty musztardą ze zmielonej gorczycy i szafranu. Do czasów średniowiecza przetrwało również w pewnym stopniu garum. Był to sos uwielbiany za czasów rzymskich, ale obrzydliwy w naszym współczesnym mniemaniu, pozyskiwany ze sfermentowanych ryb.

Grupa ubogich podróżnych spożywa chleb i wino. Czego jak czego, ale zboża w końcówce średniowiecza rzadko brakowało (źródło: domena publiczna).

Grupa ubogich podróżnych spożywa chleb i wino. Czego jak czego, ale zboża w końcówce średniowiecza rzadko brakowało (źródło: domena publiczna).

Oczywiście na stołach nie mogło również zabraknąć deserów (najczęściej wypieków z konfiturą lub miodem), wina, a także warzyw. Te ostatnie rzadko podawano w postaci surowej, częściej były gotowane lub nawet przecierane na purée.

Istotnym dodatkiem do niemal wszystkich potraw – tych na słodko i tych na słono – były migdały, zwykle w formie płatków lub mleczka. Obok smaku słodkiego ceniono w równym stopniu kwaskowość. Z tego powodu dania bardzo chętnie okraszano octem lub sokiem z niedojrzałych winogron, zwanym vertjus.

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Zaciskanie pasa

Nawet tak słodkie obżarstwo musiało czasem ustąpić pola surowym postom, narzucanym przez Kościół. Wstrzemięźliwość od jedzenia mięsa, a także mleka, serów, jaj itp., obowiązywała w każdy piątek, a często zachowywano ją również w soboty i środy. To samo dotyczyło, rzecz jasna, okresów Wielkiego Postu i Adwentu oraz wigilii ważniejszych świąt. Wszystkie te dni stanowiły łącznie ponad jedną trzecią roku!

W czasie postu chętnie jadano ryby. Zaliczano do nich także bobry, a w szczególności ich rybopodobne ogony (źródło: domena publiczna).fot.domena publiczna

W czasie postu chętnie jadano ryby. Zaliczano do nich także bobry, a w szczególności ich rybopodobne ogony (źródło: domena publiczna).

Chociaż niektórzy gospodarze z całą surowością organizowali służbie i towarzyszom głodówkę, większość znajdowała pocieszenie w rybach. Głównie słodkowodnych, morskie były już bowiem nie lada rarytasem, na jaki mogli sobie pozwolić niemal wyłącznie monarchowie! W dni postne zjadano też więcej owoców i warzyw, zwykle gotowanych. Zawsze można było też poratować się mixtum, czyli osobliwą „zupą” z chleba i wina.

Arcydzieła kuchmistrzów

Uczta była naturalnym remedium na znudzenie panujące częstokroć wśród wyższych sfer. Jej oprawa musiała być odpowiednio wyszukana, im większe zaś robiła wrażenie, tym lepiej wypadał gospodarz w oczach gości. Nie chodziło tutaj wyłącznie o mnogość bogatych dań czy grajków, ale także o uczynienie atrakcji z głównego bohatera uczty – jedzenia.

Wprawny kuchmistrz mógł poszczycić się np. ogromnymi ciastami, wewnątrz których mieściły się całe trupy artystów, gotowych występu tuż po rozpięczętowaniu wypieku. Jeszcze lepiej, jeśli z ciasta wylatywało żywe ptactwo, wprawiając gości w osłupienie i podziw. Prawdziwy wyścig zbrojeń w tej dziedzinie doprowadził do wymyślania coraz to dziwniejszych sztuczek.

Obraz anonimowego autora przedstawiający "Ucztę Bażanta". Niestety twórca nie skupił się na bajecznej ilości jedzenia, jaka pojawiła się na stołach (źródło: domena publiczna).

Obraz anonimowego autora przedstawiający „Ucztę Bażanta”. Niestety twórca nie skupił się na bajecznej ilości jedzenia, jaka pojawiła się na stołach (źródło: domena publiczna).

Jeśli kuchcik-artysta chciał sprawić, by pieczyste wyglądało na surowe, nacierał je proszkiem pozyskanym z suszenia krwi na słońcu. Jego konkurent mógł mu dorównać, tnąc struny liry i rzucając je na mięso, tworząc iluzję, że po potrawie chodzą… robaki. Inna rzecz, czy tego typu popisy czasem nie pozbawiały gości apetytu.

