Prawda o ataku na Pearl Harbor

Archipelag Hawajów leży na środkowym Pacyfiku, na południowy zachód od Stanów Zjednoczonych. To pierwszy większy stały ląd na zachód od kontynentu. Do USA Hawaje należą od 1898 roku, ale stanem zostały dopiero 61 lat później. Japończycy uważali, że wyspy zagrażają ich ekspansji – tym bardziej że powiększali swoje posiadłości w Azji. Gdy Amerykanie wprowadzili do tego embargo na japońskie produkty, pomiędzy państwami doszło do konfliktu, którego następstwem stał się słynny atak na Pearl Harbor. Do dziś na jego temat krąży wiele mitów i przekłamań. Co było podczas niego największym sukcesem Japończyków, a co największą porażką Amerykanów?

Jeden szpieg przeciwko mocarstwu

W czerwcu 1939 roku prezydent USA Franklin Delano Roosevelt nakazał ONI (Office of Naval Intelligence, Biuro Wywiadu Marynarki) monitorowanie, antypaństwowej aktywności szpiegowskiej, działalności wywrotowej i aktów sabotażu. Z biegiem czasu z tej instytucji wykształciło się NCIS – Naval Criminal Investigative Service, Kryminalne Biuro Śledcze Marynarki. Jednym z zadań agentów ONI stało się rozpracowanie japońskiej siatki szpiegowskiej na Hawajach – o szczegółach operacji opowiada książka byłego pracownika NCIS, Leona Carrolla, oraz byłą gwiazdę serialu Agenci NCIS, Marka Harmona Szpiedzy w Pearl Harbor. Wojna wywiadów i nieopisana historia japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach.

fot.National Museum of the U.S. Navy /domena publiczna

Oficjalnie w grudniu 1941 roku Amerykanie dali się zaskoczyć Japończykom. A może… pozwolili im wygrać?

Jej głównym bohaterem jest urodzony na wyspach Douglas Wada, pochodzący z rodziny japońskich emigrantów, który na zlecenie amerykańskiego kontrwywiadu prowadził obserwację potencjalnych szpiegów cesarstwa. Jego głównym oponentem był Takeo Yoshikawa, były rekrut Japońskiej Marynarki Wojennej i dyplomata. Ukryty pod fałszywą tożsamością, zatrudniony jako wicekonsul w Honolulu, rejestrował pozycje i ruchy amerykańskich okrętów. To właśnie jego raporty w dużej mierze przyczyniły się do opracowania planu ataku na Pearl Harbor.

7 grudnia 1941 roku nalot Japończyków na tę amerykańską bazę rozpoczął II wojnę światową na Pacyfiku. Oficjalnie był to niespodziewany atak japońskiego lotnictwa na flotę USA, zakończony klęską Amerykanów. Ci ostatni faktycznie mogli nie spodziewać się uderzenia akurat w tym miejscu. Hawaje miały wówczas niespełna pół miliona mieszkańców, z czego ponad jedną trzecią stanowiły osoby z japońskim pochodzeniem oraz rodowici Japończycy. Ale czy tak było naprawdę?

Sukces czy początek końca?

W 1937 roku Japonia rozpoczęła wojnę z Chinami. Straty były ogromne, ale Japońscy przywódcy starali się uzasadnić je obietnicami rozległych podbojów. Wybuch wojny w Europie otworzył przed nimi nowe okno możliwości. Po inwazji nazistowskich Niemiec na Polskę Japończycy zrozumieli, że największym zagrożeniem dla ich hegemonii jest brak zasobów ropy naftowej i kauczuku. Te znajdowały się w Azji Południowo-Wschodniej, jednak należały do Wielkiej Brytanii i Francji, które wkrótce uwikłały się w działania zbrojne na Starym Kontynencie. Dla Kraju Kwitnącej Wiśni była to doskonała okazja do poszerzenia swoich wpływów na tych roponośnych obszarach oraz w rejonie Pacyfiku.

Chcąc powstrzymać napływ zachodniej pomocy do Chin oraz przejąć produkcję ropy w Holenderskich Indiach Wschodnich, Japonia przeprowadziła jednoczesne ataki na Hawaje, Syjam, Malaje, Filipiny, atol Wake, Guan, Hongkong oraz osiedle międzynarodowe w Szanghaju. Wojna Japonii z USA miała toczyć się na wielu peryferyjnych frontach. Autor tego planu wojennego, admirał Yamamoto Isoroko, zakładał zniszczenie floty amerykańskiej stacjonującej w Pearl Harbor, a następnie uderzenie na terytorium USA, nie przewidując jednak destrukcji samego państwa.

