fot.RIA Novosti archive/ CC-BY-SA 3.0Feliks Dzierżyński w 1918 roku.
Feliks Edmundowicz Dzierżyński (1877-1926) – działacz komunistyczny, bolszewik, twórca sowieckiego aparatu terroru, szef Czeka i GPU. Urodził się 11 września 1877 roku w Oziembłowie (ob. Dzierżynowo) na terenie obecnej Białorusi w polskiej rodzinie szlacheckiej. Już w 1895 roku zaangażował się w tworzenie litewskiej partii socjaldemokratycznej, a następnie – od 1900 roku – działał w Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Między 1897 i 1908 rokiem był pięciokrotnie resztowany przez carską policję. Zsyłany na Syberię, wielokrotnie uciekał. Brał udział w rewolucji 1905 roku. W 1906 roku był zwolennikiem zjednoczenia SDKPiL z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji. Aresztowany ponownie w 1912 roku, pozostawał w więzieniu aż do wybuchu rewolucji lutowej.
Od lipca 1917 roku Dzierżyński zasiadał w Komitecie Centralnym bolszewickiej frakcji SDPRR. W czasie rewolucji październikowej kierował zdobyciem gmachu głównej poczty i telegrafu oraz ochroną Smolnego, siedziby sztabu rewolucji. 20 grudnia 1917 roku stanął na czele nowo utworzonej Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Czeka), od lutego 1922 roku przemianowanej na Państwowy Zarząd Polityczny przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych. Jako szef policji politycznej w ZSRR Dzierżyński przyczynił się do umocnienia władzy bolszewików. To on zorganizował pierwsze łagry. Dał się poznać jako bezwzględny zwolennik terroru, o czym świadczyły setki tysięcy egzekucji domniemanych „wrogów ludu”. Zyskał przydomek „Żelaznego” lub „Krwawego Feliksa”. Nazywa się go czasem także „Czerwonym katem”
W lipcu 1920 roku w związku z wojną polsko-bolszewicką Dzierżyński został na krótko wysłany do Polski. Wszedł w skład utworzonego 30 lipca w Wilnie Komitetu Rewolucyjnego Polskiego, na którego czele stanął Julian Marchlewski. Jego zadaniem było tworzenie Polskiej Armii Czerwonej. Wobec niepowodzenia bolszewików na froncie wycofał się z ziem polskich.
W komunistycznej Rosji poza sprawami związanymi ze zwalczaniem kontrrewolucji zajmował się również między innymi organizowaniem transportu kolejowego. Od kwietnia 1921 roku pełnił funkcję ludowego komisarza do spraw komunikacji. Po śmierci Włodzimierza Lenina stanął na czele Najwyższej Rady Gospodarki Narodowej. Trafił również do Biura Politycznego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików).
W sporze o następstwo na zwolnionym stanowisku przywódcy partii poparł Józefa Stalina. Opowiedział się przeciwko koncepcjom głoszonym przez stronnictwo Lwa Trockiego. Nie dożył jednak fali terroru za rządów nowego czerwonego cara. Zmarł na atak serca 20 lipca 1926 roku w Moskwie, podczas posiedzenia plenarnego Komitetu Centralnego.
