Krótka historia NATO

Geneza Sojuszu i kolejne grupy nowych państw członkowskich

Jeszcze zanim w ogóle powstała Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization – NATO), nazywana także Sojuszem Północnoatlantyckim, państwa Europy Zachodniej próbowały formować struktury, które mogłyby zapewnić im bezpieczeństwo. Pierwszą z nich utworzyły Wielka Brytania i Francja, które w roku 1947 na mocy traktatu z Dunkierki zawarły pakt obronny. Już rok później przyłączyły się do nich państwa tzw. Beneluksu – Belgia, Holandia i Luksemburg. W ten sposób powstała Unia Zachodnia.

fot.Julo/domena publiczna

Na szczycie w Madrycie Polska otrzymała ze strony NATO zaproszenie do członkostwa w Pakcie

Głównym celem tworzących ją pięciu państw członkowskich była oczywiście współpraca na płaszczyźnie bezpieczeństwa, chociaż realizowano ją również w sprawach ekonomicznych, a nawet kulturalnych. Wspomniane państwa samodzielnie mogłyby nie poradzić sobie w przypadku agresji np. ze strony Związku Radzieckiego. Potrzebny był dodatkowy, silny gracz.

Tym graczem okazały się Stany Zjednoczone, a tym, co znacząco wpłynęło na architekturę bezpieczeństwa państw zachodnich, było właśnie powstanie Sojuszu Północnoatlantyckiego. I tu warto zapamiętać datę: 4 kwietnia 1949 roku, tego dnia podpisano bowiem traktat waszyngtoński. Państw założycielskich było łącznie 12: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania oraz Włochy. Kraje założycielskie postanowiły, co zostało zapisane w artykule 5 traktatu, że napaść na jedno z państw członkowskich będzie zawsze oznacza atak na cały sojuszu, który w takiej sytuacji będzie miał obowiązek udzielenia napadniętemu pomocy, łącznie z użyciem sił zbrojnych.

fot.domena publiczna

Traktat północnoatlantycki zawarto 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, między Belgią, Danią, Francją, Holandią, Islandią, Kanadą, Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią, Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Włochami.

Na mocy traktatu postanowiono, że nowymi członkami Sojuszu mogą stać się tylko i wyłącznie państwa europejskie. I w istocie, w historii NATO kilkakrotnie doszło do jego rozszerzenia o inne państwa. W roku 1952 do Sojuszu przyłączyły się Grecja i Turcja, w roku 1955 Republika Federalna Niemiec, natomiast w 1982 dołączyła Hiszpania. W 1999 roku kolejnymi członkami zostały Polska, Czechy i Węgry, a w 2004 roku Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja oraz Słowenia. Ta ostatnia grupa państw przystosowywała się już do wymogów NATO w ramach utworzonego w 1999 roku Planu Działań na rzecz Członkostwa (Membership Action Plan – MAP).

Czytaj też: Atomowa Polska Ludowa – PRL przechowywała głowice jądrowe do ataku na NATO

Działalność NATO 

NATO, funkcjonując w dwublokowym świecie (w 1955 roku powstał Układ Warszawski) i zimnowojennej codzienności, musiało przede wszystkim sprawić, by ZSRR i jego sojusznicy nie pokusili się o zaatakowanie któregokolwiek z członków, a nawet jeżeli miałoby się, to dbać o to, by rezultat wojny był jak najbardziej korzystny. W pierwszym kontekście przez kilkadziesiąt lat obowiązywała strategia elastycznego reagowania, czyli de facto odstraszania wroga w oparciu o tzw. triadę odstraszania. W jej skład wchodziły strategiczne siły jądrowe, taktyczna i operacyjna broń jądrowa oraz siły konwencjonalne, ale najważniejszy i tak był pierwszy element. Konieczne było też stałe zachowywanie przewagi na wszystkich wymienionych płaszczyznach.

Ten wyścig zbrojeń został przez NATO wygrany, lecz zmiany przełomu lat 80. i 90. XX wieku wymusiły adaptację do zupełnie innej rzeczywistości. Zdawano sobie z tego sprawę. W roku 1990 ogłoszona została Deklaracja o przeobrażonym Sojuszu Północnoatlantyckim. Zaczął się czas redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie. Po tym, jak blok wschodni ostatecznie się rozpadł wyciągnięto też rękę do tworzących go wcześniej państw.

