Wyspa Bażantów – wyjątkowe kondominium Francji i Hiszpanii

Wszystkiemu „winna” jest pewna wyspa, znajdująca się pomiędzy Francją a Hiszpanią. Lub może raczej powinniśmy powiedzieć: we Francji i Hiszpanii? Nosi ona wiele nazw, w zależności od języka. Najwięcej w języku francuskim, w którym jest nazywana Île de l’Hôpital, Île-des-Faisans lub Île de la Conférence. Po hiszpańsku to Isla de los Faisanes. Istnieje nawet jej baskijska nazwa: Konpantzia. I jest ku temu powód wynikający z jej położenia geograficznego. Otóż znajduje się ona dość blisko Oceanu Atlantyckiego, na środku rzeki Bidassoa, która płynie pomiędzy francuskim miastem Hendaye oraz hiszpańskim/baskijskim miastem Fuenterrabia.

fot.Jacques Laumosnier / domena publiczna

Na Wyspie Bażantów podpisano traktat pirenejski

W języku polskim wyspa ta nazywana jest Wyspą Bażantów. Jest przy tym dość niewielka, ponieważ jej rozmiar to zaledwie około 200 m na 40 m. Jest również niezamieszkana – któż by się dziwił? Jedyne, co na niej znajdziemy, to monument ustawiony na pamiątkę pewnego traktatu zawartego pomiędzy Hiszpanią a Francją. To tzw. traktat pirenejski, czy też pokój pirenejski, nazwany oczywiście od Pirenejów – gór oddzielających oba państwa. Został on podpisany na omawianej tutaj wyspie w roku 1659 i zakończył trwającą od roku 1635 wojnę. Na jego mocy dokonano korekt wspólnej granicy, zaś najciekawsza z nich dotyczyła właśnie Wyspy Bażantów. Pamiętnego dnia, kiedy zawarto traktat, Hiszpanię reprezentowali Filip IV, Luis de Haro i (bardziej Katalonię) Pedro Coloma, Francję: Ludwik XIV, kardynał Mazarin oraz Hugues de Lionne.

Przeczytaj także: Nie wszystko Słońce, co się świeci. Prywatne życie Ludwika XIV

Aby podzielić się wyspą, nie trzeba dzielić jej terytorium

Co zaś się tyczy samej wyspy, postanowiono, że stanie się ona kondominium obu państw. Natomiast wyjątkowe jest to, iż Hiszpania i Francja nie sprawują na niej władzy wspólnie, ale… na zmianę! Tak: Wyspa Bażantów regularnie zmienia swojego właściciela. I jest to jedyny taki przypadek na świecie. Przez 6 miesięcy, od początku sierpnia do końca stycznia, jest ona własnością Francji, natomiast od lutego do lipca należy do Hiszpanii. Oznacza to ni mniej, ni więcej tylko to, że na przestrzeni wieków przechodziła z rąk do rąk już ponad 700 razy!

fot.domena publiczna

Wyspa Bażantów w roku 1660

Traktat pirenejski nie był przy tym ostatnim, w którym poruszono sprawę Wyspy Bażantów. Kolejnym takim porozumieniem stał się traktat delimitujący granice z 2 grudnia 1856 roku. Otóż w jego artykule 27 zapisano, że wyspa powinna należeć do Hiszpanii i Francji pro indivisio. Oba państwa zobowiązały się do wspólnego oskarżenia winnych wszelkich popełnionych na wyspie przestępstw. Jednocześnie zaś przyjęły na siebie odpowiedzialność za ochronę wyspy przed zniszczeniem.

Odwiedzili wyspę i… żyli długo i szczęśliwie

Z istnieniem Wyspy Bażantów związana jest seria niezwykle ciekawych historii matrymonialnych. Otóż to właśnie na niej władcy po raz pierwszy spotykali swoje przyszłe małżonki. I tak w roku 1615 nastąpiła swoista wymiana pomiędzy braćmi i siostrami. Król Francji Ludwik XIII poznał infantkę Annę, która z kolei była siostrą hiszpańskiego króla Filipa IV, który na wyspie po raz pierwszy spotkał Elżbietę, siostrę wspomnianego króla Francji. Co ciekawe, obie pary w tamtym momencie były już połączone świętym węzłem małżeńskim, tyle że przez pełnomocników. Zawarcie tych małżeństw miało miejsce w Bordeaux oraz Burgos.

fot.Bibliothèque nationale de France / domena publiczna

Na potrzeby tej ceremonii na wyspie ustawiono nawet specjalny budynek

To jednak nie koniec matrymonialnej historii Wyspy Bażantów. Niedługo później, bo w roku 1660, król Ludwik XIV poznał tam swoją przyszłą żonę w osobie Marii Teresy. Samo zaś małżeństwo stanowiło przypieczętowanie wspomnianego wcześniej traktatu. Pokój został „zatwierdzony”. I tutaj ciekawostka: ceremonia ta została zorganizowana przez słynnego Velázqueza. Na potrzeby tej ceremonii na wyspie ustawiono nawet specjalny budynek. Symetryczny i składający się z szeregu zlokalizowanych równolegle do siebie pokoi, przez które obie strony musiały przejść, by dotrzeć do tego ostatniego, w którym miała miejsce ceremonia.

