Historycy nie mają wątpliwości: Eleonora Akwitańska była jedną z najbardziej wpływowych kobiet średniowiecznej Europy. Kim była i co osiągnęła?
Nosiła koronę dwóch najpotężniejszych państw europejskich – Francji i Anglii. Jako jedyna królowa w historii brała udział w krucjacie do Ziemi Świętej. Aktywnie rozgrywała przeciwników, by utrzymać się na szczycie. Nie wahała się spiskować przeciw własnemu mężowi. Samodzielna i dynamiczna – Eleonora Akwitańska przez sobie współczesnych była zarówno podziwiana, jak i znienawidzona.
Droga do tronu
Przyszła na świat jako najstarsza córka księcia Akwitanii i Gaskonii, Wilhelma X Świętego. Ojciec zadbał o jej wykształcenie – co nie było oczywiste w tamtych czasach w odniesieniu do dziewczynek. Znała łacinę, podstawy astronomii, umiała jeździć konno, brała udział w polowaniach. Po tym jak w wieku 4 lat zmarł jej brat, to właśnie Eleonora została dziedziczką Akwitanii. To był jej pierwszy, choć jeszcze dziecięcy, krok do świata polityki.
W 1137 roku, w wieku zaledwie 15 lat Eleonora została księżną Akwitanii. Jej ojciec – Wilhelm – zmarł w trakcie powrotu z pielgrzymki do Santiago de Compostela, gdzie powierzył obie córki opiece boskiej. Nagła śmierć księcia rodziła podejrzenie otrucia, ale sprawcy nie ustalono. Tuż przed pielgrzymką, z obawy o los Eleonory (było ryzyko, że któryś z pretendentów do jej ręki ją uprowadzi), powierzył całą Akwitanię opiece francuskiego króla – Ludwika VI Grubego.
fot.Pal Zuchi – Grandes Chroniques de France. MS. Douce 217./domena publicznaŚlub Eleonory Akwitańskiej i Ludwika VII Młodego.
Po śmierci Wilhelm król ogłosił, że małoletnia akwitańska władczyni poślubi jego syna – niewiele starszego od Eleonory Ludwika. Tak też się stało. Ludwik VII Młody – bo taki nosił przydomek – miał wówczas 17 lat. Co ciekawe, już wówczas Eleonora pokazała swój silny charakter i polityczny zmysł. Przystała na małżeństwo, ale nie zgodziła się na wcielenie bogatej Akwitanii do królestwa francuskiego. Miało to nastąpić dopiero w kolejnym pokoleniu – jeśli Eleonora i jej małżonek doczekaliby się męskiego potomka.
Niedługo po ślubie Ludwik Gruby zmarł. Jego syn objął władanie Francją, a Eleonora została najpotężniejszą kobietą w kraju. Ponoć gdy przybyła do Paryża, by objąć nową rolę, jej orszak przyćmiewał luksusem. Nie wszystkim się to podobało – zwłaszcza duchownym.
Mnich zamiast króla
Małżeństwo Ludwika i Eleonory nie było udane. Różnili się temperamentem. Król był spokojny, stateczny i bardzo religijny. Eleonora natomiast okazała się wulkanem energii. W przypływie szczerości wyznała raz, że myślała że wyszła za króla, a okazało się, że za mnicha…
Niedługo później Ludwik wdał się w konflikt z papiestwem, a w jego wyniku z hrabią Szampanii – Tybaldem. To pchnęło go do działań zbrojnych, które przybrały makabryczny obrót. W trakcie walk w mieście Vitry, spalono kościół w których schroniło się 1300 osób. Wszyscy zginęli. Ludwik czuł się winny tej zbrodni, dlatego zdecydował się przystąpić do krucjaty do Ziemi Świętej.
Cztery lata po ślubie wojska francuskie oraz rycerze z Akwitanii ruszyli na podbój Ziemi Świętej. Eleonora wyruszyła wraz z mężem, jednak atmosfera między małżonkami była fatalna. Król nie ufał żonie i posądzał ją o niewierność małżeńską. Miał ku temu powody – gdy para królewska pojawiła się z wizytą u wuja Eleonory, księcia Antiochii Rajmunda, na dworze zaczęło huczeć od plotek o rzekomym romansie monarchini z krewnym.