Tekst powstał w oparciu o książkę Marka Harmona i Leona Carrola Szpiedzy w Pearl Harbor. Wojna wywiadów i nieopisana historia japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach (Wydawnictwo Prześwity 2025).

To właśnie zniszczenie floty USA miało umożliwić Japonii zajęcie słabo bronionych zachodnich kolonii w Azji i stworzyć mocny pierścień baz lotniczych do obrony odległych granic swojego powiększonego imperium. Opierano się przy tym na założeniu, że Amerykanie uznają swoje interesy w Azji za pozbawione większego znaczenia i generujące niewspółmiernie wysokie koszty. Nie przewidziano, że Stany Zjednoczone odbiorą nalot jako frontalny atak na istniejący morski porządek świata.

Admirał Nagumo w depeszy do sił atakujących Pearl Harbor napisał: „Żołnierze, dzięki waszym wspaniałym wysiłkom nasz kraj osiągnął błyskotliwy sukces”. Było to jednak pyrrusowe zwycięstwo. Na dodatek z planowanych trzech fal ataku do skutku doszły tylko dwie. W ich efekcie zatonęło lub zostało osadzone na dnie 18 okrętów, w tym 5 pancerników. Zniszczono również bazę lotniczą. W ciągu godziny i piętnastu minut walk zginęło 2403 Amerykanów, a 1143 odniosło rany. Lecz choć amerykańskie okręty wojenne ucierpiały, w japońskim sztabie zdawano sobie sprawę, że baza szybko się odrodzi.

Czytaj też: Dostarczył Japończykom kluczowe informacje przed atakiem na Pearl Harbor. Kim był szpieg, który wciągnął USA do II wojny?

Strategiczna katastrofa

Po ataku na Pearl Harbor Japonia podjęła działania na dwóch frontach: w Azji Południowo-Wschodniej (Syjam, Malaje, Singapur, Birma) i na Pacyfiku (w kierunku Filipin, Wyspy Guan, Borneo, Jawy i Sumatry). Początkowo kampania była pasmem sukcesów. W ciągu pierwszych pięciu miesięcy 1942 roku cesarstwo zagarnęło większy obszar na rozleglejszym terytorium niż jakiekolwiek państwo w historii! Około 250 tysięcy żołnierzy armii alianckich dostało się do niewoli, zatopiono 105 okrętów, a 91 uszkodzono. Straty własne wyniosły 7 tysięcy zabitych, 14 tysięcy rannych, 27 okrętów i 562 samolotów.

Te triumfy zwiastowały jednak… początek końca japońskiej dominacji. Na poziomie strategicznym Pearl Harbor było katastrofą: sprawiło, że Amerykanie stali się zdeterminowani, by doprowadzić do zmiany rządów w Japonii. Na atak odpowiedziały serią peryferyjnych operacji, które wyczerpały japońskie zasoby. Wystarczy wspomnieć o bitwie o Midway 3–7 czerwca 1942 czy walkach o Guadalcanal toczonych od 7 sierpnia 1942 roku do 9 lutego 1943 roku. Ale było też wiele innych, mniej znanych starć.

fot.National Museum of the U.S. Navy/domena publiczna

Atak na Pearl Harbor nie był dla Amerykanów aż tak wyniszczający, jak zwykło się uważać.

Same Hawaje również zmieniły się po ataku na Pearl Harbor. Fala antyjapońskich podejrzeń skłoniła administrację Roosevelta do przyjęcia drastycznej polityki wobec mieszkańców – przede wszystkim obywateli amerykańskich pochodzenia japońskiego. Zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów. Większość wojny spędzili w zamkniętych obozach.

Wszystko to zmusza do postawienia pytania: czy Amerykanie faktycznie dali się Japończykom zaskoczyć w Pearl Harbor? A może dzięki niewidzialnej pracy szpiegów, takich jak Douglas Wada, tak naprawdę o wszystkim doskonale wiedzieli, ale sami potrzebowali pretekstu do rozpoczęcia wojny na Pacyfiku i rozprawienia się z Japonią? Odpowiedzi na nie szukają Mark Harmona i Leon Carrol w książce Szpiedzy w Pearl Harbor. Wojna wywiadów i nieopisana historia japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach.

Źródło:

Tekst powstał w oparciu o książkę Marka Harmona i Leona Carrola Szpiedzy w Pearl Harbor. Wojna wywiadów i nieopisana historia japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach (Wydawnictwo Prześwity 2025).

Plakat na il. otwierającej tekst: Gino Boccasile/domena publiczna