Dzień, w którym Imperium Brytyjskie zadrżało w posadach

Latem 1941 r. państwa Osi zyskały niemal całkowitą dominację w basenie Morza Śródziemnego. W tej sytuacji Brytyjczycy za wszelką cenę starali się utrzymać w swoich rękach Maltę. Łatwiej jednak powiedzieć niż zrobić. Każdy konwój z zaopatrzeniem dla małej wyspy był wręcz misją samobójczą.

Malta, będąca od 1814 r. brytyjską kolonią, w okresie II wojny światowej stanowiła niezwykle ważną bazę Royal Navy na Morzu Śródziemnym. Strategiczne położenie wyspy narażało ją jednak na nieustanne ataki włoskich i niemieckich formacji bombowych, startujących z sycylijskich lotnisk.

Co gorsza, wody okalające ten skalisty skrawek lądu znajdowały się we władaniu marynarek wojennych państw Osi. W efekcie:

Pod względem logistyki zapewnienie konwojom odpowiedniej eskorty było dla dowództwa [brytyjskiej] marynarki nie lada wyzwaniem: musiały się w niej znaleźć pancerniki, niezbędne w razie ataku wielkich okrętów włoskich, lotniskowce, zapewniające ochronę z powietrza, oraz krążowniki i niszczyciele (Max Hastings, cytat z książki „I rozpętało się piekło. Świat na wojnie 1939-1945”).

Winston Churchill nie mógł dopuścić, aby Malta wpadła w niemieckie ręce.

Armada admirała Syfreta

Royal Navy nie miała jednak wyjścia, musiała podejmować ryzyko. Szczególnie, że latem 1942 r. sytuacja na wyspie rysowała się wprost dramatycznie. Ludność głodowała, a stacjonującym tam formacjom lotniczym chronicznie brakowało samolotów oraz paliwa. W tej sytuacji w Londynie zapadła decyzja o zorganizowaniu operacji „Pedestal” – brawurowej odsieczy dla Malty.

Całe przedsięwzięcie zaplanowano z wielkim rozmachem. W konwoju, który wyruszył z Clyde 3 sierpnia 1942 r., płynęło 14 statków zaopatrzeniowych, wiozących żywność, paliwo oraz uzbrojenie. Całość ochraniała istna armada okrętów wojennych, którą dowodził wiceadmirał Edward Syfret.

W jej skład wchodziły pancerniki „Nelson” i „Rodney”, lotniskowce „Victorious”, „Indomitable” i „Eagle” oraz stary lotniskowiec „Furious”, na pokładzie którego znajdowały się myśliwce mające zasilić dywizjony RAF-u rozlokowane na Malcie.

Malta. Niewiele brakowało, aby Niemcy wzięli wyspę głodem. Wysiłki marynarzy Royal Navy pokrzyżowały te plany.

To oczywiście nie wszystko. W osłonie konwoju płynęło ponadto sześć krążowników, 24 niszczyciele oraz szereg mniejszych jednostek. Dodatkowo, na wszystkich statkach transportowych zamontowano broń przeciwlotniczą. Prawdziwy popis możliwości morskiego imperium Wielkiej Brytanii.

Zdawać by się mogło, że zastosowane środki ostrożności dawały absolutną pewność powodzenie całej operacji. Nic z tych rzeczy. Niemcy i Włosi nie zamierzali siedzieć z założonymi rękoma. Dodatkowo, na niekorzyść Brytyjczyków przemawiał fakt, iż w zachodnich rejonach Morza śródziemnego system ostrzegawczy asdic nie funkcjonował sprawnie.

Winne były podwodne prądy powstające w wyniku konfluencji ciepłej wody z chłodniejszymi wodami Atlantyku. W efekcie konwój stał się łatwym celem dla wrogich okrętów podwodnych, które po południu 11 sierpnia rozpoczęły swoje łowy.