Spór między małżonkami, z pewnością zaogniony podszeptywaniami dworzan (plotkami, jakby sypiała z wujkiem z Antiochii), którzy zobaczyli szansę na awans kosztem Eleonory, doprowadził do rozpadu małżeństwa – piszą Matthew Gabriele i David M. Perry w książce „Wieki światłe. Nowa historia średniowiecznej Europy”.
Czytaj też: Justynian i Teodora – czyli rozpusta i okrucieństwo chrześcijańskiego Bizancjum
Pożycie pod papieską kuratelą
Cała wyprawa okazała się blamażem, który jedynie nadszarpnął francuski skarbiec i wizerunek króla. Francuzi byli dziesiątkowani przez Arabów. Coraz bardziej zazdrosny Ludwik rozpaczliwie próbował zachować swój majestat i męską godność. Gdy podczas gościny w Antiochii nakazał małżonce pielgrzymkę do Jerozolimy, a ta odmówiła, zmusił ją do udziału siłą. W międzyczasie armia francuska poniosła klęskę podczas oblegania Damaszku.
Ostatecznie para królewska zdecydowała się wracać do domu. Wyruszyli osobnymi statkami, na dodatek rozdzielonymi przez burzę. W jej wyniku okręt Eleonory zboczył aż do wybrzeża Afryki. Podróż się przeciągnęła – parę królewską uznano nawet za zmarłą. Gdy po kilku miesiącach w końcu odnaleźli się – zgodnie wystąpili do papieża o zgodę na rozwód.
Zerwanie więzów małżeńskich nie okazało się jednak proste. Papież Eugeniusz III im odmówił, a nawet nakazał spać w jednym łóżku – i pobłogosławił pościel. Wspólne łoże miało im dać męskiego potomka i następcę tronu, jednak urodziła się dziewczynka. Nie poprawiło to atmosfery między małżonkami. Ostatecznie dopiero we Francji po naciskach czterech biskupów uznało sakrament za nieważny.
Do dwóch razy sztuka
Piękna i majętna władczyni strategicznie ważniej Akwitanii znów była do wzięcia. I znów istniało ryzyko, że jakiś lokalny hrabia porwie ją i wymusi na niej małżeństwo. Eleonora na to jednak nie pozwoliła. Sama wystąpiła z ofertą małżeństwa. Zaproponowała swą rękę hrabiemu Andegawenii i Normandii Henrykowi, który przez swoją matkę Matyldę, córkę angielskiego króla Henryka I Beauclerc, nabył prawa do tamtejszego tronu. Henrykowi podobała się wizja rządów także w bogatej Akwitanii, zwłaszcza że Eleonora była urodziwa.
fot.domena publicznaEleonora zaproponowała swą rękę hrabiemu Andegawenii i Normandii Henrykowi.
Małżeństwo z Henrykiem okazało się bardziej szczęśliwe. Choć w momencie zawarcia związku Eleonora miała 30 lat, a Henryk 19, znacznie lepiej dogadywali się w alkowie. Inna rzecz, że Henryk nie grzeszył wiernością. Prócz dwójki synów od Eleonory dorobił się także męskiego potomka z nieprawego łoża , którego żona przyjęła i wychowywała z własnym potomstwem. W sumie dała Henrykowi aż siedmioro dzieci – pięciu synów i cztery córki. Dwoje zmarło jednak we wczesnym dzieciństwie.
Po narodzinach ostatniego syna, Jana, małżeństwo się rozpadło. Henryk już jako król Anglii oficjalnie obnosił się z nieformalnym związkiem z niejaką Rosamundą Clifford. Piękna i młoda szlachcianka ze względu na urodę zwana była przez współczesnych różą światów. Została królewską metresą.
Tymczasem drogi małżonków rozeszły się, a Eleonora za zgodą króla wróciła do rodzinnej Akwitanii i jako księżna zarządzała prowincją. Patronowała poezji i sztuce dworskiej. Jej posiadłości stały się oazą dla najróżniejszych artystów, poetów, śpiewaków, ale też naukowców. Pod jej okiem kwitła sztuka i życie dworskie. Początkowo z Henrykiem zachowali koleżeńskie relacje i nie wchodzili sobie w drogę. To miało się jednak zmienić.