Najlepsi kucharze mogli liczyć na nagrody godne swojego kunsztu. Słynny Taillevent, który gotował królom Francji, uzyskał za swe kulinarne zasługi szlachectwo.

Uczta Bażanta

Apogeum tego rodzaju występów przypada już na koniec średniowiecza i bajeczną Ucztę Bażanta, wyprawioną przez księcia Burgundii Filipa Dobrego. Poza tym, że goście objedli swojego gospodarza z 9 tysięcy bochenków chleba, 32 beczek wina, 800 pasztetów, ponad trzech tysięcy pieczonych świń i cieląt, 1400 zająców oraz wielu innych potraw, mieli również szansę obserwować wyjątkowy spektakl.

Chcąc zachęcić poddanych do krucjaty przeciw Turkom, książę zorganizował prawdziwie niezwykłe przedstawienie. Bizantyjski Kościół reprezentował w nim aktor prowadzony przez Saracena na słoniu, a wzruszającą pieśń wykonało 12-letnie dziecko posadzone na jeleniu, który ponoć również śpiewał. Na sam koniec władca złożył ślubowanie, że odbije Konstantynopol z rąk niewiernych. Zrobił to w obecności żywego bażanta, stąd nazwa uczty. Jakież wrażenie musiała zrobić na gościach, skoro wciąż opowiadamy o niej po blisko sześciu stuleciach!

Uczta w karykaturze

Z całego tego objadania się i przepychu nabijali się autorzy fabliaux, czyli rubasznych i satyrycznych wierszyków. Ich dosadność, a czasem wręcz prymitywizm, mogą być dla nas szokujące. Mimo to warto przekonać się, jak przedstawiano w nich obżarstwo średniowiecznej Francji.

Uczty obfitujące w wielką ilość tłustego mięsa w intensywnych czosnkowych sosach miały rzecz jasna reperkusje w postaci częstych wzdęć. Uwalniania gazów nawet nie próbowano tuszować. Temat ten poruszył autor „Le pet du vilain” (dosłownie „Pierdnięcie chłopa”), niewybrednego utworu, który można traktować jako przestrogę przed nadmiernym objadaniem się.

Bohaterem opowieści jest wieśniak nadużywający tłustych potraw i czosnku, który dostał potwornych wzdęć. Nawet sam diabeł pomylił odgłos wypuszczania gazów trawiennych z dźwiękiem towarzyszącym duszy opuszczającej ciało. Szatan złapał w worek produkt trzewi obżartucha i pognał do domu. Pomyłka wyszła na jaw dopiero w piekle i zepsuła znacząco tamtejszą atmosferę. Trudno wyobrazić sobie władców, jako bohaterów tego typu opowieści, ale można się domyślać, że po opisanych wcześniej ucztach ich problemy gastryczne były nawet większe.

Idealne połączenie na miarę fabiliaux, czyli jedzenie i erotyzm (źródło: domena publiczna).fot.domena publiczna

Idealne połączenie na miarę fabiliaux, czyli jedzenie i erotyzm (źródło: domena publiczna).

Jeszcze częściej tematem fabliaux było równie dosadne zestawienia seksu i jedzenia, przy czym nazwy potraw służyły najczęściej jako żargon miłosny. Prekursorem w tej dziedzinie był XIII-wieczny autor Adam de la Halle, działający pod mecenatem hrabiego Artois (ojca słynnej Mahaut i dziadka Roberta d’Artois, nieśmiertelnych bohaterów „Królów przeklętych” Maurice’a Druona). W swoim „Małżeństwie Robina i Marion” opisał zamiary bohaterów, przyrównując je do wspólnego jedzenia kapłona metodą „usta do ust”.

Bibliografia:

  1. Food and eating in Medieval Europe, Martha Carlin, Joel T. Rosenthal, Hambledon Press, London 1998.
  2. Sarah Gordon, Culinary comedy in Medieval French Literature, Purdue University Press, West Lafayette 2006.
  3. René Husson, Philippe Galmiche, Kuchnia średniowieczna, Oficyna Naukowa, Warszawa 2015.
  4. Régine Pernoud, Kobieta w czasach katedr, Wyd. Książnica, Poznań–Katowice 2009.
  5. Melitta Weiss Adamson, Food in Medieval Times, Greenwood Press, Westport 2004.