Konieczność dostosowania się do nowych wyzwań szczególnie uświadomiła Sojuszowi wojna na Bałkanach. Na mocy porozumienia z Dayton z 1995 roku, po zakończeniu wojny, to właśnie NATO miało wziąć na siebie odpowiedzialność militarną za zapewnienie bezpieczeństwa na tym obszarze. Kilka lat zajęło też NATO podjęcie decyzji o dalszym rozszerzeniu, tym razem na wschód. 28 września 1995 roku przyjęte zostało Studium o rozszerzeniu NATO.

fot.Nick Macdonald/CC BY-SA 3.0

Konieczność dostosowania się do nowych wyzwań szczególnie uświadomiła Sojuszowi wojna na Bałkanach

Kolejnym wyzwaniem dla NATO stały się zamachy z 11 września 2001 roku na wieże World Trade Center i Pentagon. USA powołały się wtedy na artykuł 5 traktatu waszyngtońskiego, ale swoistym novum był tutaj fakt, że brak było wyraźnego agresora w postaci innego państwa. Ważnym aspektem tej sytuacji był fakt, że zdecydowana większość państw Sojuszu okazała się niezdolna do szybkiego podjęcia działań w innym miejscu na świecie. Jako odpowiedź na te wyzwania na szczycie w Pradze w październiku 2002 roku podjęto decyzję o reformie i modernizacji europejskich sił zbrojnych.

Czytaj też: Z trybun na front. Kibice piłkarscy na wojnie domowej

Droga do członkostwa Polski w NATO

W Polsce już od 1990 roku przystąpienie do NATO traktowano jako rację stanu. W listopadzie 1992 roku przyjęta została w naszym państwie doktryna obronna, w której znalazło się odzwierciedlenie dążeń Polski do członkostwa w Sojuszu. W tym czasie premierem był Jan Olszewski. Z kolei w roku 1993 prezydent Lech Wałęsa w liście skierowanym do sekretarza generalnego NATO (którym zwyczajowo jest zawsze Europejczyk) stwierdził, że sprawa członkostwa jest dla Polski sprawą priorytetową.

Jednakże Polska najpierw musiała spełnić szereg wymagań i sprawdzić się jako potencjalny i wiarygodny sojusznik. W tym celu z inicjatywy NATO w 1994 roku powstał program Partnerstwo dla Pokoju, który umożliwiał m.in. wspólne ćwiczenia z wojskami sojuszu. Swoją drogą polskie wojsko brało udział w tego typu ćwiczeniach jeszcze przed przystąpieniem do Sojuszu, przykładowo w czerwcu 1993 roku, gdy miały miejsce manewry Baltops. Polska była też pierwszym państwem z tej części Europy, które przystąpiło do programu Partnerstwo dla Pokoju. Stało się to 5 lipca 1994 roku, a już w 1996 roku Polskie oddziały uczestniczyły w realizowanej w Bośni i Hercegowinie operacji pokojowej.

fot.MSgt. Matthew Millson/domena publiczna

Kilka lat zajęło też NATO podjęcie decyzji o dalszym rozszerzeniu, tym razem na wschód

Formalnie Polska, a także Czechy i Węgry zostały zaproszone do członkostwa w NATO 8 lipca 1997 roku. Członkiem Sojuszu Polska została w 1999 roku: 26 lutego prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał traktat akcesyjny, a 12 marca 1999 roku minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek przekazał Madeleine Albright, sekretarz stanu USA, akt przystąpienia do NATO.

Polska w dalszym ciągu reformowała i modernizowała swoje siły zbrojne. W trakcie tego procesu w 2003 roku powstało Dowództwo Operacyjne, które miało zajmować się sprawami operacji zagranicznych. W roku 2014 zostało ono przekształcone w Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych. Rozwijane były także polskie siły specjalne, cenione przez sojuszników z NATO. Polscy żołnierze brali jak dotąd udział w misjach NATO m.in. w Afganistanie i Kosowie. Polska jest obecnie jednym z nielicznych państw członkowskich, które przeznaczają na obronność więcej niż 2% rocznego PKB.

Czytaj też: Amerykanie odtajnili dokumenty w których Bush obiecuje ZSRR, że Polska nigdy nie zostanie przyjęta do NATO

Bibliografia:

1. 20 lat Polski w NATO, broszura informacyjna, https://www.wojsko-polskie.pl/u/a9/9a/a99aba13-46bb-471b-9a9e-24cfabe0ca94/folder_nato_166r08e.pdf [dostęp: 10.03.2022 r.]
2. Kubiak, Powstanie Paktu Północnoatlantyckiego i główne okresy jego działania. Akcesja Polski do NATO, „Zeszyty Naukowe KSW”, tom XLIX/2019.
3. NATO w XXI wieku, https://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_publications/20120117_21st_pol.pdf, [dostęp: 10.03.2022 r.]
4. Sadowski, NATO – od zimnej wojny do syndromu antyterrorystycznego, „Świat idei i polityki”, tom 3/2003.
5. Traktat Północnoatlantycki, „Dziennik Ustaw”, poz. 970, nr 87/1999.