Żona uwięziona
W 1173 roku, gdy synowie Eleonory i Henryka podrośli, zaczęli wysuwać pretensje do angielskiego tronu. Henryk, zwany Młodym Królem, drugi syn Eleonory i władcy Anglii, oficjalnie zbuntował się przeciw ojcu. Poparła go matka, namawiając do rebelii także pozostałych synów: Gotfryda, oraz jej ulubionego Ryszarda Lwie Serce. Eleonora zaczęła też podburzać swoich akwitańskich wasali, by działali na niekorzyść Plantageneta.
Bardzo szybko wybuchła krwawa wojna domowa na linii król–synowie, przy współudziale Francuzów. Henryk II trafnie ocenił, że za spiskiem stoi jego małżonka. W efekcie Eleonora została przez wysłanników królewskich aresztowana i przewieziona do Anglii. Przez kolejnych 15 lat była przewożona z miejsca na miejsce. Miała też zakaz spotykania się z synami. Matthew Gabriele i David M. Perry piszą:
Reputacja Eleonory ucierpiała znacznie bardziej niż ona sama. Tak zwana czarna legenda prześladowała ją całe życie. Według niej była rozpustnicą, sypiającą często z krewnymi. Na dworze szeptało się, że była spokrewniona z demonem. Eleonorę krytykowano za udział w angielskiej wojnie domowej w latach 70. i 80. XII wieku (…).
Wszystko zmieniło się w 1183 roku, gdy kochanka króla zmarła. Henryk pogodził się wówczas z żoną i złagodził jej zniewolenie, a nawet dopuścił do współrządzenia. Kilka lat później, w 1189 roku, zmarł. Eleonora miała wtedy 67 lat. Królem Anglii został jej młodszy syn, Ryszard Lwie Serce.
Czytaj też: Najwyższy okup średniowiecza? Ile Anglicy musieli zapłacić za uwolnienie Ryszarda Lwie Serce?
Babka Europy
Nowy angielski król bardziej utożsamiał się z Francją niż Anglią. Ostatecznie uwolnił matkę z wszelkiego dozoru i wymusił na angielskiej arystokracji złożenie jej hołdu wierności. Gdy wyruszył na III wyprawę krzyżową, to Eleonora sprawowała władzę w jego imieniu. Ona też negocjowała wypuszczenie Ryszarda z niewoli u cesarza niemieckiego Henryka VI.
Nestorka dynastii Plantagenetów przeżyła i swego syna. Ryszard zmarł w wyniku rany, w którą wdała się gangrena. Przed śmiercią oddał swoje posiadłości we Francji młodszemu bratu Janowi. Ten w 1199 roku wstąpił na angielski tron. Elonora była już staruszką, gdy Jan bez Ziemi założył koronę (nosił taki przydomek, bo jako jedyny potomek Henryka II nie dostał od niego żadnej części królestwa).
fot.Adam Bishop /CC BY-SA 3.0Nagrobek Eleonory Akwitańskiej.
Zmarła w 1204 roku, w wieku 82 lat. Spoczęła w opactwie Fontevraud obok męża Henryka i syna Ryszarda. Jej grobowiec przyozdabia naturalnej wielkości posąg królowej z otwartą księgą – co symbolizuje umiłowanie przez Eleonorę pieśni i poezji oraz jej wsparcie dla pieśniarzy, poetów i artystów.
Eleonora Akwitańska z całą pewnością odbiegała od stereotypowej, statecznej, pozostającej w cieniu królowej. Była kobietą pełną temperamentu. Przeszła do historii jako silna władczyni, która nosiła koronę dwóch najsilniejszych państw ówczesnej Europy. Jej reputacja na pewno w dużej części stanowiła dzieło tych, dla których była za silna, za odważna i zbyt nieszablonowa. Eleonora Akwitańska bywa nazywana „babką Europy”. Wydala na świat dwóch królów Anglii. Jej potomkowie przez kilka stuleci zasiadali na większości tronów europejskich.
Źródło:
Il. otwierająca tekst: Frederick Sandys/domena publiczna
KOMENTARZE
W tym momencie nie ma komentrzy.