Zobacz również

Średniowiecze

10 oczywistych potraw, których NIE znalazłbyś na średniowiecznym stole

Schabowy z ziemniakami? Zupa pomidorowa? A może kompot z truskawek? Zapomnij. Tych typowo polskich potraw średniowiecze zupełnie nie znało. I nie tylko ich!

5 lipca 2017 | Autorzy: Adam Węgłowski

Średniowiecze

Naprawdę żyli jak królowie. Osiem luksusów, których nie spodziewałbyś się w średniowiecznym zamku

Ogrzewanie podłogowe i bieżąca woda. Potrawy gotowane na mleku migdałowym i doprawiane szafranem. Może jednak życie pana na średniowiecznym zamku nie było tak barbarzyńskie, jak sugerują...

15 czerwca 2017 | Autorzy: Agnieszka Sabor

Średniowiecze

Pięciu polskich władców, którzy umarli z przejedzenia i przepicia

Piętnaście kurczaków i morze wina. Tysiąc pomarańczy. Albo zabójcza mieszanka ogórków i miodu pitnego. Ci monarchowie sobie nie żałowali. Również na swojej ostatniej wieczerzy.

30 grudnia 2016 | Autorzy: Zuzanna Pęksa

XIX wiek

Skąd się wzięła bagietka? Na pewno nie z Francji

Symbol niemal tak popularny jak wieża Eiffla i czarny beret. Sami Francuzi z dumą powtarzają jej historię. Ponoć piekarze Napoleona wymyślili ją dla żołnierzy - długi...

3 lutego 2016 | Autorzy: Paweł Czernich

Średniowiecze

Chcesz się pozbyć swojej żony? Zrób to w prawdziwie królewskim stylu!

Na czym swoją uwagę koncentrowali władcy jednego z najpotężniejszych państw na kontynencie? Brali udział w ucztach, okazywali miłosierdzie poddanym i okiełznywali niesfornych feudałów? Może czasem. Co...

22 września 2015 | Autorzy: Michael Morys-Twarowski

Średniowiecze

Czy nad francuskimi królami wisiała krwawa klątwa?

Początek XIV wieku, Francja w apogeum potęgi. Król Filip IV Piękny podporządkował sobie papieża i zdawał się być najpotężniejszym władcą Europy. A potem nagle nastąpił...

2 września 2015 | Autorzy: Agnieszka Wolnicka

KOMENTARZE (4)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Nasz publicysta | Redakcja

Wybrane komentarze do artykułu z serwisu wykop.pl
http://www.wykop.pl/link/2782237/puree-z-brokulow-i-zgnila-ryba-sredniowieczne-przysmaki-krolow-francji/

NadiaFrance:
Świetny artykuł.
PS. sos ze sfermentowanych ryb pochodzi z antycznej Grecji, w smaku był podobny do dzisiejszego sosu Worcester.
wielkidorado:
@NadiaFrance: Twoja najlepsza i najgorsza potrawa francuska?
NadiaFrance:
@wielkidorado: najbardziej to chyba lubię zupę cebulową i tarty na słono.

Ela

Czy sfermentowane ryby to zgniłe ryby co sugeruje tytuł tekstu?? Jeśli tak to i żurek, i piwo, i wiele i kiszona kapusta jest zgnita?? Rozumiem, że trzeba przyciągnąć uwagę potencjalnego czytelnika ale bez przesady, to mają być ciekawostki HISTORYCZNE chyba… Po drugie z tego co się orientuję, sos rybny (czyli sos z fermentowanych ryb) jak również sos ostrygowy jest używany do dziś w kuchni Tajskiej, Chińskiej itp, którą zajadają się również niektórzy Eurpejczycy, więc takie pisanie uważam za tendencyjne.

    Blasius

    Ale o so chozi? Jakie pisanie??

Zofia

Gdzie znaleźć całość opowiadania le pet du vilain po polsku? Sam fragment ubawil mnie do łez ;)

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.