HMS „Victorious” i HMS „Indomitable” w drodze na Maltę. Jeszcze zanim zaczęły się kłopoty…

Pierwsza krew

Jako pierwszy ofiarą niemieckiego U-boota padł lotniskowiec „Eagel”. Został on trafiony kilkoma torpedami wystrzelonymi przez U 73 i zatonął po zaledwie ośmiu minutach. W ataku zginęło 260 z 1160 członków załogi. Jak relacjonował jeden ze świadków:

Był to okropny widok. Okręt przechylił się na bok, a potem obrócił dnem do góry i zatonął ze straszną szybkością. Kiedy się przewracał z jego pokładu spadały dziesiątki ludzi i samolotów (cytat z książki „I rozpętało się piekło. Świat na wojnie 1939-1945”).

Z kolei lotniskowiec „Furious” – po tym jak wiezione przez niego spitfire’y odleciały na Maltę – odłączył się od konwoju i ruszył w drogę powrotną. Jednostka znalazła się jednakże na celowniku włoskiego okrętu podwodnego „Dagabur”. Został on na szczęście w porę dostrzeżony przez niszczyciel „Wolverine”, który storpedował napastnika, posyłając go na dno. Brytyjski niszczyciel odniósł zwycięstwo, ale sam również doznał poważnych uszkodzeń, które wyłączyły go z dalszej walki.

Tymczasem o 20:45 do gry włączyła się Luftwaffe. Konkretnie 36 Heinkeli He 111 i Junkersów Ju 88, które nadleciały z Sycylii. Dzięki prowadzonym wcześniej intensywnym ćwiczeniom przeciwlotniczym konwój odparł atak bez strat własnych. Udało się nawet zestrzelić cztery wrogie maszyny, ale były to tylko dobre złego początki.

Niemcy, rozdrażnieni tym niepowodzeniem, następnego dnia rzucili przeciw Brytyjczykom znacznie większe siły, w postaci 70 bombowców i bombowców torpedowych. Nalot rozpoczął się w południe i trwał przed dwie godziny. Jego ofiarą padł frachtowiec „Deucalion”, który został poważnie uszkodzony i – mimo heroicznych wysiłków załogi – zatonął kilka dni później u wybrzeży Tunezji.

Nie pozwalały o sobie zapomnieć również okręty podwodne. Po południu 12 sierpnia podjęły ponowny atak na konwój. Tym razem jego osłona nie dała się zaskoczyć, co więcej niszczycielowi „Ithuriel” udało się zatopić włoski okręt podwodny „Cobalto”, ale nie było czasu na świętowanie.

„Ohio” trafiony niemiecką torpedą. Początek rzezi na Morzu Śródziemnym.

Wieczorem wróciły bowiem niemieckie i włoskie samoloty. Była ich ponad setka i atakowały ze wszystkich możliwych kierunków i wysokości, aby zdezorientować obronę konwoju, co w znacznym stopniu się powiodło. Pilotom Osi udało się zatopić niszczyciel „Foresight” oraz poważnie uszkodzić lotniskowiec „Indomitable”, który został trafiony trzema bombami.

Rzeź niewiniątek

W tej sytuacji – chociaż konwój nie dopłynął nawet do Cieśniny Mesyńskiej – wiceadmirał Syfret zdecydował o odesłaniu największych jednostek na zachód. Teraz trzon osłony konwoju stanowiła – dowodzona przez wiceadmirała Harolda Burrougha – grupa sześciu krążowników. Rozkaz ten ostatecznie przesądził o losach konwoju i był niemal równoznaczny z kapitulacją.

Zaledwie godzinę po odpłynięciu Syfreta rozpoczęła się istna rzeź niewiniątek. Po tym jak Włosi stracili dwie jednostki nadszedł czas na rewanż. Załoga okrętu podwodnego „Axum” w zaledwie kilka minut zanotowała na swoim koncie trzy błyskotliwe sukcesy. W czasie jednego ataku Włochom udało się posłać na dno krążownik przeciwlotniczy „Cairo” oraz uszkodzić flagowy okręt Burrougha, krążownik „Nigeria”, który musiał zawrócić na Gibraltar. Uszkodzony został również tankowiec „Ohio”.