Z kolei w roku 1679 na wyspie poznali się Karol II oraz Marie Louise d’Orléans. Nie zawsze jednak spotkanie na Wyspie Bażantów kończyło się happy endem. W roku 1721 Ludwik XV spotkał tam swoją potencjalną narzeczoną Marianę Victorię, oczywiście z Hiszpanii, ale do zawarcia przez nich małżeństwa nigdy nie doszło. Tak czy inaczej, stanowczo można powiedzieć, że Wyspa Bażantów stała się wręcz dziedzictwem narodowym tak Hiszpanii, jak i Francji. I oba państwa mają historyczne powody, by dbać o jej dalsze istnienie.

Przeczytaj także: Zapach potu, krwi, nasienia i perfum – królewski fetor w Wersalu

Osadnictwo surowo wzbronione!

W istocie dla obu państw Wyspa Bażantów stała się symbolem pokoju i zrozumienia. Ona sama z założenia nie ma pełnić żadnej innej funkcji, jak tylko obszaru konserwacji. Z pewnością sprzyja temu fakt, że na wyspie nikt nie mieszka i raczej nie zamieszka. Trudno by było bowiem co kilka miesięcy wyrabiać komuś nowe dokumenty. Zresztą oba państwa się przed tym zabezpieczyły: obecnie na wyspę wstęp jest zabroniony! Okazjonalnie przebywać tam mogą jedynie pracownicy komunalni, którzy dbają o porządek oraz wykonują prace ogrodnicze. Jest też oczywiście monitorowana przez żołnierzy obu państw. I czasami, przy okazji uroczystości, odwiedzają ją ich przedstawiciele. 

Przy niskim poziomie wody w rzece możliwe jest dostanie się na wyspę pieszo od hiszpańskiej strony. W takim okresie też policja musi pilnować jej ze wzmożoną uwagą, by nie dopuścić do pojawienia się na niej niepożądanych gości.

fot.Ignacio Gavira / CC BY 2.5

Współczesny widok na Wyspę Bażantów

Niestety wyspa stworzona jest przede wszystkim z piasku, co czyni ją szczególnie wrażliwą na oddziaływanie czynników naturalnych, chociażby powodzi. W roku 1969 Hiszpania opracowała program jej naprawy. Ląd tworzący Wyspę Bażantów został wzmocniony przy pomocy dużych kamieni. Niestety jej erozja wciąż postępuje. Jeżeli spojrzymy obecnie na nią, możemy się zdziwić, że możliwe było organizowanie na niej wymienionych wcześniej uroczystości. Wszystko to dlatego, że na przestrzeni wieków utraciła prawie połowę swojej powierzchni. Stała się przede wszystkim znacznie węższa. A zarówno Francja, jak i Hiszpania nie są skłonne wydawać znaczących kwot na jej zabezpieczenie. Czy zatem ta jedyna w swoim rodzaju wyspa-symbol przetrwa?

Bibliografia

1. G.Baldacchino, Solution Protocols to Festering Island Disputes, Routledge, Abingdon 2017.
2. C. F. de Casadevante Romani (red.), Legal Implications of Territorial Secession in Spain, University Rey Juan Carlos/Springer, Madrid 2022.
3. S. Elliott, Really?!, Strategic Book Publishing and Rights Co., LLC, Singapore 2021.
4. S. Harris, Catalonia is not Spain. A Historical Perspective, 4Cat Books 2014.
5. A. Sánchez, The Pheasant Island. A Threshold in Time, rua.ua.es, dostęp: 28.11.2025.
6. The island that switches countries every six months, www.bbc.com, dostęp: 28.11.2025.
7. Treaty delimiting the frontier from the mouth of the Bidassoa to the point where the Department of Basses-Pyrenees adjoins Aragon and Navarra. Signed at Bayonne on 2 December 1856, treaties.un.org, dostęp: 28.11.2025.
8. Velásquez, Rizzoli International Publications, Inc., New York 2006.