Flagowy okręt wiceadmirała Burrougha, krążownik HMS „Nigeria”. Po jego uszkodzeniu oraz zatopieniu krążownika przeciwlotniczego HMS „Cairo” konwój stracił kontakt z bazą na Malcie.

Straty były tym boleśniejsze, że spowodowały utratę łączności głosowej konwoju z bazą RAF-u na Malcie. Stało się tak ponieważ jedynie „Nigeria” i „Cairo” miały na pokładzie niezbędny do tego sprzęt.

Noc z 12 na 13 sierpnia przyniosła kolejne ofiary po stronie Brytyjczyków. Samoloty Luftwaffe zatopiły statki „Empire Hope” i „Clan Ferguson” oraz unieruchomiły „Brisbane Star”.

Ponadto okręt podwodny storpedował krążownik „Kenya”, wyrządzają poważne szkody. Następnie do akcji włączyły się niemieckie i włoskie kutry torpedowe. W trwającym kilka godzin ataku doszczętnie uszkodzony został krążownik „Manchester” (później zatonął) oraz jeden statek handlowy, na dno poszły zaś cztery inne transportowce.

Jakby tego było jeszcze mało, rankiem 13 sierpnia nadleciały znów samoloty Luftwaffe, zatapiając kolejny statek handlowy. Tankowiec „Ohio” doznał dalszych uszkodzeń, ale brnął naprzód, dopóki dalsze ataki, które nastąpiły wczesnym popołudniem, nie zatrzymały jego silników. Podobny los spotkał kolejne dwie jednostki transportowe, tak że trzeba było je pozostawić pod osłoną niszczycieli.

Na Maltę dotarły wyłącznie niedobitki potężnej armady.

Tymczasem Burrougha wraz trzema ocalałymi krążownikami o godzinie 16.00 ruszył w kierunku Gibraltaru. Do brzegów Malty brnęły już tylko trzy statki. O godzinie 18.00 do Grand Harbor zawinęły „Port Chalmers”, „Melbourne Star” i „Rochester Castle”, który dotarł na miejsce dosłownie w ostatniej chwili, gdy jego pokład zalewała już woda. Na załogi czekało gorące powitanie ze strony mieszkańców wyspy.

Gorzki bilans

Nie był to jednak jeszcze koniec tragedii konwoju. Niemcy – nie mając lepszych celów – zajęli się likwidacją maruderów. Na pierwszy ogień poszedł uszkodzony „Dorset”. Po raz kolejny trafiony został również tankowiec „Ohio”, który o dziwo ciągle nie chciał zatonąć – zapewne była to zasługa solidnej roboty amerykańskich stoczniowców – i rankiem 15 sierpnia został doholowany do portu.

Za swoją heroiczną postawę kapitan jednostki Dudley Mason został odznaczony Krzyżem Jerzego. Do celu udało się również dotrzeć – uszkodzonej w nocy z 12 na 13 sierpnia – „Brisbane Star”.

W ostatecznym rozrachunku operacja „Pedestal” zakończyła się co najwyżej pyrrusowym sukcesem. Na Maltę udało się dostarczyć 32 tysiące ton materiałów zaopatrzenia, 12 tysięcy ton węgla i dwumiesięczny zapas paliwa.

Wyspa została ocalona, ale cena była niesamowicie wysoka. Otwarcie można mówić o poniesionej przez Royal Navy klęsce. Zatonęło dziewięć z czternastu statków transportowych, zaś marynarka wojenna straciła trzy krążowniki, lotniskowiec oraz niszczyciel. Poważnych uszkodzeń doznały lotniskowiec, krążownik oraz dwa niszczyciele. Nic dziwnego, że marynarze nadali operacji „Pedestal” kryptonim „M”. Jak Morderstwo.

Źródło:

Artykuł powstał w oparciu o książkę Maxa Hastingsa pt. „I rozpętało się piekło. Świat na wojnie 1939-1945” (Wydawnictwo Literackie, 2013). Wszystkie cytaty w tekście pochodzą z książki.